منابع غیررسمی دوطرف، شروط عادی‌سازی ترکیه و سوریه را اعلام کردند؛
قدم‌های لرزان به سمت صلح سرد
فرشاد گلزاری
نقش ترکیه در بحران شامات شاید برای بسیاری از مخاطبان نامفهوم و پنهان باشد؛ اما خروجی آن در میدان، کاملاً مشهود است. اینکه در طول یک دهه گذشته ترکیه دست به تقویت کدام جریان‌های مسلح در سوریه زد و آنها چه بلایی بر سر غیرنظامیان آوردند، موضوعی است که ماه‌‌ها قابلیت تحلیل دارد و حتی می‌توان از بطن آن چندین جلد کتاب منتشر کرد اما شاخص‌ترین جریان مسلحی که در این چند سال (علاوه بر داعش) توسط آنکارا مورد حمایت قرار گرفت، ارتش آزاد سوریه بود.
شاید بسیاری به یاد داشته باشند که در اوایل جنگ سوریه یک ویدئوی بسیار زننده و قبیح منتشر شد که یکی از سربازان سوریه توسط عده‌ای زنده زنده ذبح شده بود که سر و صدای زیادی در مجامع حقوق بشری دنیا به پا کرد. این جماعت هملن ارتش آزاده سوریه بودند که تا همین حالا توسط ترکیه حمایت می‌شوند و حالا از یک جریان رادیکالِ تروریستی به اپوزیسیونِ سیاسی سوریه تغییر وضعیت داده‌اند.
بر همین اساس باید گفت که ترکیه همین حالا هم با توجه به احاطه‌ای که بر استان ادلب دارد، هزاران تروریست را در مشت خود دارد؛ چراکه تمام عناصر موجود در جریان‌های تروریستی موجود در سوریه همانند تحریرالشام، فِیلق الرحمان، ارتش آزاد سوریه و غیره در این استان دو یکدیگر جمع هستند و مشخص نیست که آنکارا می‌خواهد از این جماعت کجا و چگونه به نفع خودش استفاده کند.
با این وصف، طی روزهای اخیر اخباری مبنی بر احتمال عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه از سوی برخی رسانه‌ها منتشر شده که حرف و سخن‌های زیادی را به پا کرده است. در این میان مبدأ این مساله را باید اظهارات رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه دانست. اردوغان در مسیر بازگشت از شهر لویو اوکراین در پاسخ به سوالی درباره مذاکرات احتمالی با سوریه به خبرنگاران گفت که دولت‌ها هرگز نمی‌توانند گفت‌وگوی سیاسی و دیپلماسی را کنار بگذارند و رد کنند و ما باید گام‌های بیشتری با سوریه برداریم. او افزود ما چشم طمع به اراضی سوریه نداریم و مردم سوریه برادر ما هستند و به تمامیت ارضی آن اهمیت می‌دهیم و دولت سوریه باید این را درک کند.
در جایی دیگر اردوغان می‌گوید که همیشه در قبال بحران سوریه احساس مسئولیت کرده‌ایم و همیشه بخشی از راه حل بوده‌ایم؛ هدف ما حفظ صلح منطقه‌ای و حفاظت از کشورمان در مقابل پیامدهای این بحران است، اما هدف ما شکست نظام بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه نیست، بلکه هدف ما مبارزه با تروریسم در شمال سوریه و شرق فرات است. این اظهارات اگرچه فاصله زیادی با اعمال ارتش و سیاستمداران ترکیه در قبال سوریه دارد، اما باید توجه شود که سیاست خارجی ترکیه در این میان در حال تغییر است. اینکه چرا در شرایط کنونی راهبردهای خارجی ترکیه دستخوش تغییر شده‌اند، دلایل زیادی دارد، اما یکی از مهمترینِ آنها بحث انتخابات آتی این کشور است که قرار شده در 18 ژوئن 2023 برگزار شود. اردوغان در این انتخابات بدون شک به یک دستاورد بزرگ در عرصه سیاست خارجی نیاز دارد تا بتواند از آن علیه دشمنان خود و کسانی که علیه او سمپاشی سیاسی می‌کنند استفاده کند.
به موازات سخنان اردوغان و میل او برای بازسازی روابط با دمشق، ترکیه به سمت اسرائیل رفت و به صورت کامل روابط خود با تل‌آویو را عادی اعلام کرد، ولی این موضوع شاید برای تل‌آویو چندان جالب و قابل پذیرش نباشد
طرفین از یکدیگر چه مطالباتی دارند؟
اینکه اردوغان در شرایط کنونی بر اساس چه رسم‌الخط سیاسی عمل خواهد کرد و اصولاً چگونه می‌خواهد مخالفان داخلی خود که حرفشان با برخی از کشورهای خارجی همسو است را از میدان سیاست به حاشیه هدایت کند مولفه‌های زیادی دارد اما باید توجه شود که به موازات این سخنان اردوغان و میل او برای بازسازی روابط با دمشق، ترکیه به سمت اسرائیل رفت و به صورت کامل روابط خود با تل‌آویو را عادی اعلام کرد.
شروط و سخنانی که از سوی سفیر پیشین سوریه در آنکارا و رسانه‌های ترکیه مطرح شده اگرچه به مساله عادی‌سازی احتمالی روابط دمشق و آنکارا مربوط است اما باید توجه داشت که هنوز هیچ مقام دولتی رسمی از سوی هر دو طرف این مفاد را تایید نکرده است
بدون شک ترکیه نزدیک شدن به سوریه را از حیث سیاسی و امنیتی برای خود یک موضوع مهم می‌داند اما باید توجه داشت که اسرائیل با دمشق روابطی ندارد و اساساً این دو می‌تواند یک تناقض را بر سر راه سیاست خارحی ترکیه قرار دهد. اما آنچه در این میان باید موردنظر باشد این است که برخی از رسانه‌ها و چهره‌های نزدیک به دولت سوریه و ترکیه طی چند روز اخیر اقدام به مطرح کردن برخی از شروط کرده‌اند که بزخی‌ها آنرا تایید و برخی دیگر آنرا صرفاً یک گمانه‌زنی سیاسی- رسانه‌ای می‌دانند. به عنوان مثال دو روز پیش (شنبه) روزنامه ترکیه گازاتسی در مقاله‌ای با عنوان «پنج خواسته‌ای که بشار اسد تعیین کرد» در مورد شروط سوریه نوشت که بازگرداندن استان ادلب به مدیریت دمشق، انتقال مدیریت گمرک‌های گذرگاه مرزی کسب و گذرگاه باب الهوی به ارتش و دولت سوریه، عدم حمایت ترکیه از تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه تجار و شرکت‌های حامی خانواده اسد و دولت سوریه، حمایت ترکیه از پذیرش دوباره سوریه در اتحادیه عرب، سازمان همکاری اسلامی و نهادها و سازمان‌های بین‌المللی و عمل کردن ترکیه به پیشنهادهای خود برای همکاری، نابودی تروریسم و بازگرداندن نفت سوریه به دمشق از جمله پنج شرط دمشق برای ترکیه است. در مقابل ترکیه هم پنج خواسته از سوریه دارد که عبارتند از پاکسازی مناطقی که تحت نفوذ نیروهای حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) و یگان‌های مدافع خلق کرد قرار دارد، برطرف شدن تهدید تروریستی در مرزهای ترکیه-سوریه، اجرای کامل عملیات‌های ادغام سیاسی و نظامی میان اپوزیسیون و دمشق و بازگشت ایمن پناهجویان، حمص، دمشق و حلب در مرحله اول مناطقی آزمایشی برای بازگشت ایمن باشند سپس این چارچوب گسترش یابد و ترکیه نیز بر روند بازگشت ایمن سوری‌ها و اسکانشان نظارت داشته باشد و اجرای روند مذاکرات ژنو، تدوین قانون اساسی دموکراتیک، برگزاری انتخابات آزاد و آزادی فوری زندانیان سیاسی به ویژه زنان، کودکان، سالمندان و افرادی که دارای شرایط جسمانی بدی هستند.
به موازات انتشار این خبر، نضلان قبلان، سفیر سابق سوریه در ترکیه در جریان مصاحبه‌ای با شبکه اسپوتنیک اعلام کرد که ترکیه باید دست از حمایت از سازمان‌های تروریستی بردارد، ترکیه باید به دولت مرکزی سوریه برای تسلط کامل بر ادلب از جمله گذرگاه باب الهوا و باقی مناطق این استان و همچنین جاده ام-4 که لاذقیه را به حلب و شمال و شمال شرق متصل می‌کند، کمک کند. این شروط و سخنانی که از سوی سفیر پیشین سوریه در آنکارا و رسانه‌های ترکیه مطرح شده اگرچه به مساله عادی‌سازی احتمالی روابط دمشق و آنکارا مربوط است اما باید توجه داشت که تمام این محورها همچنان از سوی منابع غیررسمی و غیردولتی مطرح شده که زمینه آن مشخص نیست. بر همین اساس اگرچه زمزمه‌هایی در مورد صلح سرد میان دو طرف وجود دارد اما هنوز تا رسیدن به این مهم فاصله‌های زیادی وجود دارد.
دیدگاه تان را بنویسید