عضویت کی‌یف در ناتو، پروژه‌ای که عقیم ماند

فرشاد گلزاری

موضوع پیوستن اوکراین به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و اتحادیه اروپا یکی از مسائلی است که دو واقعه مهم علیه دو رئیس جمهوری این کشور رقم زد. در سال 2014 میلادی بود که ویکتور یانوکویچ یکباره از اوکراین گریخت و این اقدام او دلیلی نداشت جز طغیان مردمی که می‌خواستند به سمت غرب متمایل شوند. یانوکویچ از مخالفان عضویت اوکراین در ناتو ولی طرفدار توسعه همکاری با این سازمان بود. او همچنین مخالف سرسخت عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا بود او در ۲۲ فوریه ۲۰۱۴ در پی اعتراضات خیابانی علیه دولت با رأی پارلمان اوکراین از سمت ریاست جمهوری برکنار شد و گفته می‌شود هم‌اکنون در روسیه به سر می‌برد. مورد دوم هم ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری فعلی این کشور است که از سال گذشته میلادی تاکنون در حال تاوان دادن بر سر همین مساله یعنی عضویت کی‌یف در اتحادیه اروپا و ناتو است. اینکه هر دو نفر تا به این حد قربانی موضوعات مذکور شدند، بحثی است که ریشه‌ در وقایع پس از جنگ سرد دارد اما به صورت مختصر می‌توان گفت که روسیه فعلی به رهبری ولادیمیر پوتین، بعد از فروپاشی شوروی یک ترس مداوم با خود دارد وآنهم گسترش دایره نفوذ غرب است. مسکو اگرچه شاهد استقلال و جدا شدن برخی کشورها و تبدل آنها به جمهوری‌های جدید بود، اما می‌توان گفت که به هر حال در این کشورها که عمدتاً محصور در خشکی هستند، نفوذ خود را حفظ کرده و همین حالا هم آنها را تحت سیطره خود دارد؛ اما بحث اینجاست که نقاطی مانند اوکراین، مولداوی یا بلاروس حکم شاهرگ حیاتی را در راهبردهای امنیت ملی روسیه دارند. این کشورها به دلیل همسایگی با کشورهای اروپای شرقی عموماً جامعه‌ای دوقطبی‌تر از سایر مناطق دارد؛ چراکه آنها بوی غرب را حس می‌کنند و طعم محصولات، پوشاک، خوراک و حتی تبلیغات غربی را چشیده‌اند اما به دلیل هماهنگی سران کشورشان با مسکو باید از متمایل شدن کامل به سوی رقبای مسکو پرهیز کنند که در این میان می‌توان به اعتراضات ضد دولتی بلاروس در سال 2020 و 2021 میلادی اشاره کرد که الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهوری این کشور شخصاً با کلاشینکف وارد خیابان‌های مینسک شد و سپس از روسیه درخواست کمک کرد. با این حال آنچه امروز در اوکراین و با گذشت یک سال از حمله نظامی روسیه به خاک این کشور مشاهده می‌کنیم، دقیقاً بر پایه همان تئوری ترس و نگرانی روسیه از گسترش ناتو و اتحادیه اروپا بنا شده است. مسکو با این ظن که تیم بایدن به هیچ وجه همانند کابینه ترامپ با او بر سر اوکراین مسامحه نمی‌کند و به هر ترتیب اوضاع را دگرگون می‌کند، وارد خاک این کشور شد. اما آنچه در این میان برای کی‌یف مهم بود، وعده عضویت اوکراین در ناتو است که از ابتدای روی کار آمدن زلنسکی این بحث مطرح شده اما خروجی موردنظر وی حاصل نشده است. 

آنچه امروز در اوکراین و با گذشت بیش از یک سال از حمله نظامی روسیه به خاک این کشور مشاهده می‌کنیم، دقیقاً بر پایه همان تئوری ترس و نگرانی روسیه از گسترش ناتو و اتحادیه اروپا بنا شده است

ترس واشنگتن از الحاق کی‌یف به ناتو

اردوغان به بایدن هشدار داده که سوئد اقدامات کافی برای مقابله با تروریسم اتخاذ نکرده و حالا هم زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که نشان می‌دهد شرط اصلی اردوغان برای موافقت با عضویت استکهلم در ناتو این است که بروکسل هم با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا موافقت کند!

به یاد داریم که از روزهای ابتدایی جنگ اوکراین، واشنگتن و اتحادیه اروپا اعلام کردند که کی‌یف به زودی وارد ناتو می‌شود اما گویا آنها از این موضع خود عقب‌نشینی کرده‌اند. روز گذشته رویترز با اشاره به نشست سران ناتو که قرار است امروز (سه‌شنبه) و فردا در لیتوانی برگزار شود به نقل از بایدن اعلام کرد که در این نشست قرار نیست عضویت اوکراین در ناتو اعلام شود. این خبرگزاری گزارش داده که بایدن قبل از حضور در لیتوانی و شرکت در نشست سران ناتو به لندن رفت و با نخست‌وزیر و پادشاه بریتانیا دیدار کرد. سپس عازم لیتوانی می‌شود و قرار است مجدداً به همراه سایر اعضای ناتو حمایت و همبستگی خود را از ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین نشان دهد و به او این اطمینان را می‌دهند که اوکراین در «آینده» عضو این ائتلاف نظامی خواهد شد. در این راستا رئیس‌جمهوری آمریکا دیروز (دوشنبه) در مصاحبه با سی‌ان‌ان درخصوص عضویت اوکراین در ناتو هشدار داد و تاکید کرد که در حال حاضر ورود این کشور به ناتو به دلیل معاهده دفاعی مشترک ناتو، موقعیت را به جنگ با روسیه می‌کشاند؛ به همین دلیل فکر نمی‌کنم که در حال حاضر و در میانه جنگ اتفاق نظری درباره عضویت اوکراین در خانواده ناتو وجود داشته باشد. در مقابل زلنسکی هم در مصاحبه با ای.‌بی.‌سی گفت که دعوت اوکراین به ناتو این پیغام را ارسال خواهد کرد که ائتلاف ناتو هیچ واهمه‌ای از مسکو ندارد. اوکراین در حال حاضر که در ناتو نیست، باید تضمین‌های امنیتی شفافی دریافت کند. در این میان و با توجه به سخنان زلنسکی، روزنامه پولیتیکو از قول چهار تن از مقام‌های مطلع غربی نوشته است که واشنگتن به دنبال تکمیل یک توافق با قدرتمندترین کشورهای عضو ناتو شامل فرانسه، آلمان و انگلیس برای ارائه یکسری تضمین‌های امنیتی برای اوکراین است که در نشست امروز ناتو در ویلنیوس ارائه خواهد شد. این روزنامه در گزارشی دیگر به نقل از چند کارشناس و مقام سابق آمریکایی اعلام کرده که سران ناتو بر سر موجه بودن هزینه تداوم حمایت این ائتلاف از اوکراین در جنگ با روسیه دچار اختلاف هستند؛ چراکه معتقدند تداوم حمایت غرب از اوکراین در جنگ با روسیه می‌تواند منجر به دردسر بلندمدت برای ائتلاف ناتو و عدم تحقق مسائل مهم و ضروری این بلوک نظامی شود. در امتداد این پرونده، هنوز هم ناتو با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند که یکی از آنها مخالفت ترکیه با عضویت سوئد در ناتو است؛ به گونه‌ای که کاخ سفید اعلام کرد  بایدن در تماس تلفنی با رئیس‌جمهوری ترکیه تمایل خود را برای پیوستن هرچه سریع‌تر سوئد به ناتو ابراز کرده اما در مقابل، اردوغان به همتای آمریکایی خود هشدار داده که سوئد هنوز اقدامات کافی برای مقابله با تروریسم انجام نداده و آنکارا از این مساله ناراضی است و حالا هم زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که نشان می‌دهد شرط اصلی اردوغان برای موافقت با عضویت سوئد در ناتو این است که بروکسل هم با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا موافقت کند. به هر ترتیب وضعیت کنونی و محافظه‌کاری غرب نشان می‌دهد که دست رد بایدن به سینه اوکراین بیانگر آن است که معادلات در جنگ اوکراین ممکن است در کسری از ثانیه تغییر کند.