نادیده گرفتن اخوانی‌ها برای ترمیم مناسبات

فرشاد گلزاری

از حدود دو سال پیش اخباری مبنی بر عادی‌سازی روابط ترکیه و مصر در رسانه‌های عربی و برخی از مطبوعات طرفدار دولت ترکیه منتشر شد که بسیاری از تحلیلگران آن را خلاف واقعیت می‌دانستند. اینکه چرا ناظران بین‌المللی و خبرگان اهل سیاست بازگشت روابط این دو کشور به حالت عادی را دور از ذهن می‌خواندند دلایل متعددی داشت که بخشی از این دلایل به دولت‌های ترکیه و مصر و بخشی دیگر از آن به وضعیت منطقه و نظام بین‌الملل مربوط می‌شد.

این اولین سفر چاووش‌اوغلو به مصر از حدود ۱۱ سال قبل است. در واقع ابتدا سامح شکری در سفری که ۲۷ فوریه پس از زلزله ویرانگر اخیر به ترکیه داشت، با همتای ترکیه‌ای خود دیدار کرد و به اذعان بسیاری از تحلیلگران باید این سفر را سنگ‌بنای ترمیم روابط دو طرف دانست

در داخل ترکیه بسیاری از هم‌قطاران رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه همچنان و همانند یک دهه پیش معتقد بودند که عادی‌سازی با مصر به نوعی می‌تواند خیانت به ایدئولوژی اخوانی باشد که انکارا سالیان سال از آن تبعیت کرده است و حالا هم بر طبل آن می‌کوبد. باید متوجه بود که اسلام‌گرایی در ترکیه نه تنها یک ریشه قدیمی در این کشور دارد، بلکه حالا و به خصوص پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان، این مولفه به یک ابزار جدی برای پیشبرد اهداف وی تبدیل شده است. چندی پیش اردوغان دستور تغییر کاربری مسجد ایاصوفیه از موزه به یک مسجد عمومی را داد و همان هنگام بود که با حضور در نماز جمعه یکبار دیگر سیلی از طرفدارانِ اسلام‌گرای خود را از اقصی نقاط کشور به استانبول کشاند تا به همگان بفهماند او هیچگاه به صورت کامل از مشی سکولاریسم تبعیت نمی‌کند، بلکه اسلام‌گرایی را یک مولفه مهم برای پیشبرد اهداف خود می‌داند. بر همین اساس نگاه اردوغان و تیم وی به جریان اخوان‌المسلمین که به نوعی قبض و بسط روابط با مصر و قطر تلقی می‌شود، مانع از برقراری مجدد و تمام و کمال روابط با مصری‌ها شد و این امر ریشه در حمایت آنکارا از محمد مرسی، رئیس‌جمهور مخلوع و اسبق مصر دارد که از سوی اخوان‌المسلمین حمایت می‌شد. زمانی که مُرسی در ژوئن سال 2012 میلادی به روی کار آمد، ترکیه و مقامات این کشور که اتفاقاً اردوغان هم جزئی از آن به شمار می‌آمد، در پوست خود نمی‌گنجیدند و کار به جایی رسید که رسانه‌های آنکارا به صورت کامل از وی حمایت علنی کردند. این دقیقاً همان نقطه‌ای بود که نه تنها «ژنرال‌های حاکم بر قاهره» بلکه اسرائیلی‌ها هم نسبت به آن نظر و احساس خوبی نداشتند و کار به تقابل با آنکارا و مهره مورد حمایت آن یعنی محمد مرسی کشید. بر همین اساس از سال 2013 میلادی که محمد مُرسی با کودتای مورد حمایت عربستان، امارات و اسرائیل به حاشیه رانده شد و عبدالفتاح السیسی به عنوان رئیس جمهوری مصر انتخاب شد، رابطه قاهره با آنکارا وارد تشنج جدی شد. پس از آنهم که بحران در سوریه ریشه دواند و اوضاع منطقه بیش از گذشته بهم ریخت، ترکیه وارد یک مدل از تقابل با برخی از دولت‌های عربی شد و به همین دلیل مصر هم بیش از حد از آنکارا فاصله گرفت. این روند هم به نوبه خود یکی از دلایل عدم عدای‌سازی دو کشور با یکدیگر به حساب آمد.

نگاه اردوغان و تیم وی به جریان اخوان‌المسلمین که به نوعی قبض و بسط روابط با قطر هم تلقی می‌شود، مانع از برقراری مجدد و تمام و کمال روابط با مصری‌ها شد و این امر ریشه در حمایت آنکارا از محمد مرسی، رئیس‌جمهور مخلوع مصر دارد

تفاهم پس از 11 سال؟!

آنچه در عرصه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باید در مورد اختلاف ترکیه و مصر مورد اشاره قرار بگیرد، نفوذ اسرائیل، عربستان و امارات بوده است. همه می‌دانند که سعودی‌ها و اماراتی‌ها به هر صورت که شده نمی‌خواهند اخوان‌المسلمین در سراسر منطقه و حتی آفریقا به فعالیت خود ادامه دهند و به همین جهت ریاض و ابوظبی در این سال‌ها سعی کردند تا هرگونه مانع‌چینی علیه این جریان و قطر و ترکیه به عنوان حامیان دولتی آن قرار دهند. برای اسرائیل هم فعالیت این جریان در مصر و منطقه چندان خوشایند نبوده و نخواهد بود و به همین دلیل باید گفت که تل‌آویو هم چندان از نزدیک شدن مصر و ترکیه خوشحال نبوده است. با تمام این تفاسیر حالا و پس از گذشت 11 سال روز گذشته (شنبه) مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه به دعوت سامح شکری، همتای مصری خود وارد قاهره شد. خبرگزاری آناتولی در این خصوص اعلام کرد که ایهاب ناصر، معاون شکری و کاردار سفارت ترکیه در قاهره به همراه چند مسئول دیگر برای استقبال از چاووش اوغلو در فرودگاه قاهره حضور پیدا کردند. این خبرگزاری اعلام کرد که وزیر خارجه ترکیه در قاهره دیدار دوجانبه‌ای با همتای مصری خود داشت و قرار است پس از آن نیز یک دیدار گسترده با مقامات مصر داشته باشد.

در این میان رسانه‌های مصر هم اعلام کردند که این اولین سفر چاووش اوغلو به مصر از حدود ۱۱ سال قبل محسوب می‌شود و در واقع ابتدا شکری در سفری که ۲۷ فوریه پس از زلزله ویرانگر اخیر به ترکیه داشت، با همتای ترکیه‌ای خود دیدار کرده و با مقامات این کشور دیدار و ابراز همبستگی کرد و به اذعان بسیاری از تحلیلگران باید این سفر را سنگ‌بنای ترمیم روابط دو طرف دانست. در این میان باید متوجه بود که چندی پیش عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر نیز در تماسی تلفنی با رجب طیب اردوغان، همتای ترکیه‌ای خود، همبستگی قاهره با زلزله‌زدگان در ترکیه را اعلام کرد. همچنین دو طرف نوامبر گذشته در حاشیه مراسم افتتاحیه مسابقات جام جهانی فوتبال در قطر با یکدیگر دست دادند که این به نوعی یک نوید برای ترمیم روابط تلقی شد.

در این راستا مولود چاووش اوغلو در قاهره گاعلام کرد که آنکارا برای نشست روسای جمهور ترکیه و مصر که ممکن است پس از انتخابات عمومی در ترکیه برگزار شود، آماده می‌شود اما او به این نکته اشاره نکرد که ممکن است اردوغان در این انتخاب شکستن بخورد! روزنامه ینی شفق هم اعلام کرد که سامح شکری، وزیر خارجه مصر در کنفرانس خبری با همتای ترکیه‌ای خود در قاهره گفته است که مذاکرات دو طرف درباره روابط دوجانبه میان دو کشور و چالش‌های پیش روی آنها بوده و رایزنی‌ها با توجه به اهمیت روابط میان دو کشور شفاف و صریح بود و درباره آغاز روند عادی‌سازی کامل در روابط میان دو کشور بحث و تبادل نظر صورت گرفت. این در حالیست که بسیاری از تحلیلگران ترکیه معتقدند که مقامات آنکارا با توجه به وضعیت منطقه و همچنین انتخابات آتی این کشور در حال چرخش محسوس به سوی «ژنرال‌های مصر» هستند!