تداوم چتر امنیتی واشنگتن بر سر توکیو

فرشاد گلزاری

حدود سه روز پیش موسسه مشاور شهروندی و اقامت جهان که به «موسسه هنلی» هم معروف است و دفتر مرکزی آن در لندن قرار دارد، گزارشی مبنی بر اعلام برترین گذرنامه‌های جهان در سال 2023 منتشر کرد که مطابق آن سه گذرنامه نخست متعلق به کشورهای آسیایی است.

بر اساس این گزارش، ژاپن با دریافت بهترین ویزا در سال 2023 به شهروندان خود این امکان را می‌دهد که بدون اخذ ویزا به 193 کشور سفر کنند. در ادامه سنگاپور و کره جنوبی با اخذ رتبه دوم به صورت مشترک، امکان سفر را به 192 کشور جهان در اختیار شهروندان خود قرار داده است. این رتبه‌بندی‌ها هر ساله و با شروع سال میلادی جدید به سمع و نظر جهانیان می‌رسد و عده‌ای به آن غبطه می‌خورند و دسته‌ای دیگر هم صرفاً سعی می‌کنند دلایلی که موجب شده این رتبه‌بندی با این سطح منتشر شود را پیدا کنند.

در این میان بسیاری از کسانی که روابط بین‌الملل و تحولات مربوط به آن را تحلیل و تفسیر می‌کنند به خوبی می‌دانند که چرا ژاپن برای چندمین سال متوالی نخستین پاسپورت یا همان گذرنامه معتبر دنیا را به خود اختصاص داده است اما سعی می‌کنند این دلایل را به گونه‌ای دیگر ابراز کنند.

واقعیت غیرقابل انکار این است که ژاپن در این سال‌ها به یک متحد بسیار کلیدی برای غرب تبدیل شده اما باید در تفسیر مفهومِ «غرب» میان روابط آمریکا و اروپا با ژاپن تفکیک قائل شد. در سال 1945 میلادی بمباران‌های اتمی آمریکا حدود 250 هزار نفر را در دو شهر هیروشیما و ناگاساکی به کام مرگ فرستاد و این دقیقاً همان نقطه‌ای است که همه فکر می‌کردند ژاپن برای همیشه به زانو درآمده و از سوی دیگر روابطش با ایالات متحده برای همیشه از بین خواهد رفت. این دو تحلیل اشتباه بود؛ چراکه نه تنها ژاپن حالا ارزشمندترین گذرنامه دنیا را در اختیار دارد و از حیث تکنولوژی و اقتصاد در رتبه بالایی قرار دارد، بلکه حالا روابطش با کشوری به نام ایالات متحده که هزاران نفر از شهروندانش را در خاک دفن کرد، در بالاترین سطح قرار دارد.

این همان هنر دیپلماسی و چرخه روابط بین‌الملل است اما این سطح مناسبات در روابط اروپا و ژاپن با یکدیگر تفاوت دارد. بر همین اساس فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن از نهم تا ۱۳ ژانویه ۲۰۲۳ به پنج پایتخت عضو گروه هفت یعنی فرانسه، ایتالیا، انگلیس، کانادا و ایالات متحده سفر کرد تا بتواند مجدداً روابطش را با این پنج قدرت بین‌المللی بازتعریف کند.

گویا سفر کیشیدا به آمریکا به مذاق روس‌ها خوش نیامده؛ چراکه روز گذشته (شنبه) دیمیتری مدودف، معاون شورای امنیت روسیه دیدار و اظهارات بایدن و کیشیدا را هدف قرار داد و نخست‌وزیر ژاپن را «خدمتکار واشنگتن» خطاب کرد!

دلایل اینکه چرا نخست‌وزیر ژاپن به آلمان سفر نکرد، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد اما نکته نخست این است که ژاپن در سال جاری میلادی میزبان نشست کشورهای گروه ۷ خواهد بود و این نشست بر اساس اعلام قبلی از ۱۹ تا ۲۱ مه ۲۰۲۳ در هیروشیما برگزار می‌شود؛ نقطه‌ای که یک روز نماد جنگ و اختلاف بود و حالا به نماد صلح و سازش تبدیل شده است.

تعهد علنی واشنگتن به توکیو

تور پنج روزه نخست‌وزیر ژاپن اگرچه بسیار فشرده بود اما درون خود حامل پیام‌های مهمی بود. یک روز پس از آنکه کیشیدا به پاریس رسید و با امانوئل مکرون دیدار کرد، خبرگزاری ان.اچ.کی ژاپن و برخی دیگر از مطبوعات اروپایی اعلام کردند که در بحبوحه نگرانی‌های مشترک نسبت به چین و کره‌شمالی، رئیس‌جمهوری فرانسه و نخست‌وزیر ژاپن در خصوص تحکیم همکاری‌ها در «منطقه هند-آرام» متعهد شدند.

چندی بعد از انتشار این خبر، وب‌سایت تایمز ژاپن از دیدار کیشیدا با جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا خبر داد و اعلام کرد که رهبران ژاپن و ایتالیا بر سر آغاز گفت‌وگوهای امنیتی دوجانبه برای تقویت همکاری‌های دفاعی، در بحبوحه جنگ روسیه علیه اوکراین و نفوذ نظامی رو به رشد چین در هند-آرام، توافق کردند.

اینکه چرا نخست‌وزیر ژاپن در سفر به اروپا به آلمان نرفت، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد اما نکته نخست این است که توکیو در سال جاری میلادی میزبان نشست کشورهای گروه هفت خواهد بود و به همین دلیل شاید این سفر را بتوان محور هماهنگی کیشیدا با سایر اعضا دانست

24 ساعت بعد رویترز با تایید ورودِ کیشیدا به لندن اعلام کرد که ریشی سوناک، نخست‌وزیر انگلیس و همتای ژاپنی‌اش یک توافق‌نامه دفاعی امضا کردند که به این دو کشور اجازه خواهد داد تا نیروهای خود را در خاک یکدیگر مستقر کنند که این تازه‌ترین اقدام در راستای تقویت روابط امنیتی میان این دو کشور تلقی می‌شود. در کانادا هم تقریباً همین فضا حاکم بود اما در نهایت آنچه مهم بود، ورود کیشیدا به واشنگتن و دیدار او با جو بایدن بود.

نخست‌وزیر ژاپن در دیدار با رئیس جمهوری ایالات متحده تحکیم رولبط دو کشور را گوشزد کرد اما پاسخ بایدن به نظر می‌رسد که کمی هوشمندانه‌تر بود. رئیس‌جمهوری آمریکا در کنفرانس خبری خود با کیشیدا اعلام کرد که واشنگتن به شکلی جامع و تمام و کمال متعهد به دفاع از ژاپن است.

بایدن همچنین با تحسین برنامه اخیر تقویت قوای نظامی توکیو، تاکید کرد روابط دو کشور هرگز به اندازه فعلی نزدیک نبوده است. اگرچه در بیانیه مشترک دو کشور آمده است که «آمریکا و ژاپن برتری مشترک خود را در زمینه امنیت اقتصادی، از جمله حفاظت و ارتقا در قبال فناوری‌های حیاتی و نوظهور تقویت خواهند کرد» اما باید توجه داشت که آنچه بیشتر خودنمایی می‌کند، مسائل امنیتی و نظامی میان دو طرف است.

توجه داشته باشید که وزرای خارجه و دفاع آمریکا و ژاپن در حاشیه سفر کیشیدا به واشنگتن با هم دیدار داشتند و در کنفرانس خبری خود «تهاجم روزافزون چین در منطقه هند-آرام و سایر مناطق» را محکوم کردند. آنها همچنین حمله روسیه به اوکراین را به باد انتقاد گرفتند و کره‌شمالی را به دلیل برنامه‌های هسته‌ای و موشکی‌ مورد بازخواست قرار دادند که به نوعی نشان می‌دهد ژاپن اگرچه که یک کشور آسیایی بوده و با چین و کره‌شمالی همسایه است و با روسیه هم درگیری‌های پیچیده‌ای دارد، اما در نهایت توکیو در زمین واشنگتن بازی می‌کند.

این دقیقاً همان دلیلی است که باعث می‌شود حمایت تمام و کمال آمریکا از ژاپن در عرصه‌های گوناگون نمایان شود و حالا عده‌ای آن را گسترش چتر امنیتی غرب بر سر توکیو می‌دانند. در این میان گویا سفر کیشیدا به مذاق روس‌ها خوش نیامده؛ چراکه روز گذشته (شنبه) دیمیتری مدودف، معاون شورای امنیت روسیه دیدار و اظهارات بایدن و کیشیدا را هدف قرار داد و نخست‌وزیر ژاپن را «خدمتکار واشنگتن» خطاب کرد!