تنش بر سر دریای ‌سیاه

فرشاد گلزاری

تنش میان روسیه و ناتو به‌رغم آنکه بسیاری فکر می‌کردند چندان جدی نیست؛ وارد یک فضای بسیار حساس و بی‌سابقه شده است. فضایی که حالا میزان تقابل در آن به بالای 60 درصد رسیده و بسیاری از تحلیلگران و ناظران بین‌المللی معتقدند این روند اگر به جنگ و تقابل نظامی نینجامد، حداقل می‌تواند تمامِ ژئوپلیتیک منطقه را دستخوش تغییر کند. اگر به صورت ریشه‌ای بخواهیم این تنش را بررسی کنیم باید به سال‌های جنگ سرد برگردیم.

در آن دوران آمریکایی‌ها برای آنکه از خطر پیشروی شوروی مصون بمانند و تفکر کمونیستی زاده شده از بلوک شرق را کنترل کنند و به پشت مرزهای خود پس بزنند، دست به ایجاد ائتلافی به نام ناتو یا سازمان پیمان آتلانتیک شمالی زدند. رهبری این ائتلاف در دست آمریکا بود و تاکنون هم این روند ادامه دارد و در این میان بسیاری از کشورهای اروپایی هم واشنگتن را برای تقابل با شوروی سابق همراهی کردند. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ناتو عملاً جان تازه‌ای گرفت؛ چراکه در آن دوران آمریکایی‌ها و به طور کلی بلوک غرب جهانِ تک قطبی را در سر می‌پروراندند و روسیة جدید مشغول بازسازی خود بود.

این روند تا همین حالا هم ادامه دارد جز زمانی که دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا در کاخ سفید قرار داشت. واقعیت این است که ترامپ به گونه‌ای عمل کرد که روسیه به رهبری ولادیمیر پوتین، کمترین اصطکاک با ناتو و آمریکا را تجربه کند؛ اما با کنار رفتن او و وارد شدن جو بایدن و دموکرات‌ها به کاخ‌سفید اوضاع به گونه‌ای دیگر رقم خورد. درست است که تیم امنیتی و سیاسی بایدن بارها اعلام کرده که اولویت این کشور در سیاست خارجی و مسائل نظامی، چین و تقابل اقتصادی با این کشور است، اما دموکرات‌ها عزم کرده‌اند که در طول مدت این چهار سال چنگ و دندان خود را به مسکو نشان دهند. از اینرو ما شاهد آن هستیم که واشنگتن در طول کمتر از یکسالی که بایدن وارد کاخ‌سفید شده، چندین بار به مسکو در مورد رفتار به گفته غربی‌ها غیردموکراتیک‌اش هشدار داده است؛ روس‌ها هم در مقابل تهدید‌های آنها را به شیوه دیگری پاسخ داده‌اند.

به عنوان مثال هفته گذشته بخشی از کارکنان روسیه در مقر ناتو در بروکسل اخراج شدند و همین موضوع باعث شد تا بسیاری از ناظران بین‌المللی در این مورد احساس خطر کنند. در آن زمان دمیتری پسکوف، سخنگوی دولت روسیه در خصوص تشدید تنش دیپلماتیک از سوی اعضای پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هشدار داد ولی برخی از کشورهای اروپایی و به خصوص آمریکایی‌ها این هشدار را چندان جدی نگرفتند با این حال دو روز پیش (دوشنبه) روس‌ها این اقدام غرب و ناتو را به صورت کاملاً مشخص  و تلافی‌جویانه پاسخ گفتند.

درست است که بایدن بارها اعلام کرده که اولویت این کشور در سیاست خارجی چین و تقابل اقتصادی با آن است، اما واقعیت این است که دموکرات‌ها قسم خورده‌اند که در طول مدت این چهار سال به هر ترتیب ممکن به مسکو چنگ و دندان  نشان دهند

قطع همکاری با ناتو و تشدید تقابل

باری،‌ بر خلاف آنچه پیش‌بینی می‌شد، روس‌ها به این اقدام ناتو و غرب پاسخ کوبنده و البته متقابل دادند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در کنفرانس خبری در مسکو اعلام کرد که از اول نوامبرِ آینده، فعالیت هیأت ناتو در روسیه متوقف می‌شود. او صریحا اعلام کرد که در واکنش به رویکردهای ناتو، فعالیت هیأت دائم خود در این نهاد، از جمله فعالیت نمایندگی اصلی نظامی را از اول نوامبر یا چند روز بعدتر به حالت تعلیق درمی‌آوریم.

 لاوروف تاکید کرد، طرف روس به ناتو اطلاع‌ داده که پاسخ‌هایی که روسیه لحاظ می‌کند در واکنش به اقدام ناتو در حق اعضای هیئتش است. وزیر خارجه روسیه همچنین اعلام کرد که اگر ناتو مسائل فوق‌العاده‌ای دارد می‌تواند در خصوص این مسائل به سفیر ما در بلژیک مراجعه کند و این سفیر تضمین‌کننده روابط دوجانبه است. آلمان یکی از کشورهایی بود که نسبت به این اقدام روسیه بلافاصله واکنش نشان داد. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در کنفرانس خبری در برلین پس از نشست وزیران خارجه کشورهای اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ اعلام کرد این موضع روسیه اوضاع را بسیار سخت‌تر خواهد کرد و آلمان همواره تلاش می‌کرد در چارچوب ناتو با روسیه مذاکره وجود داشته باشد.

آمریکایی‌ها در حال گذار از منطقه خاورمیانه هستند و سپس برای آنکه به سمت شرق آسیا به خصوص چین بروند، نیاز دارند تا روسیه را مشغول و سرگرم یک بازی جدید کنند که حالا درون مایة آن را باید ناتو دانست

وزیر خارجه آلمان در ادامه سخنان خود اعلام کرد این تصمیم که در مسکو اتخاذ شده بسیار تاسف‌بار است و به شکل ملموس به روابط دو طرف ضرر خواهد زد.

در همین راستا یورونیوز در گزارش تحلیلی خود اعلام کرد که تعلیق هماهنگی میان روسیه و ناتو تا به امروز، آخرین مرحله از افزایش تنش میان مسکو و غرب به شمار می‌رود؛ چراکه در سال‌های گذشته دو طرف با وضع تحریم، اخراج دیپلمات‌ها، اتهام به مداخله در انتخابات، جاسوسی و حملات سایبری، روابط دیپلماتیکِ به‌ شدت پرالتهابی را تجربه کرده‌اند اما مساله اصلی دیگر این است که تمام این روند توسط آمریکایی‌ها طرح‌ریزی و اجرایی

شده است.

توجه داشته باشید که «آمریکای بایدن» چند هفته پیش علناً از عضویت اوکراین در ناتو خبر داد و حالا هم این روند به نوعی دیگر در حال پیگیری است. باید این واقعیت را درک کرد که ایالات متحده در حالِ آزار دادن روسیه با گسترده کردن حوزه ناتو است. به عنوان مثال همزمان با آنکه روسیه تعلیق فعالیت دفتر ناتو را در مسکو اعلام کرد، لوید آستین، وزیر دفاع ایالات متحده هم به کشورهای حاشیه دریای سیاه سفر کرد که از آن به عنوان یک سفر کاملاً نظامی نام برده شده است. بر اساس گزارش رویترز، وزیر دفاع آمریکا سفر خود به کشورهای حاشیه دریای سیاه شامل گرجستان، اوکراین و رومانی را با هدف تقویت اتحاد با کشورهایی که تحت فشار روسیه قرار دارند آغاز کرده است.

آستین روز دوشنبه به گرجستان سفر کرد و دیروز (سه‌شنبه) وارد اوکراین شد؛ کشوری که حالا احتمال دارد به جرگه اعضای ناتو بپیوندد و به نظر می‌آید روسیه از این موضوع به شدت ناراحت و نگران است. بر این اساس می‌توان اینگونه تحلیل کرد که آمریکایی‌ها در حال گذار از منطقه خاورمیانه هستند و سپس برای آنکه به سمت شرق آسیا به خصوص چین بروند، نیاز دارند تا روسیه را مشغول و سرگرم یک بازی جدید کنند که حالا درون مایة آن را باید ناتو دانست. بنابراین تقابل اصلی فعلاً بر سر حاشیه دریای سیاه است.