خطابه چینی-عربی علیه تهران!

فرشاد گلزاری

دو روز پیش شی جینپینگ، رئیس جمهوری چین در سفری از قبل اعلام شده وارد ریاض شد و مورد استقبال محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی قرار گرفت. ولیعهدی که علاوه بر حمل این عنوان، حال رئیس‌الوزرای عربستان به شمار می‌رود و از حیث اجرایی دست او بیش از پیش برای صدور دستورات تشریفاتی و اجرایی باز شده است. واقعیتِ سیاست در عربستان سعودی این است که اساساً این کشور بر پایه نگرش محافظه‌کارانه بنا شده و در داخل این خاک، ساختار مذهبی را آل شیخ که نوادگان عبدالوهاب هستند هدایت می‌کنند و سطوح سیاسی- اقتصادی هم توسط آل‌سعود راهبری می‌شود. این دو قطب که حالا در برخی نقاط حتی با یکدیگر تضادهای بنیادین دارند به سمتی رفته‌اند که فکر و ذکرشان به نوعی پیشرفت و اجرایی کردن توسعه به معنای واقعی کلمه در کنار حفظ ماهیت سنتی جامعه عربستان است. البته محمد بن سلمان در این میان به هر نحوی از انحا سعی دارد تا مدرنیته را مقابل سنت‌گراهای افراطی و محافظه‌کار قرار دهد، و تا حدی هم در این راه موفق عمل کرده است ولی به هر ترتیب جدال و رقابت میان این دو قطب در عربستان قابل لمس است. آنچه در این میان باید به آن توجه داشت این است که سعودی‌ها در مورد مباحث توسعه‌ای سعی می‌کنند در روابط با دولت‌های منطقه‌ای، دولت‌های میانی و در نهایت ابرقدرت‌هایی مانند روسیه، آمریکا و چین یک بالانس برقرار کنند. درست است که روابط ریاض و واشنگتن در سطوح بسیار عالی پیگیری می‌شود، اما تضادها و برخوردهای متعدد منافع در این میان هم باعث شده تا این دو قدری از هم فاصله بگیرند که البته مقامات دو طرف این فاصله گرفتن را بارها و بارها تکذیب کرده‌اند. اینکه اختلاف آمریکا و عربستان تا چه حد جدی است، موضوع این نوشتار نیست؛ اما آنچه مهمتر به نظر می‌رسد این است که سعودی‌ها دریافته‌اند نمی‌توان به دلیل تاکید بر ایدئولوژی با محفلی مانند حزب کمونیست خلق چین مخالفت ورزید؛ بلکه در عالم سیاست آنچه در اولویت اول و آخرِ قرار دارد این است که چگونه می‌توان از مجرای سیاست به عالم اقتصاد رسید و دولت‌ها به چه صورتی می‌توانند همکاری تجاری خود را حول یک منافع مشترک ترسیم و عملیاتی کنند. سفر رئیس جمهوری چین به عربستان سعودی هم دقیقاً همین منظور را به تصویر کشید. شی جینپینگ در دیدار با ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان در ریاض گفت که همکاری میان چین و عربستان ابعاد گسترده‌ای دارد؛ چراکه پکن به صورت واضح عربستان را یک قدرت مهم در جهان چندقطبی می‌داند و اهمیت زیادی برای تقویت شراکت استراتژیک و فراگیر با ریاض قائل است. در جای دیگر رئیس‌جمهور چین بر آمادگی کشورش برای تقویت روابط و همکاری با ریاض در زمینه‌های مختلف و حمایت از صلح و ثبات در سرتاسر جهان تأکید کرد و این نشان می‌دهد که چینی‌ها به دنبال آن هستند تا در تضادها و اختلافات منطقه‌ای از خود یک نقش میانجی‌ به نمایش بگذارند.

چین و عربستان در بیانیه مشترک بر لزوم تقویت همکاری‌های مشترک پکن و ریاض برای تضمین صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران تأکید کردند. دو طرف همچنین از ایران خواستند با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و به معاهده منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای پایبند باشد

هشدار به تهران از ریاض؟

علاوه بر رئیس‌جمهوری مصر، سعودی‌ها هم از ترکیب «مشارکت راهبردی جامع» در سفر شی جینپینگ به نفع خود استفاده کرده‌اند و همین موضوع نشان می‌دهد که آنها هم به دنبال شراکت چین در حاشیه خلیج فارس هستند

شایان‌توجه است که سفر شی جینپینگ به عربستان با دعوت سلمان بن عبدالعزیز برای مشارکت در نشست‌هایی با سران کشورهای عربی و شورای همکاری خلیج فارس صورت گرفته است که این خود شاید پیامی برای غرب و به خصوص ایالات متحده هم داشته باشد؛ چراکه باز هم بحث اقتصاد و خصوصاً انرژی مطرح است. خبرگزاری دربار سعودی (واس) در این زمینه اعلام کرده که ملک سلمان و رئیس‌جمهور چین در این دیدار توافق شراکت استراتژی فراگیر میان دو کشور را امضا کردند. رئیس جمهور چین همچنین با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان دیدار و درباره روابط میان دو کشور، تقویت همکاری و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف و نیز تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی بحث و تبادل نظر کرد. به گفته رسانه‌ها در جریان این سفر توافق‌هایی به ارزش ۱۱۰ میلیارد ریال عربستان امضا شده است که رقمی بسیار عظیم به شمار می‌آید. این در حالیست که منابع رسانه‌ای چین هم اعلام کرده‌اند رئیس‌جمهوری چین گفته است که کشورش بزرگترین شریک تجاری شورای همکاری خلیج فارس و بزرگترین وارد کننده تولیدات آن باقی خواهد ماند. در این میان شینهوا گزارش داده  که دو طرف توافقنامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم دوجانبه‌ای را نیز امضا کرده‌اند که شامل طرحی برای هماهنگ کردن چشم‌انداز توسعه ۲۰۳۰ سعودی با طرح یک کمربند و یک جاده چین می‌شود. از سوی دیگر گفته شده که بن‌سلمان و شی جینپینگ دو یادداشت تفاهم دیگر نیز در زمینه انرژی هیدروژن و تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم به امضا رسانده‌اند. در این راستا باید توجه شود که راهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و اتحادیه عرب هم نشست مشترکی به رئیس جمهوری چین داشته و ضمن آن خواستار همکاری با پکن شده‌اند. به عنوان مثال عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر بر تمایل قاهره برای توسعه همکاری‌های مشترک در سطوح مختلف، چه در چارچوب جمعی عربی و چه دوجانبه از طریق مشارکت راهبردی جامع که دو کشور را به هم نزدیک می‌کند، تاکید کرد. جالب اینجاست که علاوه بر رئیس‌جمهوری مصر، سعودی‌ها هم از ترکیب «مشارکت راهبردی جامع» به نفع خود استفاده کرده‌اند و همین موضوع نشان می‌دهد که آنها هم به دنبال شراکت چین در حاشیه خلیج فارس هستند. اما آنچه در این میان بیش از هر نکته برای ایران اهمیت داشت موضع این کشورها بعلاوه چین درباره پرونده هسته‌ای ایران بود. آنچه در بیانیه مشترک دو طرف چینی و سعودی آمده این است که هر دو طرف بر لزوم تقویت همکاری‌های مشترک پکن و ریاض برای تضمین صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران تأکید کرده‌اند. دو طرف همچنین از ایران خواستند با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و به معاهده منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای پایبند باشد. آنها در بخش دیگری از بیانیه خود بر «اهمیت احترام ایران به اصول حسن همجواری و عدم دخالت این کشور در امور داخلی کشورها» تاکید کردند. مضاف بر این مواضع، در نشست مشترک سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و چین که در عربستان برگزار شد، دو طرف اعلام کردند یک شورای سرمایه‌گذاری و یک مرکز امنیت هسته‌ای ایجاد خواهند کرد که البته در این مورد فعلاً نامی از ایران برده نشده است. حال باید دید که خطابه این دو کشور به تهران در بلندمدت چه آثار سیاسی و حقوقی درپی خواهد داشت و واکنش تهران به این اقدام چین، رفیق استراتژیک خود چه خواهد بود؟!