جنگ حقوقی لاهه علیه مسکو

فرشاد گلزاری

 هفتمین روز از جنگ اوکراین در حالی سپری شد که همچنان درگیری در این کشور ادامه دارد و روس‌ها عملیات نظامی خود را گسترده‌تر کرده‌اند. در این راستا روز گذشته (چهارشنبه) شبکه ان.دی.تی وی از فرود چتربازان روس در خارکیف اوکراین و وقوع درگیری میان نیروهای روس و اوکراینی در این شهر شمالی اوکراین خبر داده است. ارتش اوکراین هم اعلام کرده که به محض فرود نیروهای هوابرد روسیه درگیری رخ داده است. این در حالیست که نظامیان روسیه حمله به دومین شهر بزرگ اوکراین را تشدید کرده‌اند. این شهر دیروز شاهد کشته شدن ده‌ها غیرنظامی در بمباران بود. همزمان، خبرگزاری سی‌ان‌ان و مقامات محلی از ورود ارتش روسیه به مرکز شهر خرسون در اوکراین خبر دادند. ژنرال ایگور کوناشنکوف، سخنگوی وزارت دفاع روسیه هم اعلام کرد که یگان‌های نیروهای مسلح روسیه کنترل کامل مرکز منطقه‌ای خرسون را به دست گرفته‌اند. همچنین، نیروهای هوانوردی عملیاتی - تاکتیکی و ارتش نیروهای هوافضای روسیه حمله هوایی گسترده‌ای را به زیرساخت‌های نظامی اوکراین آغاز کردند و ۶۷ تاسیسات نظامی را مورد اصابت قرار دادند. چندی بعد هم سازمان ملل اعلام کرد که تاکنون بیش از ۶۰۰ هزار نفر از اوکراین فرار کرده‌اند. در همین حال کشور بلاروس، متحد روسیه، نیروهای خود را در مرز شمالی اوکراین دو برابر کرده است و گفته می‌شود که نیروهای روسی در شمال به عملیات علیه کی‌یف اختصاص داده شده‌اند. گزارش‌های دیگری حاکی از وقوع آتش‌سوزی در بیمارستانی در خارکیف است. بر اساس هشداری که درست قبل از ساعت ۳ صبح چهارشنبه (روز گذشته) از سوی آژانس ارتباطات ویژه دولتی اوکراین صادر شد، سربازان روسی به یک بیمارستان نظامی در شمال شهر حمله کردند. فارغ از این مسائل میدانی و نظامی در عرصه سیاسی هم، کشورهای اروپایی و آمریکا همچنان مشغول وضع تحریم‌ها و مجازات روسیه هستند. به عنوان مثال الکساندر شالنبرگ، وزیر امور خارجه اتریش دیروز (چهارشنبه) با بیان اینکه تحریم‌های اروپا علیه روسیه موثر بوده اعلام کرد که بسته چهارم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه در حال آماده‌سازی است و چندی دیگر موج تحریم‌ها علیه این کشور دو برابر خواهد شد. وزارت حمل و نقل و اداره هوانوردی فدرال آمریکا هم اعلام کردند که دستور ممنوعیت ورود و استفاده هواپیماها و شرکت‌های هوایی روسیه از حریم هوایی آمریکا اعمال شده است و بر همین اساس حریم هوایی ایالات متحده به روی هواپیماها و شرکت‌های هوایی روسیه بسته می‌شود. در لندن هم خانه شماره 10 داونینگ استریت این بار نه تنها علیه مسکو، بلکه علیه شخص پوتین موضع صریح گرفته است. سخنگوی دفتر نخست‌وزیر انگلیس دیروز (چهارشنبه) اعلام کرد بوریس جانسون و ولودیمیر زلنسکی توافق کردند که تحریم‌ها برای اعمال فشار حداکثری علیه رئیس‌جمهوری روسیه در روزهای آینده بیشتر شود. در تل‌آویو هم گویا اوضاع به نفع روس‌ها نیست؛ به گونه‌ای که نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با اولاف شولتس، صدراعظم آلمان تاکید کرد که در کنار مردم اوکراین است و از آنها حمایت می‌کند. این موضع اسرائیل پس از آن گرفته شد که رئیس جمهوری اوکراین که خودش از تبار یهودی است، خطاب به تمام یهودیان جهان خواست تا علیه ماشین جنگی روسیه موضع بگیرند و نگذارند غیرنظامیان بیشتری در این کشور کشته شوند.

وزیر امور خارجه کانادا اعلام کرد که این کشور عملیات نظامی روسیه در اوکراین را به دلیل اتهامات جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت، به دیوان کیفری بین‌المللی ارجاع داده است. موضوعی که نشان می‌دهد یک اجماع جهانی علیه روسیه به وجود آمده که از تحریم‌ها و عملیات روانی تا جنگ حقوقی را دربرگرفته است

دادخواهی در لاهه

موضع نخست‌وزیر اسرائیل به نفع اوکراین پس از آن گرفته شد که ولودیمیر زلنسکی که خودش یهودی‌تبار است، خطاب به تمام یهودیان جهان خواست تا علیه ماشین جنگی روسیه موضع بگیرند و نگذارند غیرنظامیان بیشتری در این کشور کشته شوند

فارغ از این مسائل، آنچه که به نوعی نشان می‌دهد فشار غرب بر روسیه در حال افزایش بوده، مفتوح شدن پرونده حقوقی و کیفری برای روسیه است. روز گذشته (چهارشنبه) کریم خان، دادستان دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) اعلام کرد که قصد دارد تحقیقاتی را درباره وقوع جنایات جنگی احتمالی یا جنایات احتمالی ضد بشریت در اوکراین آغاز کند. او در ادامه گفت که گرچه اوکراین عضو دیوان کیفری بین‌المللی نیست، اما صلاحیت قضایی را به این دادگاه اعطا کرده است. این تصمیم دادستان دیوان کیفری بین‌المللی به این دلیل اتخاذ می‌شود که بر اساس یک مورد تحقیقات مقدماتی قبلی درباره جزیره کریمه و شهر دونباس که در سال گذشته میلادی منتشر شد و همچنین بر اساس رویدادهای کنونی جاری در اوکراین، زمینه‌ها برای آغاز تحقیقات وجود دارند و از نظر او هیچ مانعی برای انجام نشدن این تحقیقات از حیث قانونی وجود ندارد. اما در این میان یک نکته قابل‌توجه هم وجود دارد که نمی‌توان از آن چشم پوشید. دادستان دیوان گفته است که می‌تواند برای گرفتن تأییدیه این تحقیقات به سراغ قضات دیوان  کیفری بین‌المللی برود، اما اگر یکی از کشورهای عضو دیوان کیفری بین‌المللی اقدام به ارجاع دادن این پرونده به دفتر او کند، این روند سریع‌تر انجام خواهد شد. چندی پس از این سخنان، ملانی جولی، وزیر امور خارجه کانادا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این کشور عملیات نظامی روسیه در اوکراین را به دلیل اتهامات جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت، به دیوان کیفری بین‌المللی ارجاع داده است. جمع زدن این دو اتفاق با یکدیگر نشان‌دهنده دو موضوع است. مساله اول این است که یک اجماع جهانی با هدایت آمریکا و سپس انگلیس علیه روسیه به وجود آمده که از عملیات روانی تا اقداماتی از این دست که به «جنگ حقوقی» مشهورند را دربرگرفته است. دومین موضوع این است که متاسفانه تنها نهاد قضایی بین‌المللی که مسئولیت رسیدگی به جنایات بین‌المللی ذکر شده در ماده 5 اساسنامه رُم را به عهده دارد، به گونه‌ای می‌تواند تحت فشارها و زد و بندهای سیاسی قرار بگیرد که نمونه‌های زیادی از این موضوع وجود دارد که یکی از آنها بحث رسیدگی به جنایات سربازان آمریکا در افغانستان بود که ترامپ با عصبانیت آن را بایکوت کرد و دادستان و سایر مقامات حاضر در دیوان را مورد تحریم سازمانی و شخصی قرار داد. نکته نهایی این است که به غیراز دیوان کیفری بین‌المللی، حالا دیوان دادگستری بین‌المللی (ICJ) هم روز گذشته (چهارشنبه) اعلام کرد که اولین جلسات رسیدگی به پرونده شکایت اوکراین از روسیه به دلیل نقض کنوانسیون نسل‌کشی، ۷ تا ۸ مارس برگزار می‌شود. بنابراین آنچه که در این میان باید مورد نظر قرا بگیرد و از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود، این است که مفتوح شدن پرونده اوکراین و بررسی رفتار دولت و نظامیان روسیه در این کشور آن هم در دو نهاد قضایی یعنی دیوان کیفری بین‌المللی و دیوان دادگستری بین‌المللی، به نوعی به راه انداختن یک جنگ تمام عیار حقوقی و البته سیاسی علیه مسکو و به تبع آن، اعمال فشار مضاعف علیه کرملین خواهد بود