از کرونا و افراط‌گرایی تا شبح رکود و تغییرات ژئوپلیتیکی

فرشاد گلزاری

امروز اول ژانویه 2023 میلادی است. 365 روز از سالی که تحلیلگران به آن امیدهای زیادی داشتند گذشت و با اینکه تمام اندیشکده‌های مطرح جهان سال 2022 میلادی را به دلیل گذارِ جهانی از پدیده‌ای به نام کرونا، یک سال خوب برای تجارت و اقتصاد بین‌الملل خوانده بودند، تحولات نشان داد که هیچ‌گاه نمی‌توان به طور کامل به نظرات نخبگان تکیه کرد. پیش از فوریه ۲۰۲۲، شماری از کارشناسان، سیاستمداران و بازرگانان بر این باور بودند که وقوع جنگ‌های بزرگ، به تاریخ پیوسته و دیگر چنین جنگ‌هایی در جهان رخ نخواهد داد. اما برعکس، دیدیم که چگونه جنگ و توسل به زور بار دیگر بازگشت و جایگاه ویژه‌ای را در تحلیل تحولات جهانی اشغال کرد. البته جنگ‌ها در هر سطحی ناگهانی رخ نمی‌دهند، بلکه در اثر عوامل و عللی که ریشه در ظلم سیاسی دارند، شکل می‌گیرند اما در نهایت آنچه که دیده شد، با آنچه که به عنوان آینده‌پژوهی در رسانه‌ها به سمع و نظر مردمان کره خاکی رسید، تفاوت فاحشی داشت. آنچه بر تمام گمانه‌زنی‌ها در مورد سال 2022 میلادی خط بطلان کشید و به نوعی آنها را به حاشیه راند، در تمامی تحلیل‌ها «جنگ در اوکراین» بود؛ چراکه یکباره اتفاقی با ابعاد گسترده رخ داد و به همین جهت نه تنها اقتصاد بین‌الملل بلکه وضعیت انرژی هم با مشکلاتی روبرو شد که همین حالا از اروپا و آمریکا گرفته تا روسیه، چین و سایر تولیدکنندگان نفت و گاز در خاورمیانه در حال دست و پنجه نرم کردن با این موضوع هستند.

آنچه در 2022 دیده شد به نوعی حالا در 2023 هم ادامه دارد اما برخی از مولفه‌ها نشان می‌دهد که قرار است بحران‌های دیگری هم در کنار جنگ اوکراین، زندگی روزمره همه مردم گیتی را تهدید کند. اینکه چه تهدیدهایی در سال میلادی جدید رخ عیان خواهد کرد موضوعی است که اندیشکده‌های مطرح جهان حدود 23 سرفصل را گمانه‌زنی و تحلیل کرده‌اند، اما آنچه به عنوان خروجی این بررسی‌ها مورد اشاره قرار گرفته، صرفاً پنج تهدیدِ اصلی بوده است. در این میان شورای آتلانتیک و برخی دیگر از مجلات تخصصی که در حوزه امنیت بین‌الملل فعالیت می‌کنند این پنج تهدید اصلی برای سال 2023 میلادی را اینگونه معرفی کرده‌اند: اولین مورد، «تنوع بخشیدن به خطرات ژئوپلیتیکی و تهدیدات افراط‌گرایی جهانی» است. خطر دوم، «دوقطبی شدن عمیق سیاسی و ناآرامی اجتماعی» است. سومین مورد «افزایش خطرات سایبری و خطر خرابی شبکه سایبری جهانی» است. ریسک یا خطر چهارم «ریسک‌های عملیاتی و خطر عمیق شدن بحران انرژی» است و پنجمین خطر هم «مسائل اقلیمی و تغییرات آب‌وهوایی» اعلام شده است. نکته قابل توجه این است که بر اساس نظرسنجی از 1218 متخصص ارشد ریسک در 108 کشور، این پنج تهدید، بزرگترین و اصلی‌ترین چالش‌های جهانی در سال 2023 میلادی خواهند بود. آنها در عین حال معتقدند که در مورد تهدید اول، اصلی‌ترین موضوع جنگ اوکراین است و همه چیز احتمالاً حولِ آن خواهد گردید.

یکی از تهدیدهای سال 2023 رکود اقتصاد جهانی است، بحرانی که یک سرِ آن به پرونده اوکراین گره خورده و سر دیگر آن بی‌تردید به سویه‌های جدید کرونا و باز شدن افسار این طاعونِ سیاه از سوی چین طی هفته‌های اخیر مرتبط است!

زنجیره بحران: از کی‌یف تا بازگشت کرونا!  

به باوران خبرگان روابط بین‌الملل، اروپا و آسیا - اقیانوسیه در سال 2023 به صورت ویژه در رادار رصد و تحلیل باقی خواهند ماند. مراحل بعدی بحران روسیه و اوکراین (تشدید شدن جنگ برای چند سال) یا گام‌های احتمالی به سوی صلح، عمیقاً بر تعادل در نظام جهانی تاثیر می‌گذارد؛ زیرا طولانی شدن جنگ همچنان به شعله‌ور شدن بحث‌ها در مورد انرژی، غذا و زنجیره تامین جهانی ادامه خواهد داد. در مورد خطرات ژئوپلیتیکی باید بحران میان آمریکا و چین در بحث تایوان را هم مد نظر قرار داد؛ چراکه از یک سو نظامی‌گری در دریای چین جنوبی روز به روز افزایش پیدا می‌کند و از سوی دیگر چینی‌ها اعلام کرده‌اند که سیاست «قرنطینه یا همان راهبرد کرونا صفر» را کنار گذاشته‌اند و این به معنای تشدید رقابت‌های اقتصادی و تجاری میان واشنگتن و پکن است که می‌تواند بر سایر کشورها هم تاثیر بگذارد.

پیش از فوریه ۲۰۲۲، شماری از سیاستمداران بر این باور بودند که وقوع جنگ‌های بزرگ، به تاریخ پیوسته و دیگر رخ نخواهد داد اما دیدیم که چگونه جنگ و توسل به زور بار دیگر بازگشت و جایگاه ویژه‌ای را در تحلیل تحولات جهانی اشغال کرد

به اعتقاد تحلیلگران، خطر دوم مشکل تمام دنیا است. به گونه‌ای که نفرت‌پراکنی که از طریق پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی جهانی تشدید می‌شود، قطب‌بندی سیاسی و اجتماعی را در سراسر جهان عمیق‌تر می‌کند و این وضعیت، خطر ناآرامی‌های اجتماعی را نیز افزایش می‌دهد. اندیشکده‌ها معتقدند که باید در برابر هرگونه تلاش عمیق برای تحریک اقشار مختلف یک جامعه یا جوامع مختلف با تبعیض مذهبی، زبانی، نژادی، فرهنگی و جنسیتی که متأسفانه به طور سیستماتیک توسط ساختارهای عمیق در نظام جهانی عمیق‌تر می‌شود، هوشیار بود که در این میان افغانستان و رفتار طالبان علیه زنان به انضمام رویدادهای قومی- مذهبی در آفریقا و خاورمیانه در این دسته از تهدیدات سال 2023 میلادی قرار می‌گیرند؛ چراکه می‌تواند تروریسم را دوباره به سرخط اخبار و رویدادهای بین‌المللی تبدیل کند. در مورد سومین تهدید جهانی که بحث تهدیدهای سایبری است، خطر سایبری در سال 2023 به دلیل اعتماد متقابل به اشتراک‌گذاری فرامرزی داده‌ها مجدداً موردنظر قرار گرفته است. در مورد این تهدید حالا بحث فعالیت هکرها در فضا مجازی و همچنین حملات به زیرساخت‌های اقتصادی از طریق اینترنت جهانی و دستبردهای مالی در حوزه رمزارزها هم داغ شده و بیم این می‌رود که سال 2023 این موضوع بیش از سال‌های گذشته برای دولت‌ها هزینه‌زا شود. در مورد بحران انرژی، غذا و و زنجیره تامین هم که به عنوان چهارمین تهدید شناخته شده باید گفت ابعاد جدید جنگ روسیه و اوکراین در سال 2023 می‌تواند تنش‌های بین اقیانوس اطلس با آسیا و اقیانوسیه بر سر انرژی، مواد غذایی و شیوه‌های حمل‌ونقل (جاده‌ای، هوایی، دریایی، ریلی و خطوط لوله) را افزایش دهد و در نهایت توصیه تحلیلگران، تاکید بر مدیریت مراکز و سیستم‌های لجستیکی است.

جامعه تحلیلگرانِ ریسک که به نوعی خطرات جهانی را قبل از فرا رسیدن سال جدید میلادی به سمع و نظر اندیشکده‌ها و اتاق‌های فکر می‌رسانند، خطر پنجم را تغییرات آب و هوایی جهانی دانسته‌اند و اعلام کرده‌اند که رصد کردن این موضوع هر روز در دستور کار آنها قرار دارد. با این حال به باور آنها، شرکت‌ها و موسسات هنوز به اندازه کافی این خطر را جدی نگرفته‌اند و همین موضوع باعث گرم شدن زمین شده است. از سوی دیگر آنها به کمبود آب در تمام کره زمین اشاره و مثالِ عینی آن را گرما و کمبود آب در بریتانیا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی اعلام می‌کنند. با این حال تهدید دیگری که در ذیل دسته اول ارزیابی می‌شود، رکود اقتصاد جهانی است؛ بحرانی که یک سرِ آن به پرونده اوکراین گره خورده و سر دیگر آن بی‌تردید به سویه‌های جدید کرونا و باز شدن افسار این طاعونِ سیاه از سوی چین طی هفته‌های اخیر مرتبط است!