صاعقه پروگوژین بر پیکر پوتین

در روسیه نهم ماه می، هر ساله رژه بزرگ روز پیروزی برگزار می‌شود که بسیاری آن را روز پیروزی جنگ کبیر میهنی علیه آلمان نازی می‌دانند. تصاویر این رژه بزرگ را هر ساله می‌توان از شبکه‌های تلویزیونی و خبرگزاری‌های سراسر دنیا مشاهده کرد و تا چشم کار می‌کند سربازان و تسلیحات نظامی دیده می‌شود.

این رژه به نوعی نماد اقتدار و دست برتر شوروی سابق و فدراسیون روسیه فعلی به شمار می‌رود اما کسانی که تحولات جنگ اوکراین و همچنین روسیه را دنبال می‌کنند، می‌دانند که مراسم امسال با سال‌های گذشته تفاوت داشت. این تفاوت صرفاً به میزان نیروهای خارجی در میدان رژه برنمی‌گردد؛ چراکه عده‌ای از آنهایی که سال 2022 و 2021 به عنوان افسر ارتش در میدان سرخ مسکو مقابل پوتین ایستاده بودند و به خدمت خود در یگان‌های مختلف نیروهای مسلح کشورشان افتخار می‌کردند، یا هم‌اکنون زیر خاک خفته‌اند و یا مجروح و قطع عضو شده‌اند و در گوشه‌ای از روسیه به این فکر می‌کنند که چگونه جنگ اوکراین زندگی آنها را زیر و رو کرد.

ممکن است به‌زودی غائله واگنر دفع شود و در ظاهر اوضاع آرام به نظر برسد اما بحث اینجاست که چنین اقدامی جنگ قدرت در ساختار سیاسی، امنیتی و نظامی روسیه را نسبت به گذشته آشکارتر و عمیق‌تر کرد

گروهی دیگر هم اکنون در میدان نبرد مقابل ارتش اوکراین هستند اما آنچه در آستانه رژه روز پیروزی امسال اهمیت داشت، سخنان کسی بود که به «سرآشپز پوتین» معروف است. یوگنی پریگوژین، رئیس گروه واگنر که نیروهایش ماه‌هاست برای به‌دست گرفتن کنترل شهر کلیدی باخموت جنگیده‌اند، ساعاتی قبل از آنکه رژه روز پیروزی برگزار شود اعلام کرده بود «نمی‌خواهم رژه بزرگ روز پیروزی روسیه را خراب کنم، بعد از مراسم جزئیات بیشتری را خواهم گفت».

 این پیام کوتاه او که از طریق یک ویدئو در کانال تلگرام منتشر شد ذهن بسیاری از مقامات امنیتی، سیاسی و نظامی روسیه را به خود مشغول کرد؛ چراکه او مدعی بود افرادی که قرار بوده دستورات ما (واگنر) را مبنی بر ارسال تسلیحات برآورده کنند، هنوز هیچ اقدامی انجام نداده‌اند. این انتقاد پریگوژین به نوعی متوجه سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه بود؛ چراکه از زمان شروع جنگ اوکراین او را مورد انتقاد قرار می‌داد و حتی در جایی با اشاره به وضعیت دختر وزیر دفاع روسیه، او را «نورچشمی» خوانده بود. بسیاری معتقدند اختلاف میان پریگوژین و شویگو تا حدی بالا گرفت که گروه واگنر باخموت را در ابتدا فتح کردند تا توان خود را به رخ پوتین و شویگو بکشد و سپس از آنجا خارج شدند تا باز هم به حاکم کرملین بگویند که بهتر است رفیق قدیمی خود یعنی شویگو را در این وضعیتِ بحرانیِ جنگ اوکراین کنار بزند، اما گویا پوتین به این موضوع توجهی نکرد.

رفته رفته انتقادها از ارتش و وزیر دفاع روسیه توسط پریگوژین افزایش یافت و به جایی رسید که کمتر از دو هفته پیش وزارت دفاع روسیه طبق فرمانی به تمامی یگان‌های داوطلب دستور داد تا اول ژوئیه قراردادی را با سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه امضا کنند، اما واگنر از امضای این قرارداد سرباز زد. یک روز بعد هم رئیس این جریان اعلام کرد: «اطمینان ندارم که آیا نیروهایم به نبرد در اوکراین ادامه خواهند داد یا خیر».

شوریدن علیه کرملین

اگر به سیر رفتار و گفتار پریگوژین توجه کنیم به وضوح می‌بینیم که او در این میان چندان مایل نبود که شویگو و تیم وی، واگنر را صرفاً یک «جاده صاف‌کن» در جنگ اوکراین بدانند و به همین دلیل رقابت‌هایی میان او و وزیر دفاع شکل گرفت. در نهایت سحرگاه روز گذشته (شنبه) و در کمال ناباوری رئیس گروه واگنر با انتشار فیلم 30 دقیقه‌ای از خود در تلگرام انتقادهای بی‌سابقه‌ای را علیه رهبری روسیه مطرح کرد و مدعی شد که فرماندهان نظامی این کشور درباره وضعیت جنگ اوکراین به مردم روسیه دروغ می‌گویند.

 تا عصر دیروز آمریکا و اروپا نسبت به تحرکات گروه واگنر در روسیه، چندان موضع‌گیری روشنی نداشته‌اند و صرفاً آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده اعلام کرد که با وزرای خارجه گروه هفت و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درمورد بلوای روسیه گفت‌وگو کرده است

پریگوژین کمی بعد ویدیویی در کانال تلگرامی خود منتشر و اعلام کرد که نیروهای ارتش روسیه به مواضع گروه واگنر حمله کرده‌اند که در نهایت منجر به قیام مسلحانه علیه کرملین شد. اگرچه این خبر از سوی وزارت دفاع روسیه تکذیب و تحریک اطلاعاتی خوانده شد، اما یکباره تمام دنیا به تحلیل اظهارات و سخنان رئیس واگنر پرداخت.

کمی بعد رسانه‌ها گزارش دادند که در دفتر مرکزی گروه واگنر در سن‌پترزبورگ درگیری ایجاد شده و یوگنی پریگوژین، فرمانده این گروه تهدید کرده که وزیر دفاع روسیه در میدان سرخ به دار آویخته خواهد شد! اینکه مسکو دستور بازداشت رئیس واگنر را صادر و یا اینکه پوتین اعلام می‌کند «نیروهای واگنر به یک توطئه جنایتکارانه از طریق شورش مسلحانه کشیده شده‌اند»، موضوعات بدیهی است که پس از یک شورش داخلی بر زبان هر سیاستمداری جاری می‌شود؛ حتی کار به جایی رسید که پس از تصرف روستوف توسط عوامل واگنر، دولت روسیه از واژه «تدابیر ضد تروریستی» علیه واگنر و پریگوژین استفاده کرد. با تمام این تفاسیر مسکو در وضعیت فعلی علاوه بر جنگ اوکراین حالا با یک ابرچالش داخلی و ویروس خطرناکی به نام واگنر یکی از نزدیک‌ترین اشخاص به پوتین هم دست‌به‌گریبان است.

اینکه آیا سرویس‌های اطلاعاتی غرب در این ماجرا دست دارند یا خیر پاسخی جز «بعید نیست» را به همراه ندارد اما مساله این است که غائله واگنر و آنچه که در روسیه مشاهده می‌کنیم ممکن است حتی چندی دیگر دفع شود و در ظاهر اوضاع آرام به نظر برسد؛ اما بحث اینجاست که چنین اقدامی دو پیام دارد. نخست آنکه جنگ قدرت در ساختار سیاسی، امنیتی و نظامی روسیه نسبت به گذشته آشکارتر و عمیق‌تر شده و دیگر آنکه چنین اقداماتی می‌تواند به بدنه ارتش سرایت کند و چندی بعد نظامیانِ تحت فرمان شویگو نیز هوس قیام مسلحانه کنند.

تا عصر دیروز آمریکا و اروپا نسبت به تحرکات گروه واگنر در روسیه، چندان موضع‌گیری روشنی نداشته‌اند و صرفاً آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده اعلام کرد که با وزرای خارجه گروه هفت و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درمورد بلوای روسیه گفت‌وگو کرده است.

در کی‌یف هم ولودیمیر زلنسکی صرفاً بر لزوم خروج نیروهای نظامی و مزدور روسیه از اوکراین تاکید کرد. در سوی دیگر جمهوری‌های جدا شده از شوروی سابق هم نگران امنیت مرزهای خود با روسیه هستند؛ تا جایی که سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهور گرجستان خواستار تقویت و کنترل بیشتر بر مرزهای این کشور با روسیه از بیم مهاجرت‌های احتمالی  شد.