خارطوم در محاصره جنگ ژنرال‌ها

فرشاد گلزاری

آوریل سال 2019 میلادی بدون شک برای بسیاری از شهروندان سودانی تا زمانی که در این کشور نفس می‌کشند از یاد نخوهد رفت؛ چراکه در این مقطع زمانی نه تنها شهروندان این کشور، بلکه رسانه‌ها و سیاستمداران دنیا شاهد سقوط کسی بودند که روزی حرف او نه تنها در خارطوم، بلکه در تمام آفریقا و خاورمیانه به عنوان یکی از رهبران سیاسی تاثیرگذار منطقه، مهم قلمداد می‌شد.

سخن از «عمر البشیر» است؛ مردی که از اواخر دهه 80 میلادی و دقیقاً زمانی که یک سرهنگ ارتش بود دست به کودتا زد و سپس در طول حکمرانی حدود 30 ساله خود بر سودان تا جایی از مکتب توتالیتاریسم تبعیت کرد که دیوان کیفری بین‌المللی او را به دلیل نقش مستقیمش در کشتار دارفور مورد تعقیب قرار داد.

رزومه عمرالبشیر شخصی را معرفی می‌کند که ریشه نظامی دارد اما در تفکراتش ردپای سیاست‌های یک‌ جانبه‌گرایانه دیده می‌شود که از این رهگذر توانسته است سودان را اداره کند. اینکه او یک روز حامی اخوان‌المسلمین بود و روز دیگر تلاش داشت تا هر چه سریعتر و عمیق‌تر خود را به عربستان سعودی نزدیک کند، موضوعی است که ریشه آن در سیاست نهفته شده و امر بعید به نظر نمی‌رسد.

در این بین آنچه اهمیت دارد سقوط عمرالبشیر است؛ به گونه‌ای که همان عربستان سعودی که سال‌ها او را زیر چتر خود قرار داده بود، با کمک اماراتی‌ها و به وسیله نظامیان سودان از کرسی قدرت به زیر کشید و اوضاع تا جایی برای او بحرانی شده که نظامیان این کشور در ۱۱ فوریه ۲۰۲۰ موافقت کردند عمر البشیر را به دیوان کیفری بین‌المللی مستقر در لاهه هلند تحویل دهند!

برگشتن ورقِ سیاست و قدرت در سودان علیه عمر البشیر به این معنا بود که برای ریاض و ابوظبی استفاده خاصی ندارد و نظامیان این کشور تحت عنوان «شورای حاکمیتی سودان» افسار قدرت را در دست گرفتند.

درگیری در سودان درواقع اختلاف دو ژنرال ارتش این کشور (البرهان و حمیدتی) بر سر ادغام نیروهای واکنش سریع در ساختار و بدنه ارتش بود که حالا به جنگ ملی تبدیل شده است

نکته قابل توجه این است که اساساً کشورهای آفریقایی از گذشته تاکنون به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در دست نظامیان بوده و تمام این «بازیگرانِ یونیفرم‌پوش» هم در پشت صحنه در حال خدمات گرفتن و سرویس دادن به دولت‌های خارجی هستند. جغرافیای آفریقا به دلیل نفوذ کشورهای عربی، غربی و حتی شرقی یک جغرافیای چند پاره به حساب می‌آید و همین موضوع مانع از مستقل شدن آنها شده است.

نفوذ کشورهای عربی مانند عربستان و امارات در شمال و شاخ آفریقا باعث شده تا این منطقه به یک زمین رقابت میان اعراب و غربی‌ها تبدیل شود و سودان دقیقاً یکی از همین نقاط است. از زمانی که عمر البشیر به کنار زده شد، سودان شاهد حکمرانی نظامیان بوده و به‌رغم شعارهایی که از سوی آنها مبنی بر تدوین قانون اساسی مستقل و تحویل حکومت به غیرنظامیان داده می‌شد، هنوز هیچ گامی در جهت تحقق این شعارها برداشته نشده است.

نبرد در خارطوم بر سر قبضه قدرت

با اینکه حدود 5 سال از سقوط عمرالبشیر و استقرار نظامیان در خارطوم می‌گذرد؛ وقایع روزهای اخیر در خارطوم به خوبی نشان می‌دهد که اوضاع در سودان نه تنها به سمت بهبود نمی‌رود بلکه حالا بحرانی در این کشور به وقوع پیوسته که تمام دنیا را نگران کرده است. دو روز پیش (شنبه) منابع خبری اعلام کردند که درگیری مسلحانه در مرکز و جنوب خارطوم پایتخت سودان و همچنین شهر «مروی» میان نیروهای ارتش و نیروهای واکنش سریع شکل گرفته است.

ساعاتی بعد الجزیره در خبر تکمیلی اعلام کرد که درگیری‌ها در نزدیکی کاخ ریاست جمهوری سودان و مقر ارتش و محل اقامت عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حاکمیتی سودان در جریان است و حالتی از رعب و وحشت اهالی خارطوم را فراگرفت. تبادل آتش میان دو طرف تا ظهر روز شنبه ادامه داشت و چندی بعد نیروهای واکنش سریع تحت فرمان محمد حمدان دقلو در بیانیه‌ای مدعی شدند،‌ بر کاخ ریاست جمهوری و فرودگاه‌های بین‌المللی خارطوم، مروی و الابیض و نیز تعدادی مقر در استان‌های دیگر مسلط شده‌اند. سخنگوی ارتش سودان هم بلافاصله اعلام کرد درگیری‌ها همچنان در مناطق استراتژیک در جریان است و نیروهای واکنش سریع به هیچ مقری مسلط نشده‌اند. حوالی ساعت 5 بعدازظهر به وقت خارطوم اسکای نیوز عربی از تسلط نیروهای واکنش سریع بر فرودگاه خارطوم خبر داد و تبادل آتش ادامه داشت.

 از زمانی که عمر البشیر به کنار زده شد، سودان شاهد حکمرانی نظامیان بوده و به‌رغم شعارهایی که از سوی آنها مبنی بر تدوین قانون اساسی مستقل و تحویل حکومت به غیرنظامیان داده می‌شد، هنوز هیچ گامی در جهت تحقق این شعارها برداشته نشده است

در این میان درگیری‌ها به جایی کشیده شد که طرفین از تسلیحات سنگین علیه یکدیگر استفاده کردند که نشان آن را می‌توان بیانیه وزارت خارجه سودان دانستِ چراکه دستگاه دیپلماسی این کشور روز گذشته و در ادامه درگیری‌ها در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای واکنش سریع مسئول حمله به هواپیمای مسافربری عربستان در فرودگاه خارطوم هستند و حتی گزارش شده که چندین ارابه تانک در خارطوم و در روند درگیری‎ها منفجر شده است.

فارغ از این موضوعات علاوه بر آنکه شورای امنیت سازمان ملل تحریم‌های سودان را تمدید کرد، روز گذشته (یکشنبه) آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی اظهار کرد آمریکا، امارات و عربستان توافق کردند که طرف‌های درگیر در سودان باید فوراً و بدون هیچ پیش‌شرطی درگیری‌ها در این کشور را متوقف کنند.

این دقیقاً همان نفوذ کشورهای خارجی در جغرافیای آفریقا است که حالا به صورت کلی در حال نمایان شدن است. ارزش سودان برای بازیگران دخیل در آفریقا صرفاً به اعراب و کشورهای غربی خلاصه نمی‌شود بلکه اسرائیل هم در خصوص این کشور نظرات و نگاه خاص خود را دارد. دیروز و درست در زمانی که درگیری میان نظامیان سودان رو به افزایش بود، موساد به عنوان دستگاه جاسوسی اسرائیل با صدور بیانیه‌ای اظهار کرد آنچه در سودان رخ می‌دهد درگیری داخلی بر سر قدرت است و هرگز بر روابط با اسرائیل تاثیر نخواهد گذاشت.

این دقیقاً همان واقعیت صحنه سیاست در خارطوم است که حالا کشورهای عربی را به قدری ترسانده که حمد بن جاسم آل ثانی، نخست‌وزیر پیشین قطر در توئیتر خود از اتحادیه عرب خواست برای توقف این تنش‌ها مداخله کنند. درگیری در سودان درواقع اختلاف دو ژنرال ارتش این کشور (البرهان و حمیدتی) بر سر ادغام نیروهای واکنش سریع در ساختار و بدنه ارتش بوده است. این دو در توزیع قدرت پس از عمرالبشیر یاران صمیمی‌ محسوب می‌شدند، اما حالا اختلاف بر سر منافع باعث شده تا ژنرال‌ها در خارطوم به جان یکدیگر بیافتند.