چانه‌زنی برای اخذ تضمین‌های امنیتی

فرشاد گلزاری

 پس از فراز و فرودهای متعدد و مخابره پیام‌های تهدید میان دو ابرقدرت، بالاخره روز گذشته (دوشنبه) دیپلمات‌های ارشد روسیه و آمریکا وارد ژنو شدند تا با یکدیگر به گفت‌وگو بپردازند. شبکه ای.‌بی.‌سی نیوز در گزارش خود نوشته است که این نشست با محوریت ارائه تضمین‌های امنیتی میان دو کشور برگزار می‌شود و در همین رابطه یکی از دیپلمات‌های ارشد روسیه پس از شرکت در یک شام کاری با مقامات آمریکا در ژنو پیش‌بینی کرد که مذاکرات نمایندگان ارشد دو طرف دشوار خواهد بود. رویترز نیز گزارش داد که سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه و دیگر مقامات روس یکشنبه شب با وندی شرمن، معاون وزیر امور خارجه آمریکا و رئیس هیات آمریکایی و همچنین تیمش در محل اقامت سفیر آمریکا در کنفرانس خلع سلاح در ژنو شام کاری برگزار کردند. گفته شده که این شام کاری مقدمه‌ای برای مذاکرات جامع‌تر میان هیأت‌های آمریکایی و روسی در نمایندگی آمریکا در ژنو به شمار می‌آید که از دیروز (دوشنبه) آغاز شده است. این شام کاری همچنین بخشی از سری نشست‌های مجازی و رودررو در بین مقامات آمریکایی، متحدان اروپایی‌شان و رهبران روسی در روزها و هفته‌های اخیر و همزمان با افزایش تنش‌ها به خاطر بسیج نظامی روسی در نزدیکی مرز اوکراین است. ریابکوف همزمان با خروج از این شام کاری اعلام کرده که ما در اصل به مسائل آتی ورود کرده‌ایم اما این مذاکرات دشوار خواهد بود؛ چراکه این مذاکرات شبیه مذاکرات کاری خواهند بود و فکر می‌کنم ما وقت‌مان را هدر نخواهیم داد و از آن نهایت استفاده را خواهیم برد. مواضع اینچنینی ریابکوف به نوعی نشان می‌دهد که روس‌ها قصد دارند با زبان بی‌زبانی به آمریکایی‌ها بفهمانند که در این مذاکرات بسیار جدی و به دنبال دستیابی به یک جمع‌بندی نهایی هستند، یا اینکه حداقل بتوانند مواردی را که قرار است به صورت تیتروار بر سر آن در آینده توافق کنند را هدف‌گذاری و مورد اشاره قرار دهند. در این میان ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با اشاره به پرونده اوکراین و آرمان‌هایش برای پیوستن به ناتو اعلام کرد که وندی شرمن در جریان این شام کاری بر تعهد واشنگتن به اصول بین‌المللی حق حاکمیت، تمامیت ارضی و آزادی کشورهای مستقل برای انتخاب ائتلاف‌های خودشان تاکید کرد. کمی پس از سخنان ند پرایس، شاهد آن بودیم که وندی شرمن در صفحه توئیتری خود با اشاره به آغاز دیدار و گفت‌وگوی خود با سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در ژنو سوئیس اعلام کرد که «نشست فوق‌العاده گفت‌وگوهای دوجانبه ثبات استراتژیک هم اکنون در ژنو در حال برگزاری است و به همتای روسی خود به صراحت گفته‌ام که بدون حضور متحدان و شرکایمان، درباره امنیت اروپا بحث نمی‌کنیم.» بنابر آنچه که تحلیلگران سی.ان.ان اعلام کرده‌اند، مواضع وندی شرمن گویای این است که ایالات متحده به مواضع روسیه گوش می‌دهد و نگرانی‌های خود را در میان می‌گذارد که این نگرانی‌ها چندین و چند محور را در بر خواهد گرفت.

تیم امنیتی - سیاسی بایدن که حالا به قول خودشان خبره‌های دیپلماسی امنیتی را در کاخ‌سفید گرد هم آورده‌اند، به دنبال آن هستند تا بتوانند در شرایط فعلی به روس‌ها بفهمانند که نباید بیش از این در مورد اوکراین دست به ماجراجویی بزنند

اوکراین، شاهرگ نشست ژنو

سخنان آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در مورد مذاکرات ژنو و اشاره به دو راهکار صلح و تقابل نشان می‌دهد که ایالات متحده با استفاده از ابزارهایی مانند ناتو به دنبال آن است تا تهدید را در زمان مذاکره بر سر مسکو نگه دارد

بدون تردید و بر اساس آنچه طی هفته‌های گذشته از سوی مسکو و واشنگتن اعلام شده، دو طرف قرار است در این نشست که با هیاهوی رسانه‌ای زیادی همراه بوده، در مورد اوکراین با یکدیگر صحبت کنند تا درنهایت بتوانند تضمین‌های امنیتی موردنظر خود را درباره این پرونده اخذ کنند. بر اساس آنچه که پایگاه خبری پولیتیکو منتشر کرده، این مذاکرات به عنوان نخستین گام در راستای احیای گفت‌وگوها همزمان با وخیم شدن روابط به خاطر بسیج نظامی روسیه در نزدیکی مرز اوکراین تلقی می‌شود. بر اساس برآوردهای موجود، روسیه 100 هزار نیرو در امتداد مرزش با اوکراین مستقر کرده و همین امر نگرانی‌هایی را در مورد حمله نظامی بزرگ روسیه به اوکراین به وجود آورده است. به عبارتی گویاتر تیم امنیتی - سیاسی بایدن که حالا به قول خودشان خبره‌های دیپلماسی امنیتی را در کاخ‌سفید گرد هم آورده‌اند، به دنبال آن هستند تا بتوانند در شرایط فعلی به روس‌ها بفهمانند که نباید بیش از این در مورد اوکراین دست به ماجراجویی بزنند. یکی از مواردی که در این میان باید به عنوان ستون فقرات این نشست مورد توجه قرار بگیرد بحث ناتو و عضویت اوکراین در پیمان آتلانتیک شمالی است. روس‌ها از زمان جنگ سرد تاکنون همه هزینه‌ها را داده‌اند تا بتوانند ناتو را از مرزهای خود دور کنند و در امتداد این روند به دنبال آن هستند تا به هر ترتیبی که شده حوزه نفوذ سنتی خود را گسترش دهند و نگذارند منافع آنها در بالکان، بالتیک، آسیای میانه و جمهور‌ی‌های جدا شده از شوروی سابق مورد تهدید قرار بگیرد. به عنوان نمونه آنها پس از وقایع اخیر قزاقستان در کمترین زمان به صورت نظامی و در چارچوب پیمان امنیت دسته‌جمعی وارد این کشور شدند تا مبادا کوچکترین ضربه‌ای به منافعشان در نورسلطان وارد شود. اما در مقابل اوضاع کاملاً فرق می‌کند. لحظاتی پس از شروع دیدارهای شرمن و ریابکوف در ژنو، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو بر حسب وظیفه‌اش نسبت به ثمربخش بودن این مذاکرات و دستیابی به یک راهکار صلح‌آمیز در تقابل فعلی، ابراز امیدواری کرد. البته این سخنان دبیرکل ناتو را نمی‌توان یک مانور انگیزشی به حساب آورد؛ چراکه او متعهد شد نظرات و نگرانی‌های روسیه در حوزه امنیت را بشنود اما همزمان با آن، مسکو را به تحریم‌های بیشتر تهدید و تاکید کرد که خطر مناقشه بسیار جدی است. او در بخشی از سخنان خود، آب پاکی را روی دست روس‌ها ریخت و اعلام کرد که «نگرانی‌های روسیه را خواهیم شنید اما نمی‌توانیم اصول اساسی خود را نادیده بگیریم؛ از جمله اینکه تمامی کشورهای اروپایی می‌توانند سرنوشت خود را انتخاب کنند و بدیهی است که این گزاره در مورد اوکراین نیز صدق می‌کند». این سخنان دبیرکل ناتو صریحا نشان می‌دهد که غربی‌ها در حال مذاکره با روسیه به نوعی سایه تهدید را همچنان بالای سر مسکو نگه داشته‌اند که یکی از این تهدیدها احتمال پیوستن کی‌یف به ناتو است. از سوی دیگر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هم تقریباً همین مواضع را اتخاذ کرده است. او در گفت‌وگو با سی.ان.ان اعلام کرد که یک مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی وجود دارد تا برخی از اختلافات حل و فصل شود و جلوی رویارویی را بگیرد و راه دیگر رویارویی است و تبعات هنگفت برای روسیه در پی خواهد داشت. مجموع این اظهارنظرها آن هم در حالی که شرمن و ریابکوف برسر تضمین‌های امنیتی در ژنو مشغول چانه‌زنی هستند نشان می‌دهد که افق چندان روشنی برای رسیدن به یک توافق میان دو طرف وجود ندارد؛ چراکه دو طرف از مواضع خود کوتاه نمی‌آیند و به حداقل‌ها راضی نمی‌شوند.