آغاز تقابل نظامی کودتاچیان و «اکوواس» در نیجر

فرشاد گلزاری

چندی پیش یعنی در ۲۶ ژوئیه، رهبران نظامی در نیجر برکناری محمد بازوم، رئیس جمهوری این کشور، بسته شدن مرزها، برقراری مقررات منع آمد و شد، تعلیق قانون اساسی و همچنین ممنوعیت احزاب سیاسی را اعلام کردند. در ۲۸ ژوئیه، آن‌ها اعلام کردند ژنرال عبدالرحمان شیانی، فرمانده گارد ریاست جمهوری نیجر، به رهبری موقت و «ریاست شورای ملی موقت برای حفاظت از میهن» انتخاب شده است. در همانموقع بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که تعویض قدرت در این کشور که به سرعت نور انجام شد، نمی‌تواند به تنهایی کارِ چند ژنرال و سربازان تحت امرش باشد، بلکه یک سناریوی بزرگتر در این میان مطرح است. چند روز از این وضعیت گذشته بود که یکباره انگشت اتهام به سوی روسیه گرفته شد و در نهایت خبر آمد که «واگنر» دفتر خود در نیجر را رسماً افتتاح کرده است. افتتاح دفتر واگنر در نیجر شاید برای بسیاری از مخاطبان و حتی کارشناسان امور سیاسی و نظامی ارزش خاصی نداشته باشد اما واقعیت این است که آنها از قدیم در آفریقا حضور داشتند ولی هیچگاه به صورت رسمی در یک کشور اقدام به افتتاح دفتر رسمی نکردند. افتتاح این دفتر به خوبی به ما نشان میداد که قرار نیست نیجر به این آرامی باقی بماند و بدون شک قرار است اقداماتی در آن رخ دهد که به نوعی درون خود یک بحران نقطه‌ای و سپس منطقه‌ای را دارد. واگنر و روسیه درست در زمانی حضور خود در نیجر را علنی کردند که روس‌ها در اوکراین توانستند به یک پیروزی مشخص مقابل کی‌یف دست پیدا کنند اما بحث این است که آنها در نیامی به دنبال توسعه نفوذ مسکو و عقیم کردن منافع فرانسه و غرب هستند. بسیاری از نظامیان بازنشسته در کشورهای آفریقایی که حالا در اندیشکده‌های آمریکایی و اروپایی مشغول به کار هستندهمانموقع اعلام کردند که اگر مداخله یا جنگی در نیجر روی دهد می‌تواند آفریقا را با مشکل روبرو کند. در همانموقع کشورهای عضو جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا موسوم به «اکوواس» که به نوعی تحت حمایت گسترده کشورهای غربی مانند فرانسه، بریتانیا، ایالات متحده و حتی ایتالیا قرار دارند، جلسه اضطراری برگزار کردند و به تحلیل کودتای رخ داده در نیجر پرداختند. آنها معتقد بودند که با ارائه یک فرصت اضطراری به نظامیان نیجر می‌توانند مقدمات مذاکره با آنها و آزادی محمد بازوم، رئیس جمهور در حبس این کشور را فراهم کنند اما کودتاچیان نیجر به هیچ وجه به درخواست آنها توجه نکردند و در نهایت شاهد تند شدن سطح تقابل و مواضع دو طرف این معادله بودیم. اما آنچه در این میان از کمترین احتمال برخوردار بود، حمله یا هر نوع مداخله نظامی کشورهای عضو اکوواس علیه نیجر بود؛ چراکه نه تنها وضعیت امنیتی، اقتصادی و سیاسی در آفریقا بلکه وضعیت مبهم نظام بین‌الملل بعد از جنگ اوکراین باعث شده تا اقدامات اینچنینی به شدت زیر ذره‌بین قرار بگیرد اما گویا دیگر راهی برای اوکوواس جز مداخله نظامی به نیجر باقی نمانده است!

بحران جدید در آفریقا

با حمله به نیامی!   

حالا و با تمام این تفاسیر، جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا موسوم به «اکوواس» اعلام کرد، گردآوری «نیروهای آماده‌باش» خود را جهت بازگرداندن محمد بازوم، رئیس‌جمهور برکنار شده نیجر به عرصه قدرت، آغاز کرده‌ است. بلوک اکوواس در بیانیه‌ خود عنوان کرده که کمیته روسای ستاد دفاع، فعالیت نیروهای آماده‌باش را جهت احیای نظم قانون اساسی در نیجر آغاز کرده است. این کمیته پنجشنبه و جمعه در آکرا، پایتخت غنا جهت نهایی‌سازی استقرار نیروها تشکیل جلسه داده است. در این میان راشاتودی نوشت، این بلوک چند روز پیش استقرار «نیروهای آماده‌باش» را جهت «احیای نظم قانون اساسی» در نیجر تایید کرده بود. همچنین خبرگزاری فرانسه روز گذشته (جمعه) از قول منبعی در اکوواس گزارش کرد که شرکت‌کنندگان در نشست سران ستاد مشترک اکوواس که همچنان در غنا جریان دارد، قرار است درباره تاریخ احتمالی مداخله نظامی در نیجر صحبت کنند.
 

علیرغم آنکه حسومی مسعودو،  وزیر امور خارجه دولت مخلوع نیجر و مقامات آکوواس هدف حمله را محدود به کودتاچیان دانسته‌اند، به نظر می‌رسد که این سناریو به سادگی و آنگونه که گفته شده جلو نمی‌رود و ممکن است بحران جدید در قاره سیاه حادث شود

خبرگزاری تاس روسیه هم از قول یک مقام ارشد اکوواس اعلام کرده که همه چیز برای آغاز یک مداخله نظامی آماده است و تاریخ احتمالی این مداخله در دومین روز این نشست مورد بحث قرار می‌گیرد به گفته سث آموآما، رئیس ستاد دفاعی نیروهای مسلخ غنا، تصمیم برای یک عملیات نظامی از سوی اکوواس گرفته شده و یک ماموریتِ «با ثبات‌سازی» قرار است با این هدف انجام شود و در اسرع وقت محقق خواهد شد. پیشتر، عبدالفاتو موسی، کمیسیونر اکوواس برای امور سیاسی، صلح و امنیت در مراسم آغازین این نشست گفته بود که کشورهای این بلوک اقتصادی بجز آنهایی که تحت حکمرانی نظامی هستند مانند کیپ ورده، آماده‌اند تا واحدهای نظامی خود را برای واکنش سریع شرکت دهند که می‌تواند به مداخله‌ نظامی در نیجر منجر شود. وزیر دفاع غنا نیز در این نشست اعلام کرده که یک کودتای موفق در نیجر تمامی کشورهای اکوواس را به خطر می‌اندازد. اینکه چنین اظهاراتی از سوی اعضای اکوواس مطرح شده، صرفاً نشان دهنده دیدگاه کشورهای آفریقایی نیست بلکه اساساً این جماعت مُهره‌های تحت حمایت کشورهای اروپایی و دولت ایالات متحده به حساب می‌آیند و در حقیقت مواضع غرب را بازگو می‌کنند.

مواضع آمریکا در مورد حمله اکوواس به نیجر نشان می‌دهد که کاخ‌سفید نمی‌خواهد در این سناریو خود را مقابل روسیه قرار دهد و همچنین مایل نیست در چند جبهه مشغول باشد و به نوعی می‌خواهد اروپا را درگیر این موضوع کند

در این میان اما با وجود آنکه مقدمات حمله نظامی به کودتاچیان در نیجر فراهم شده اما واشنگتن هنوز هم قصد ندارد در این سناریو چندان مسئولیت اصلی را بر عهده بگیرد. در این راستا جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در یک جلسه توجیهی عنوان کرد که ایالات متحده خواستار آزادی محمد بازوم، رئیس‌جمهور برکنار شده نیجر و بازگشتش به عرصه قدرت است.او در واکنش به سوالی مبنی بر اینکه آیا واشنگتن از مداخله نظامی بلوک اکوواس جهت احیای قدرت محمد بازوم حمایت خواهد کرد یا خیر، پاسخی مبهم ارائه داد و گفت که «من درباره مداخله نظامی اکوواس یا هر طرف دیگر گمانه‌زنی نخواهم کرد. ما همچنان معتقدیم که زمان و فضا برای دیپلماسی وجود دارد و می‌توان براساس احترام به اراده مردم نیجر عمل کرد». این مواضع ایالات متحده به نوعی نشان می‌دهد که کاخ‌سفید نمی‌خواهد در این سناریو خود را مقابل روسیه قرار دهد و از سوی دیگر نمی‌خواهد در چند جبهه مشغول باشد و به نوعی به نظر می‌رسد که می‌خواهد اروپا را درگیر این موضوع کند. در آخر باید به این موضوع اشاره شود که علیرغم آنکه حسومی مسعودو،  وزیر امور خارجه دولت مخلوع نیجر و مقامات آکوواس هدف حمله را محدود به کودتاچیان اعلام کرده‌اند، به نظر می‌رسد که این سناریو به سادگی و آنگونه که گفته شده جلو نمی‌رود و ممکن است بحران جدید در قاره سیاه حادث شود.