لشگرکشی مسکو برای سرکو ب در خارجِ نزدیک

فرشاد گلزاری

پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 میلادی، شاهد کوچکتر شدن جغرافیای این کشور به لحاظ وسعت و سپس نفوذ سیاسی بودیم. درست است که ایدئولوژی کمونیسم و سوسیالیسم همچنان در بسیاری از کشورهای دنیا هواخواه دارد و پیروانی از آن در چهار گوشه دنیا حاضر هستند، اما باید توجه داشت که ریزش دیوار برلین و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باعث شد تا بلوک شرق تا حد زیادی، میزان نفوذ خود در کشورهای زیرنظرش را از دست بدهد. زمانی که رستوران‌های زنجیره‌ای مک‌دونالد در مسکو، پترزبورگ و بسیاری از شهرهای روسیه در حال افتتاح بودند و پس از بازگشایی، صف‌های عظیم مردم برای آزمایش کردن «طعم سرمایه‌داری» جلوی این رستوران‌ها تشکیل شد، باقی‌مانده‌های شوروی در ساختار امنیتی، سیاسی و نظامی روسیه به این فکر می‌کردند که حالا باید با چه چالشی روبرو شوند؟ آنها طعم فروپاشی را با به هوا رفتن دود سیگارهای آمریکایی مارلبورو، عمیق‌تر درک می‌کردند اما نمی‌دانستند که 30 سال بعد قرار است اطراف مرزهای خود با غرب دست و پنجه نرم کنند. فروپاشی شوروی اگرچه بسیاری از کشورهای کوچک که تا دیروز زیر پرچم داس و چکش بودند را به استقلال و پرچم و سرود مستقل رساند، اما پدید آمدن این کشورها مشکلاتی را برای مسکو به وجود آورد که حالا هم این مشکلات ادامه دارد. به عنوان مثال پس از استقلال کشورهای آسیای میانه از شوروی، میان این کشورها به ویژه ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان اختلافات مرزی وجود دارد و این کشورها تاکنون به‌طور کامل برای حل این اختلافات به نتیجه نرسیده‌اند. قرقیزستان و ازبکستان بر سر حدود ۳۰۰ کیلومتر از یک‌هزار کیلومتر مرز مشترک اختلاف دارند. تاجیکستان و قرقیزستان نیز از ۹۷۶ کیلومتر مرز مشترک بین دو کشور تا امروز در مجموع ۵۰۴ کیلومتر را مشخص و علامت‌گذاری کرده‌اند و درگیری‌های مرزی زیادی رخ داده است. به عنوان نمونه تنها در سال ۲۰۱۴ در مرز قرقیزستان با تاجیکستان ۳۰ درگیری رخ داد که زخمی‌های نیز دربرداشت و قرقیزستان در ابتدای سال ۲۰۱۴ در پی یک نزاع، مرزهایش با تاجیکستان را برای سه ماه بست و سفیرش را از دوشنبه فراخواند. اینها بخشی از ضررهایی است که از فروپاشی شوروی به وجود آمد اما آنچه از چهارشنبه هفته گذشته در قزاقستان رخ داده نشان از آن دارد که روس‌ها بار دیگر باید برای حفظ منافع خود به تکاپو بیافتند. بر اساس اعلام رویترز به دنبال آنکه اعتراضات سراسری به افزایش قیمت سوخت در قزاقستان به خشونت کشیده شد، دفتر ریاست جمهوری این کشور آسیای‌میانه صبح روز چهارشنبه به مدت دو هفته در آلماتی، بزرگترین شهر و استان منگستائو حالت فوق‌العاده اعلام کرد و استعفای دولت پذیرفته شد. کمی بعد وب‌سایت دفتر قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان اعلام کرد که این اقدام شامل منع آمد و شد از ساعت ۱۱ شب تا ۷ صبح به وقت محلی، محدودیت تردد و ممنوعیت تجمع گسترده می‌شود اما معترضان به حدی خشمگین بودند که حتی حین سخنرانی توکایف، پلیس در شهر آلماتی از گاز اشک‌آور و نارنجک صوتی برای متفرق کردن صدها معترضی که به دفتر شهرداری حمله‌ور شده بودند، استفاده کرد. کمی بعد و چند ساعت پس از اعلام وضعیت فوق‌العاده، رئیس‌جمهوری قزاقستان استعفای دولت را پذیرفت و علیخان اسمایلوف را به جای عسکر مامین به عنوان نخست‌وزیر موقت منصوب کرد.

اتحادیه اروپا معتقد است «صلحبان» خواندن نیروهای روسیه که در قرن بیست و یکم از ترس تهدید شدن منافعشان از زمان شوروی سابق تاکنون بر آن تاکید دارند، مصداق بارز دخالت در امور داخلی این کشور است

کشمکش مسکو و غرب

روس‌ها همانند گذشته معتقدند که غربی‌ها در شکل‌گیری و تحریک شورش‌های قزاقستان به صورت مستقیم دست داشته‌اند، ولی غرب این موضوع را رد می‌کند و این در حالیست که رئیس‌جمهوری این کشور علیه معترضان به افزایش قیمت سوخت از لفظ «تروریسم» استفاده کرد

اینکه چرا قزاقستان یک مرتبه اسیر بحران همه‌گیر شد، موضوعی است که به نظر می‌رسد ریشه آن اقتصاد و گره خوردنش به معیشت باشد. دولت این کشور فکر می‌کرد که اگر قیمت حامل‌های انرژی و سوخت را افزایش دهد، درنهایت با یک اعتراض نصفه و نیمه که در همه جای دنیا مرسوم است، مواجه می‌شود اما اوضاع به اینجا ختم نشد و یک بحران به وجود آمد. بسیاری از شهروندان قزاقستان، مصرف سوخت خودروهای خود را به گاز ال.پی‌.جی تبدیل کردند که بسیار ارزان‌تر از بنزین در قزاقستان است، اما دولت استدلال کرد که قیمت پایین ناپایدار است و سقف افزایش قیمت‌ها را در اول ژانویه برداشت و به این ترتیب این قطب تولید نفت را به صحنه اعتراضات بدل کرد. در این میان موج برخوردها و رد و بدل شدن گلوله به حدی است که بسیاری از کارشناسان می‌گویند این اعتراضات به نوعی سازمان‌یافته تلقی می‌شود. وزارت کشور قزاقستان هم روز گذشته (جمعه) در بیانیه‌ای جداگانه اعلام کرده که به دنبال ناآرامی‌های چند روز اخیر در این کشور ۲۶ مجرم مسلح کشته شدند و 25 تن از نیروهای پلیس و امنیتی این کشور نیز از ابتدای این اعتراضات تاکنون کشته شده‌اند. در این میان اما رئیس‌جمهوری قزاقستان که کاملاً زیر سلطه و تحت نفوذ روس‌ها قرار دارد اعلام کرده که نیروهای نظامی روسیه به درخواست این کشور در نورسلطان (پایتخت)، آلماتی و سایر شهرهایی که درگیری در آن وجود دارد مستقر شده‌اند. بر اساس آنچه که یورونیوز منتشر کرده رئیس‌جمهوری قزاقستان با درخواست فعال شدن بندهای توافق سازمان پیمان امنیت جمعی، راه را برای ورود نظامیان روسیه به قزاقستان باز کرد. این پیمان که میان قزاقستان، بلاروس، روسیه، ارمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان در سال 1992 میلادی و با طرح روسیه میان این کشورها به امضا رسید، قصد دارد تا بتواند از این طریق جبهه غرب را عقب بزند و با ناتو مقابله کند. در این میان کمیسیون اروپا که شاخه اجرایی اتحادیه اروپا به شمار می‌آید صریحا اعلام کرده که استقرار نیروهای چریکی روسیه در قزاقستان مصداق بارز تجاوز به خاک یک کشور و دخالت در امور داخلی نورسلطان تلقی می‌شود. اتحادیه اروپا معتقد است «صلحبان» خواندن نیروهای روسیه که در قرن بیست و یکم از ترس تهدید شدن منافعشان از زمان شوروی سابق تاکنون بر آن تاکید دارند، مصداق بارز دخالت در امور داخلی این کشور است. در این میان عصر دیروز (جمعه) علاوه بر آنکه ترکیه پروازهایش را به قزاقستان تعلیق کرد، به صورت علنی از دولت همسو با روسیه در قزاقستان حمایت کرد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه با تاکید بر همبستگی کشورش با قزاقستان ابراز امیدواری کرد که ناآرامی‌ها در این کشور حوزه آسیای مرکزی به زودی فروکش خواهد کرد. کمی پس از سخنان اردوغان، دولت چین هم اعلام کرد که برای کمک به دولت قزاقستان آماده است و از سوی دیگر ایگور کوناشنکوف، سخنگوی وزارت دفاع روسیه عصر جمعه اعلام کرد که نیروهای روسیه با همتایان قزاقستانی خود برای بازیابی نظم در این فرودگاه همکاری کردند. نکته نهایی و مهم این است که روس‌ها همانند گذشته معتقدند که غربی‌ها در شکل‌گیری و تحریک این اوضاع به صورت مستقیم دست داشته‌اند ولی غرب این موضوع را رد می‌کند. این در حالیست که رئیس‌جمهوری قزاقستان از لفظ «تروریسم» علیه معترضان به افزایش قیمت سوخت استفاده کرد که نشان می‌دهد باز هم سناریوی اکتبر 2020 - مهرماه 1399 - قرقیزستان در پیش است که کرملین را عصبانی کرد؛ سناریویی به نام ترس از شورش‌های جدید در حوزه‌های نفوذ مسکو!