امنیتی‌سازی هدفمند پس از ۴۰ سال

فرشاد گلزاری

از دیرباز تاکنون رسمی در میان کشورهای عربی قرار دارد که عربستان سعودی هم بارها و بارها بر آن تاکید داشته و دارد. این رسم «اصرار بر عربیت» است. به معنای دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین غرب‌آسیا بر این باورند که عربیت بر اسلامیت مقدم است و به هر ترتیب که شده این مولفه مهم باعث می‌شود کشورهای عربی حتی اگر در بالاترین حد اختلاف با یکدیگر قرار داشته باشند، در نهایت به سمت هم جذب شوند و مشکلاتشان را حل و فصل کنند. نمونه این موضوع مهم را در قضیه سوریه مشاهده کردیم. زمانی که این کشور در سال 2011 و 2012 به ویروس تکفیر آلوده شد و شهر به شهر آن جولانگاه گروه‌های تروریستی شده بود، بسیاری از کشورهای عربی حاکم بر حاشیه خلیج فارس و برخی دیگر از شرکای آنها، سفارتخانه‌هایشان را در دمشق تعطیل کردند و در نهایت به پایتخت‌های خود بازگشتند. این روند تا سال 2021 و 2022 ادامه داشت تا اینکه اخباری از گوشه و کنار به گوش رسید که گویای بازگشت دولت‌های مذکور به دمشق بود. اینکه چرا سفارتخانه‌های عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین و بسیاری دیگر از دولت‌های عربی دمشق را ترک کردند، موضوعی است که هم ابعاد رقابتی دارد و هم ابعاد ایدئولوژیک، سیاسی و امنیتی. به هر ترتیب این روند آرام آرام در حال کمرنگ شدن است و طی 3 سال گذشته بسیاری از نمایندگی‌های دیپلماتیک در دمشق مجدداً کار خود را از سر گرفته‌اند که امارات و عربستان هم در این مسیر به صورت مشخص وارد میدان عمل شده‌اند. فارغ از این مسائل اینکه سوریه امروز خارج از اتحادیه عرب است و هر ازچندگاهی دیده می‌شود ریاض یا ابوظبی بر ضرورت بازگشت این کشور به نهاد عربی مذکور تاکید می‌کنند درحقیقت نمایانگر این مساله است که امارات و عربستان هنوز مشکلات خود را با دمشق حل و فصل نکرده‌اند و از سوی دیگر فشارهای ایالات متحده هم اجازه نمی‌دهد که این دو کشور سوریه را به این راحتی و مجدداً وارد اتحادیه عرب کنند. این مساله بدان جهت مهم است که عراق هم دقیقاً همین شرایط را (با کمی تعدیل) داراست. زمانی که داعش در عراق حضور پرقدرتی داشت و روزانه صدها نفر در انتحاری‌ها و حملات دسته‌جمعی کشته می‌شدند، جعبه‌های مهمات و خودروهای پلاک عربستان در انبارهای این جریان تروریستی توسط مقامات امنیتی عراق کشف می‌شدند و درنهایت ریاض آنها را با صدور یک بیانیه تکذیب می‌کرد. این اقدام عربستان در عراق که همسایه شمالی ریاض به حساب می‌آید موجب شد تا عراقی‌ها طی سال‌های گذشته از سعودی‌ها فاصله بگیرند اما باید توجه داشت که این روند هم‌اکنون تغییر شکل و ماهیت داده و حالا کار به جایی رسیده است که نه تنها سعودی‌ها بغداد را به عنوان محل گفت‌وگو با تهران انتخاب کرده و برای عراقی‌ها وجهه میانجی قائل شده‌اند، بلکه حالا بحث سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی و انعقاد قراردادهای رنگارنگ به میان آمده است که باز هم نشان می‌دهد عربیت در منطقه خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس بر اسلامیت مقدم است.

سعودی‌ها نه تنها بغداد را به عنوان محل گفت‌وگو با تهران انتخاب کرده و برای عراقی‌ها وجهه میانجی قائل شده‌اند، بلکه حالا بحث سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی و انعقاد قراردادهای رنگارنگ میان دو کشور به میان آمده که یک بار دیگر نشان می‌دهد عربیت در منطقه خاورمیانه و حاشیه خلیج‌فارس بر اسلامیت مقدم است

پیمان همکاری پس از چهار دهه

طبق اعلام وزارت کشور عراق، تفاهم‌نامه امضاشده با عربستان شامل همه اشکال همکاری امنیتی، تبادل دیدگاه‌ها و فعال‌سازی پروتکل‌های امنیتی مشترک است تا امنیت بیشتری را برای عراق و عربستان تضمین کند و بتواند معضلات میان دو طرف مرزها را هم حل و فصل کند

آنچه برای عربستان در مورد عراق مهم است، رقابت با ایران خواهد بود که البته این تمام سناریوی ریاض در بغداد به شمار نمی‌رود، اما بخش مهمی را سر و شکل می‌دهد. ریاض از زمان سقوط صدام در سال 2003 میلادی همواره سعی داشته تا کشور ثروتمندی مانند عراق را به عنوان عمق استراتژیک خود که هم‌مرز با آن به شمار می‌رود، ذیل نفوذ خود داشته باشد که دقیقاً مدل پاکستان- افغانستان را می‌توان برای این رویکرد مثال زد. سعودی‌ها به دلیل آنکه خود را خادمین حرمین خوانده‌اند علاوه بر نفوذ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، به دنبال آن بوده و هستند تا در محیط خود به بهترین نحو کار کنند که عراق هم در دستورکار آنها قرار دارد. بر همین اساس پس از آنکه بایدن و تیمش وارد کاخ‌سفید شدند، به دلیل تقابل آنها با ریاض، مقامات سعودی سعی کردند تا با همسایگان خود بیشتر وارد مذاکرات و مناسبات شوند که اول با عراق وارد گفت‌وگو شدند و سپس ان کشور را به عنوان محل مذاکره با تهران انتخاب کردند. انتخاب بغداد به نوعی می‌تواند برای تقویت جناح اهل تسنن این کشور هم کارآیی داشته باشد، اما اخیراً اتفاقی رخ داده که نشان می‌دهد مناسبات بغداد و ریاض در حال تعریض و تعمیق شدن است. به گونه‌ای که روز گذشته (دوشنبه) سایت شبکه سومریه نیوز در خبر فوری اعلام کرد که وزارت کشور عراق از امضای یک یادداشت تفاهم امنیتی میان این کشور و عربستان سعودی پس از ۴۰ سال خبر داده است. در این میان عبدالأمیر الشمری، وزیر کشور عراق در خصوص این تفاهمنامه عنوان کرد که با عبدالعزیز بن سعود، همتای عربستانی خود یک یادداشت تفاهم امنیتی را امضا کرده که باید این سند را اولین یادداشت تفاهم در نوع خود میان دو کشور از سال ۱۹۸۳ تاکنون دانست. طبق اعلام وزارت کشور عراق، این تفاهم‌نامه شامل همه اشکال همکاری امنیتی، تبادل دیدگاه‌ها و فعال‌سازی پروتکل‌های امنیتی مشترک است تا امنیت بیشتری را برای عراق و عربستان تضمین کند و بتواند معضلات میان دو طرف مرزها را هم حل و فصل کند. یک منبع عراقی دیگر هم در توئیتر اعلام کرد که از طرف عربستان سعودی، ناصر عبدالعزیز الداود، قائم مقام وزیر کشور؛ هشام عبدالرحمن الفالح، معاون وزیر کشور؛ محمد مهنا المنها، معاون وزیر کشور در امور امنیتی؛ سپهبد محمد بن عبدالله البسامی، مدیر امنیت عمومی؛ عبدالعزیز بن خالد الشمری، سفیر پادشاه سعودی در عراق؛ سرلشکر محمد بن سعید القرنی، مدیرکل مبارزه با موادمخدر؛ سرلشکر خالدبن ابراهیم، مدیر بخش مطالعات و تحقیقات دفتر وزیر و احمد بن سلیمان مدیر اداره کل و همکاری‌های بین‌المللی در زمان امضای تفاهم‌نامه حضور داشتند. حضور این مقامات بدان جهت اهمیت دارد که نشان می‌دهد سعودی‌ها یک هیأت مرکب سیاسی - امنیتی در سطح عالی را وارد بغداد کرده‌اند که این موضوع شاید برای ایران هم حاوی پیام‌های گوناگون باشد. البته برخی با این تحلیل مخالف هستند و این تفاهم همکاری که پس از چهار دهه به امضا رسیده را صرفاً یک توافق‌نامه دوجانبه می‌دانند. حال باید دید که در آینده نزدیک این تفاهم به چه سطحی ارتقا پیدا می‌کند و خروجی منطقه‌ای آن چه خواهد بود؟