تعارض و بلاتکلیفی در کابل

فرشاد گلزاری

حدود یکماه پیش درست در زمانی که طالبان وارد کابل شد و اشرف غنی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان از طریق فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی کشورش را برای همیشه ترک کرد، یک سوال بزرگ ذهن بسیاری از تحلیلگران حوزه افغانستان و ساختار امنیتی - سیاسی غرب و کشورهای منطقه را مشغول کرد. این سوال بدین گونه طرح شد که افغانستان قرار است چگونه اداره شود و اساساً چه کسانی با چه راهبردی قرار است این کشور مملو از معادن زیرزمینی را اداره کنند؟ پاسخ اگرچه در همان هنگام تاحدودی مشخص بود، اما برخی‌ سعی می‌کردند با استناد به دلایل و اسناد متعدد پاسخ را به زمان دیگری موکول کنند. اما حالا با گذشت بیش از یکماه و پس از انتشار فهرست کابینه جدید افغانستان بسیاری از کسانی که سکوت اختیار کرده بودند یکباره اعلام کردند که اداره افغانستان با این روش کاملا غیرمتصور است. دلیل این امر هم مشخص بود؛ بخشی از این کابینه در دستان طالبان و بخش دیگر آن به جناح حقانی داده شد و به همین دلیل تحلیل‌ها به این سمت و سو رفت که باید به زودی منتظر نمایان شدن یک اختلاف‌نظر جدی باشیم. در این میان اما کمی پس از انتشار فهرست کابینه، صدای تیراندازی در کابل شنیده شد و کمی بعد هم اخباری در تکذیب این موضوع بر خروجی رسانه‌ها قرار گرفت. در همان زمان اعلام شد که تیراندازی‌ها به دلیل اختلافات میان حقانی و طالبان در کابل رخ داده که سپس ذبیح‌الله مجاهد، معاون وزارت فرهنگ طالبان آن را تکذیب کرد اما خبرنگاران در حساب‌های توئیتر خود از تعمیق اختلاف میان هر دو جناح پرده برداشتند. بر اساس اسناد و داده‌های موجود، در زمانی که فهرست کابینه معرفی شد، قرار بر این بود تا ملاعبدالغنی برادر، رئیس دفتر سیاسی طالبان در دوحه که از چهار بنیانگذار اصلی طالبان به حساب می‌آید به عنوان رئیس کابینه معرفی شود که اینگونه نشد و به جای او ملا محمدحسن آخوند، به عنوان نخست‌وزیر موقت معرفی شد. همین موضوع به نوعی شروع اختلاف‌ها در کاخ ریاست جمهوری افغانستان بود که تا چد هفته قبل، اشرف غنی هدایت آن را به عهده داشت. شاید به نظر برسد که درگیری‌ها و اختلاف میان حقانی و طالبان در همین مقطع تمام شده است اما هفته پیش مجدداً نشانه‌هایی از درگیری میان این دو نمایان شد. بر اساس اعلام بی.بی.سی، ملابرادر و خلیل الرحمان حقانی، وزیر امور پناهندگان و یکی از چهره‌های برجسته شبکه حقانی با لحن بسیار تندی با یکدیگر صحبت کردند و در عین حال طرفداران آنها نیز به شدت با یکدیگر مشاجره کردند و تمام این مشاجره در کاخ ریاست جمهوری رخ داده است که محافظان هر دو طرف وارد معرکه شده و به سمت یکدیگر تیراندازی کردند که در نتیجه آن تعدادی از آنها زخمی و کشته شدند. ملا برادر در این درگیری زخمی نشد اما از کابل خارج شده و به قندهار (پایگاه سنتی طالبان) رفت تا با هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان گفتگو کند.

اینکه دیده می‌شود مجله «تایم»‌ آمریکا، ملا برادر را در فهرست ۱۰۰ فرد تاثیرگذار سال ۲۰۲۱ قرار داده، به خوبی نشان می‌دهد که دعوا میان پاکستان و آمریکا هم در پشت‌پرده آغاز شده است، چراکه پاکستان از حقانی حمایت می‌کند و آمریکایی‌ها در حال تقویت طالبان هستند

وضعیت افغانستان به این دلیل بحرانی است که علاوه‌بر جنبه‌های سیاسی و اجتماعی؛‌ از یک‌سو تمام نهادهای بین‌المللی و دارایی‌های افغانستان را بلوکه کرده‌اند و از سوی دیگر بنادر این کشور تقریبا تعطیل هستند و هیچ کالای استراتژیکی وارد آنها نمی‌شود؛ همچنین بحران غذا و دارو رفته‌رفته ابعاد گسترده‌تری می‌یابد

پای پاکستان در میان است!؟

اینکه چرا ملابرادر به قندهار رفت، موضوعی است که نشان می‌دهد اختلاف میان طالبان و حقانی حالا به صورت علنی به اثبات رسیده است. یکی از دلایل این اختلاف، عدم حضور ملابرادر در جلسه کابینه فعلی کابل با وزیر خارجه قطر بود که به تازگی به افغانستان سفر کرده است. وی ۱۲ سپتامبر برای استقبال از وزیر خارجه قطر حضور نداشت و نخستین نشست کابینه طالبان افغانستان را نیز از دست داد و در توجیه اینکه چرا نتوانسته در مراسم استقبال از وزیر خارجه قطر باشد، اعلام کرد که «من از این سفر مطلع نبودم و در جریان حضور این دیپلمات ارشد قطری در سفر بودم و نمی‌توانستم سفرم را کوتاه کنم و به کابل برگردم». این اظهارات بدون تردید 180 درجه با واقعیت فاصله دارد و به همین دلیل باز هم به این نقطه می‌رسیم که اختلاف همچنان پایدار است. دلیل این اختلاف هم تا حد زیادی مشخص است؛ به گونه‌ای که ملابرادر به دنبال یک کابینه جامع شامل اعضا و رهبران غیرطالبان و اقلیت‌های قومی بود که برای جامعه جهانی مورد قبول واقع شود و بتواند چراغ سبز کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ را کسب کند؛ اما گویا پاکستان و رئیس سازمان اطلاعات ارتش این کشور (ISI) نمی‌خواست و نمی‌خواهد که این سناریو ادامه پیدا کند. در مقابل اینکه مجله «تایم»‌ آمریکا، ملا برادر را در فهرست ۱۰۰ فرد تاثیرگذار سال ۲۰۲۱ قرار داده، به خوبی نشان می‌دهد که دعوا میان پاکستان و آمریکا هم در پشت‌پرده آغاز شده است؛ چراکه پاکستان از حقانی حمایت می‌کند و آمریکایی‌ها در حال تقویت طالبان هستند. در این میان اما باید توجه کرد که روز گذشته (شنبه) سهیل شاهین، سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در مصاحبه با شبکه تلویویزیونی ان.اچ.کی ژاپن اعلام کرد که برنامه‌های این گروه برای طی کردن دوران گذار و رسیدن به یک دولت دائم در افغانستان، روزها یا حتی ماه‌ها به طول می‌انجامد. این سخنان سهیل شاهین به خوبی نشان می‌دهد که قرار نیست به این زودی شاهد تشکیل دولت جدید در کابل باشیم و از سوی دیگر بیانگر آن است که پروژه پاکستانی‌ها «بلاتکلیفی در کابل» است. واقعیت این است که وضعیت فعلی افغانستان به سمت تنش بیشتر و بی‌ثباتی پیش می‌رود. از یک سو نهادهای بین‌المللی و کشورهای غربی تمام دارایی‌های افغانستان را بلوکه کرده‌اند و از سوی دیگر بنادر این کشور تقریبا تعطیل هستند و هیچ کالای استراتژیکی وارد آنها نمی‌شود؛ همچنین بحران غذا و دارو ابعاد گسترده‌تری می‌یابد. این در حالیست که دیروز (شنبه) دو انفجار کابل را لرزاند که می‌تواند به نوعی یکی از سررشته‌های اختلاف میان حقانی و طالبان باشد تا یکدیگر را به انجام این عملیات‌ها متهم کنند. بر این اساس و با توجه به مولفه‌هایی که هم‌اکنون در افغانستان به چشم می‌خورد باید گفت که اوضاع در این کشور طی هفته‌های آینده نه تنها ابهام بیشتری به خود می‌گیرد، بلکه حتی ممکن است اقداماتی از سوی دو طرف انجام شود که به دامنه بحران در این کشور بیفزاید.