روسیه در چنبره انزوا و تحریم

فرشاد گلزاری

 «شما برای مردم ما در دونباس، برای امنیت سرزمین مادری ما می‌جنگید و بدون شک روز پیروزی به دل تک تک ما نزدیک است؛ چراکه هیچ خانواده‌ای در روسیه وجود ندارد که از جنگ بزرگ میهنی نسوخته باشد ولی ما به نسل پیروز افتخار می‌کنیم». این عبارات قسمتی از دیالوگ یک فیلم سینمایی یا بخشی از رُمان «جنگ و صلحِ» لیو تولستوی نیست، بلکه این کلمات حدود 24 ساعت قبل از دهان حاکم کرملین یعنی ولادیمیر پوتین به دنیا مخابره شد. در نمای کوچکتر، مخاطب این جملات سربازان، ژنرال‌ها و بازماندگان جنگ جهانی دوم بودند که در میدان سرخ مسکو گرد هم آمده بودند تا رژه «روز پیروزی» را جشن بگیرند. اما در نمای کلان و در مقیاس بزرگتر، اظهارات پوتین خطاب به غرب (اعم از آمریکا و اروپا) قلمداد می‌شود؛ چراکه او 24 فوریه پرونده‌ای را گشود که تا به امروز حدود 600 میلیارد دلار خرابی بر اوکراین تحمیل کرده و صدها نفر هم کشته و زخمی برجای گذاشته است. در این میان باید توجه کرد که بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که پوتین در رژه روز 9 می تندتر از گذشته سخن خواهد گفت و حتی برخی‌ها معتقد بودند که ارتش روسیه قبل از فرا رسیدن این روز، یک دستاورد میدانی ارزشمند و «قابل اطلاع» را رقم خواهد زد تا پوتین بتواند آن را در پشت تریبون به سمع و نظر مردم روسیه و دنیا برساند، اما این اتفاق رخ نداد. پوتین در جایی از سخنان خود اعلام کرد که «هیچکس درس‌های جنگ جهانی دوم را فراموش نخواهد کرد، تا جایی در جهان برای مجازات‌کنندگان و نازی‌ها وجود نداشته باشد و این افتخاری برای نیروهای مسلح ما و روسیه است». استفاده از لفظ «نازی‌ها» صرفاً توسط پوتین صورت نگرفت، بلکه سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه که به عنوان فرد دوم روسیه در وضعیت کنونی از آن نام برده می‌شود هم بر این نکته اصرار ورزید. شویگو در اظهاراتش اعلام کرد که « نهم ماه می مظهر کار فداکارانه کسانی است که مهاجمان نازی را شکست دادند و بشریت را از شر نازیسم آزاد کردند». تاکید بر نازیسم دقیقاً همان کلیدواژه‌‌ای است که پوتین و حلقه اول کرملین در حین اجرای عملیات نظامی علیه اوکراین، بارها آن را بیان کرده‌اند و این دقیقاً یک اهرم‌ تبلیغاتی به حساب می‌آید. پوتین در سخنان خود به این موضوع مهم اشاره کرد که فرمان اجرایی را امضا کرده است تا از «فرزندان همرزمان کشته شده» در اوکراین «حمایت اساسی» به عمل آید. این اظهارات مُهر تاییدی است بر تلفات انسانی وارد شده بر روسیه پس از 24 فوریه تاکنون اما مساله اینجاست که رئیس جمهوری روسیه چندان سخن جدیدی به میان نیاورد. گاردین در بررسی سخنرانی پوتین اعلام کرد که به طور مشخص او بسیج عمومی یا اعلام رسمی جنگ نکرد، سخنرانی او همچنین عاری از تهدید به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای بود اما هیچ نشانه‌ای از برنامه پوتین برای کاهش تنش وجود نداشت. اینکه پوتین بر چه عناصری تاکید کرد موضوعی است که واقعاً مبهم به نظر می‌رسد؛ چراکه رئیس‌جمهوری روسیه از کنار دیوارهای سُرخ‌رنگ کرملین صرفاً بر «قیدها» و «مولفه‌ها»یی تاکید کرد که در حدود 70 روز پیش هم بارها و بارها آنها را به زبان آورده بود. اما این رژه از حیث نظامی هم نکته‌هایی داشت. طبق معمول رژه با ستون‌های تجهیزات مکانیکی با حرکت تانک تی 34 و تی 85 و به دنبال آن مدل‌های مدرن خودروهای پیاده نظام آغاز شد. قرار بود رژه بخش هوایی با حضور بزرگترین بالگردهای نظامی جهان، ام.آی26 آغاز شده و در ادامه بمب‌افکن‌ها و جنگنده‌ها به پرواز درآیند اما بعدا اعلام شد که بخش هوایی رژه پیروزی در مسکو به دلیل شرایط جوی لغو شده است. لغو رژه هوایی به نوعی می‌تواند بازگوکننده درگیری توان هوایی ارتش روسیه در جنگ اوکراین باشد یا تهدید هوایی مسکو از سوی اوکراین تلقی شود.

تحریم مسکو چند ساعت قبل از رژه!  

فارغ از آنچه در مراسم رژه اتفاق افتاد باید به این نکته توجه کنیم که در آنسوی مرزهای روسیه، یعنی در کی‌یف، ترافیک دیپلماتیک در جریان بود؛ به گونه‌ای که جاستین ترودو و آندری پلنکوویچ، (نخست وزیران کانادا و کرواسی) به اوکراین رفتند و با زلنسکی دیدار کردند. همچنین بربل باس رئیس پارلمان‌ آلمان بعلاوه رئیس پارلمان نروژ به صورت جداگانه با رئیس جمهوری اوکراین دیدار کردند. از سوی دیگر جیل بایدن، همسر رئیس جمهوری آمریکا هم به کی‌یف رفت و این ملاقات‌های دیپلماتیک دقیقاً 24 تا 48 ساعت قبل از برگزاری رژه 9 می در مسکو رخ داده است که می‌تواند به معنای مخابره پیام به مسکو قلمداد شود. اما آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد سیل جدید تحریم‌ها علیه روسیه است. جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده یکشنبه شب (چند ساعت قبل از رژه پیروزی) اعلام کرد که با هماهنگی گروه هفت و اتحادیه اروپا، بسته تحریمی جدیدی را علیه روسیه تدوین کرده است شبکه‌های تلویزیونی روسیه، بخش صنعت اسلحه‌سازی، بانک‌ها و حتی اعطای ویزا به روس‌ها را هم دربرمی‌گیرد. این موج تحریم به حدی جزئیات دقیقی را پوشش می‌دهد که صدای ر.سیه را درآورده است. از سوی دیگر جوزپ بورل، مسئول روابط خارجه اتحادیه اروپا در گفت‌وگو با روزنامه فایننشال تایمز اعلام کرد که بروکسل باید این گزینه را در نظر بگیرد که در تامین بودجه بازسازی اوکراین پس از پایان جنگ، از ذخایر ارز خارجی مسدود شده روسیه استفاده کند. به این معنا که احتمالاً دارایی‌های مصادره و مسدود شده روسیه را به حساب کی‌یف واریز خواهند کرد. حال باید دید این تحریم‌ها تا «روز پیروزی» سال آینده میلادی چه تاثیری بر روسیه خواهد گذاشت.