بازگشت تشنج به مرز دو همسایه

فرشاد گلزاری

هنوز چند هفته‌ای از آخرین درگیری نظامی میان ارمنستان و آذربایجان نگذشته است که یکباره روز گذشته (جمعه) منابع خبری به نقل از وزارت دفاع دو طرف اعلام کردند که مجدداً یک درگیری جدید میان دو طرف به وقوع پیوسته است. خبرگزاری الجزیره در این خصوص اعلام کرد که وزارت دفاع ارمنستان با صدور بیانیه‌ای گفته است که دو سرباز ارمنی در گلوله‌باران مواضع نیروهای ارمنستان در شرق این کشور توسط نیروهای جمهوری آذربایجان کشته و یک تن دیگر زخمی شدند. مقامات جمهوری آذربایجان هم از زخمی شدن دو تن از نیروهایشان در تبادل آتش صورت گرفته خبر دادند. بر اساس اطلاعیه منتشر شده از سوی وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، درپی حمله پهپادی ارمنستان به مواضع ارتش این کشور، دو نظامی آذربایجانی زخمی شدند که حال عمومی یکی از آنها وخیم گزارش شده است. بر اساس اطلاعیه مذکور، پهپادهای انتحاری ارمنستان مواضع ارتش جمهوری آذربایجان در استان کلبجر را هدف قرار داده‌اند و در مقابل رویترز اعلام کرده که باکو هم دست به مقابله به مثل علیه ایروان در خطوط مرزی دو کشور زده است. 

جمهوری آذربایجان همچنان اعلام می‌کند که تمام مسئولیت تنش و پیامدهای به وجود آمده میان دو طرف بر عهده اداره نظامی و سیاسی ارمنستان است و در این میان باکو اعلام کرده که علاوه بر استفاده ارمنستان از پهپادها، ادوات نظامی دیگر مانند خمپاره‌ها هم در مرز دو کشور مستقر شده و ایروان در حال استفاده از آن است. آنچه در این میان باید مورد اشاره قرار بگیرد این است که اساساً از دو سال پیش تاکنون که توافقنامه آتش‌بس بین آذربایجان و ارمنستان در مسکو به امضا رسید، درگیری‌های مرزی بین دو طرف به صورت گاه و بیگاه در جریان است که به خوبی نشان می‌دهد توافق سیاسی میان دو کشور که با نظارت روسیه به امضا رسید، عملاً و علناً در بسیاری از مقاطع کارایی سیاسی و میدانی نداشته است. واقعیت جاری در معادلات حقوقی و سیاسی نظام بین‌الملل این است که انعقاد یک توافق میان دو یا چند کشور باید بتواند دامنه تنش و عمق منازعه یا مخاصمه مسلحانه را کاهش دهد، نه اینکه هر چند وقت یکبار هرکدام از طرفین برای تامین منافع خود و یا انحراف افکار عمومی دست به سلاح شود. در مورد ارمنستان و آذربایجان هم باید متوجه باشیم که درگیر‌های این دو کشور و زد و خوردها میان ایروان و باکو صرفاً نظامی نخواهد بود بلکه دامنه این روند حالا به مسائلی کشیده شده که سیاست و حتی مباحث انسانی را با خود درگیر کرده است. به عنوان مثال شروع موج جدید درگیری در حالی است که پیش از این، مقامات آمریکایی از جمهوری آذربایجان خواسته بودند که فورا اجازه دهد کمک‌ها به منطقه قره‌باغ کوهستانی که اکثریت آن ارمنی هستند، وارد شود اما باکو با این موضوع موافقت نکرده است و همین حالا تمام نهادهای بین‌المللی و حقوق‌بشری علیه این اقدام باکو اقدام به موضع‌گیری کرده‌اند و معتقدند آذربایجان به دنبال آن است تا سطح منازعه را به صورت پله‌کانی بالا ببرد.

زد و خوردها میان ایروان و باکو صرفاً نظامی نخواهد بود بلکه دامنه این روند حالا به مسائلی کشیده شده که سیاست و حتی مباحث انسانی را با خود درگیر کرده است که انسداد جاده لاچین توسط آذربایجان یکی از آنها به شمار می‌آید

محاصره ارامنه در خانکندی 

اینکه دقیقاً چرا دو طرف بعد از مدت کوتاهی مجدداً به جان یکدیگر افتاده‌اند و تبادل آتش میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بار دیگر خود را عیان کرده، موضوعی است که به نظر می‌رسد به رفتار باکو در قبال قره‌باغ کوهستانی برمی‌گردد. حدود دو سه روز پیش مقامات ارمنستان مدعی شدند که جمهوری آذربایجان با مسدود کردن مسیر جاده‌ای لاچین به خانکندی، ارامنه ساکن در مرکز قره‌باغ را تحت محاصره گرفته و نوعی «بحران انسانی» برای ارامنه آن منطقه ایجاد کرده است. 

شروع موج جدید درگیری در حالی است که پیش از این، مقامات آمریکایی از جمهوری آذربایجان خواسته بودند که فورا اجازه دهند کمک‌ها به منطقه قره‌باغ کوهستانی که اکثریت آن ارمنی هستند، وارد شود اما باکو با این موضوع موافقت نکرده است

آنها اعلام کردند که دولت ارمنستان در دو مرحله اقدام به ارسال کامیون‎های حامل محموله‌های غذایی، دارویی و اقلام ضروری مورد نیاز ارامنه به مرکز قره‌باغ کرده ولی محموله این کامیون‌ها به علت ممانعت جمهوری آذربایجان از انتقال آن از طریق جاده لاچین - خانکندی در پشت مرز دو کشور متوقف شده است. بنا به گزارش خبرگزاری آپای جمهوری اذربایجان، محموله نخست شامل ۱۳ کامیون در مدت یک ماه گذشته اجازه انتقال به مرکز قره‌باغ نیافت ولی دولت ارمنستان ۱۰ کامیون دیگر حامل محموله‌های انسان‌دوستانه ارسال شده از فرانسه را نیز بار دیگر به مرز سیونیک ـ لاچین ارسال و اعزام کرد. این رسانه همچنین گزارش داده که جمهوری آذربایجان با ادعای نامشخص بودن وضعیت حقوقی مسیر جاده‌ای لاچین - خانکندی و با ادعای استفاده نظامی و غیرقانونی ارامنه از این مسیر، پیشنهاد داده که محموله‌های ارسال شده به ارامنه قره‌باغ با وساطت عوامل صلیب سرخ جهانی و نیز نیروهای حافظ صلح روسی مستقر در منطقه، از جاده آغدام - خانکندی به مرکز قره‌باغ منتقل شوند. این امر با مخالفت ارامنه ساکن قره باغ و دولت ارمنستان رو به رو شده و با اصرار دو طرف در خصوص مسیر پیشنهادی انتقال محموله‌ها، عملاً ارامنه ساکن مرکز قره‌باغ با کمبود جدی مایحتاج ضروری خود در چند هفته اخیر مواجه شده‌اند. همچنین روز چهارشنبه دولت جمهوری آذربایجان از اعزام دو کامیون کمک حامل ۴۰ تن آرد برای ارامنه مقیم قره‌باغ از مسیر آغدام - خانکندی خبر داد ولی بنا به گزارش رسانه‌های جمهوری آذربایجان، ارامنه ساکن مرکز قره‌باغ از دریافت این محموله خودداری کردند. 

در این میان یک نکته مهم وجود دارد. نخست اینکه باکو به دنبال آن است تا با چنین اقداماتی موجبات کوچاندن باقی ارامنه را مهیا کند و در نهایت این منطقه را پاکسازی کند. به عنوان مثال حکمت حاجی‌اُف، مشاور و دستیار رئیس جمهور آذربایجان با اشاره به وقایع مذکور، ایروان را مسئول بروز تنش جدید در منطقه و بحران انسانی برای ارامنه ساکن در مرکز قره‌باغ عنوان کرد و گفته است که باکو، قره‌باغ را بخشی از خاک خود می‌داند و جمعیت ارمنی ساکن نیز در صورت تمایل با تضمین حقوق خود می‌توانند به عنوان شهروندان آذربایجان به زندگی خود در قره باغ ادامه دهند ولی باکو وجود تشکیلات غیرقانونی در خاک خود و خارج از کنترل دولت مرکزی را غیرقابل قبول می‌داند. این در حالیست که آذربایجان از چند ماه پیش جاده لاچین- خانکندی (مرکز قره‌باغ) را با ادعای استفاده ارامنه از این مسیر در انتقال سلاح و قاچاق مواد معدنی، تخریب محیط‍‌زیست و غارت منابع جنگلی مسدود کرده و ارامنه مقیم قره‌باغ در مسیر تردد به ارمنستان با مشکل و محدودیت جدی مواجه شده‌اند. حال باید دید که آیا فرانسه و ایالات متحده به عنوان دو کشور دخیل در این پرونده می‌توانند این مشکل را حل و فصل کنند یا خیر!