الحاق قره‌باغ به آذربایجان، مقدمه‌چینی یا پرده آخر؟

فرشاد گلزاری

هفته گذشته شاهد حمله نظامی ارتش آذربایجان به قره‌باغ بودیم که باکو از آن با عنوان «عملیات ضد تروریستی» نام برد و به هر جهت دو روز به طول انجامید که حاصل آن چیزی در حدود 50 تا 60 کشته و زخمی بود. البته برخی از منابع خبری اییان را کمتر و حتی بیشتر هم گزارش داده‌اند اما بحث اینجاست که جمهوری آذربایجان به این اقدام خود هنوز هم می‌بالد. به هر ترتیب این مخاصمه مسلحانه با ورود مجدد مسکو به این پرونده خاتمه یافت و رسیه اعلام کرد که گروه‌های مسلح ارمنی‌تبار ساکن مناطق باقی مانده قره‌باغ سلاح‌های خود را زمین خواهند گذاشت و همین موضوع باعث شد تا جنگ فروکش کند. اینکه چرا گره این رویارویی به دست روسیه باز شد، موضوعی است که در جنگ سال 2020 میلادی ریشه دارد. در آنموقع روس‌ها صلحبانان خود را برای ایجاد آتش ‌بس در این منطقه مستقر کردند اما در این بین قرار بر آن بود تا صلح یکپارچه میان دو طرف برقرار شود که این مهم محقق نشد. نکته‌ای که باید موردنظر قرار بگیرد این است که بر اساس اسناد بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل، منطقه قره‌باغ به هر صورت متعلق به آذربایجان بوده و حالا هم باکو برای آنکه بتواند عملیات سال 2020 را تکمیل کند و مابقی اراضی مورد نظرش از قره‌باغ را به تصرف خود درآورد، به نوعی دست به اجرای عملیات طی روزهای گذشته زد اما واقعیت این است که به نظر می‌رسد این روند در آینده نزدیک هم اجرایی خواهد شد. اما در این میان باید متوجه بود که ارمنستان و به خصوص نیکول پاشینیان با چالش‌های زیادی روبرو خواهد شد. روز گذشته (دوشنبه) دفتر مطبوعاتی دولت ارمنستان اعلام کرد که اولین گروه از ساکنان ارامنه منطقه قره‌باغ کوهستانی پس از تحمل ۱۰ ماه محاصره و به خاطر حمله نظامی اخیر جمهوری آذربایجان برای بازپس‌گیری کنترل کامل منطقه، وارد خاک ارمنستان شدند و در نهایت دولت ایروان اعلام کرد که حدود ۵۰۰۰ نفر از ساکنان منطقه قره‌باغ تا صبح دیروز (دوشنبه) وارد ارمنستان شدند. در این راستا منابع خبری ایروان اعلام کردند که 3900 نفر از آنها اطلاعات ثبت نامی‌شان انجام شده و نیازهای ۹۵۰ شهروند همچنان در حال بررسی و شناسایی است و دولت برای همه شهروندانی که محل سکونت از پیش تعیین شده، ندارند مسکن مناسب ارائه می‌دهد و روند ثبت نیازها برای ارائه کمک‌ها همچنان ادامه دارد. خبرگزاری دولتی Armenpress هم در این خصوص گزارش داد که «اولین گروه از تخلیه‌شده‌ها در حال حاضر در «کورنیدزور» هستند و ساکنان تخلیه شده قره باغ در مرکز کمیته بین‌المللی صلیب سرخ جمع شده‌اند». وزارت دفاع روسیه هم گزارش داد که نیروهای حافظ صلح این کشور که از سال ۲۰۲۰ در قره باغ کوهستانی مستقر هستند به انتقال ۳۱۱ غیرنظامی از جمله ۱۰۲ کودک کمک کردند.

سخنان دستیار الهام علی‌اف به خوبی نشان می‌دهد که روسیه هم در کنار باکو به دنبال آن است تا روند الحاق قره‌باغ به آذربایجان و همچنین انتقال ارمنی‌ها به ایروان و انعقاد توافق صلح هرچه زودتر انجام شود

نزاع  پاشینیان   با  مسکوآ 

سفر اردوغان به نخجوان را نباید یک موضوع کوچک تلقی کرد، چراکه روسای جمهوری ترکیه و آذربایجان مراسم پایه‌گذاری خط لوله گاز طبیعی ایغدیر- نخجوان را اجرایی کردند و به نوعی یک هاب انرژی جدید اطراف ایران در حال شکل‌گیری است

نچه در این میان باید موردنظر قرار بگیرد اظهارات نخست‌وزیر ارمنستان است. پاشینیان در کنایه‌ای آشکار به روسیه اتحادهای فعلی کشورش برای پیشبرد اهداف ملی و منطقه‌ای را «بی‌اثر» خواند. او که به دلیل نحوه مدیریت بحران قره‌باغ از سوی اپوزیسیون کشورش به شدت تحت فشار قرار دارد در نطقی تلویزیونی اظهار کرد که «سیستم‌های امنیتی خارجی که ارمنستان با آنها مرتبط است، در حفاظت از امنیت و منافع کشور ناکارآمد بوده‌اند و بر همین اساس باید ساختار امنیتی کشور و حتی ارتباط ایروان با سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای دوست تغییر کند». نکته اینجاست که پاشینیان از اقدامات روسیه چندان راضی نیست اما در همین راستا مسکو هم این سخنان او را به هر ترتیب که شده رد می‌کند. در این خصوص دیمیتری پسکوف دیروز (دوشنبه) گفت که روسیه به گفت‌وگویش با ارمنستان از جمله نخست‌وزیر این کشور ادامه می‌دهد اما مخالف جدی تلاش برای مقصر دانستن صلح‌بان‌های روس است. این موضع کرملین به خوبی نشان می‌دهد که رابطه مسکو و ایروان در شرایط کنونی چندان خوب نیست اما مهمتر از این مجادلات سیاسی و لفظی باید متوجه بود که از اوایل روز گذشته نافرمانی مدنی در ایروان آغاز شده و خیابان‌های فراوانی مسدود شدند. در میدان جمهوری این شهر تعداد زیادی مامور انتظامی مستقر شدند و همچنین در جریان برخورد با این اعتراضات، تادووس آوتیسیان از معاونان مجلس و گاگیک میناسیان، معاون پیشین قوه مقننه ارمنستان نیز بازداشت شدند. علاوه بر این اشخاص چیزی در حدود 200 معترض که به مدیریت پاشینیان اعتراض کرده بودند هم دستگیر شدند. اما موضوع مهمتر این است که دومین نشست هیئت‌های باکو و نمایندگان ارمنی‌های قره‌باغ در خوجالی، یکی از شهرهای منطقه قره‌باغ، دیروز برگزار شده است. خبرگزاری «ترند» گزارش داد که نشست مذکور میان رامین ممدوف، مسئول ارتباطات جمهوری آذربایجان با ساکنان ارمنی قره‌باغ و نماینده مردم ارمنی این منطقه برگزار شد و پس از حدود یک ساعت بی‌آنکه نتیجه‌ای اعلام شود، به اتمام رسید. این در حالی است که اولین نشست از این دست پنجشنبه گذشته به تاریخ ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۳ و به دعوت ریاست جمهوری آذربایجان در شهر «یولاخ» در نزدیکی باکو پشت درهای بسته برگزار شد. نماینده ارمنی‌های قره‌باغ در نشست یولاخ اعلام کرده بود که به توافق نهایی نرسیدند و بر سر برخی جزئیات اختلاف‌نظر وجود دارد. هم زمان، نماینده آذربایجان اظهار داشت که مذاکرات بین ارمنی‌های قره‌باغ و جمهوری آذربایجان می‌تواند به انعقاد یک معاهده صلح منجر شود که به درگیری پایان دهد. به موازات این اقدامات حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهور آذربایجان و رئیس بخش سیاست خارجی دفتر ریاست جمهوری هم اعلام کرد که مقامات آذربایجان یک گروه دولتی ویژه برای حل مسائل همه‌جانبه مربوط به الحاق قره‌باغ کوهستانی به آذربایجان ایجاد کرده‌اند. سخنان دستیار الهام علی‌اف به خوبی نشان می‌دهد که روسیه هم در کنار باکو به دنبال آن است تا روند الحاق قره‌باغ به آذربایجان و همچنین انتقال ارمنی‌ها به ایروان و همچنین انعقاد توافق صلح هرچه زودتر انجام شود. در این بین سفر اردوغان به نخجوان را نباید یک موضوع کوچک برشمرد، چراکه روسای جمهوری ترکیه و آذربایجان مراسم پایه‌گذاری خط لوله گاز طبیعی ایغدیر- نخجوان را در مقابل دیدگان شبکه‌های تلویزیونی و خبرگزاری‌ها اجرایی کردند و به نوعی یک هاب انرژی جدید اطراف ایران در حال شکل‌گیری است.