برنده صلح نوبل در مخمصه خونین

فرشاد گلزاری

جغرافیای آفریقا و به‌خصوص نواحی شرقی این قاره که به شاخ آفریقا معروف است، این روزها درگیر تنش‌هایی است که به نظر بسیاری از ناظران بین‌المللی، تاکنون وقوع آنها سابقه نداشته است. شاخ آفریقا یکی از مهمترین مناطقی است که بسیاری از قدرت‌های اروپایی مانند ایتالیا و فرانسه و همچنین بریتانیا و آمریکا به آن چشم دارند و بخش اعظمی از دلیل این چشم‌داشت را باید موقعیت فوق استراتژیک کشورهای این ناحیه دانست. سومالی، جیبوتی، اتیوپی و اریتره چهار کشوری هستند که جغرافیای شاخ آفریقا را تشکیل می‌دهند که با کمی تسامح شاید بتوان کنیا را هم آخرین خطِ مرزی شاخ آفریقا دانست. این منطقه به دلیل اشراف مستقیم بر دریای سرخ، خلیج عدن، کانال سوئز و اقیانوس هند از منظر اقتصادی و سپس امنیت دریانوردی از اهمین بالایی برخوردار است و به همین دلیل علاوه بر قدرت‌های ذکر شده، رژیم صهیونیستی هم به شاخ آفریقا چشم دوخته است. در این میان اتیوپی به عنوان بزرگترین و مهمترین کشور این منطقه از منظر وسعت و جمعیت، چند سالی است که با مشکلات زیادی روبرو شده که البته ستون فقرات این مشکلات عمدتاً سیاسی - اقتصادی است. قبل از آنکه بخواهم به مساله اتیوپی و تنش‌های جاری در این کشور بپردازم باید به این نکته اشاره کنم که کشورهای آفریقایی مانند بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه که نمونه بارز آن را می‌توان لبنان و عراق دانست، همچنان درگیر اختلافات قومی و قبیله‌ای هستند. در این کشورها عموماً ساختار سیاسی بر اساس یکسری مدل‌های بومیِ اجتماعی بنا گذاشته می‌شود و حتی سهم‌خواهی در آن هم به صورت قبیله‌ای و قومی رخ می‌دهد. به عنوان مثال در لبنان11 ماه است هیچگونه دولتی وجود ندارد و هنوز هم این کشور به دلیل اختلاف و سهم‌خواهی احزاب نمی‌تواند تشکیل کابینه دهد. در آفریقا و به خصوص در اتیوپی هم چنین مساله‌ای مشهود است و مضاف بر آن، اداره این کشور بر اساس قوانین فدرالی باعث شده تا دولت به رهبری آبی احمد از سال گذشته به صورت مستقیم با جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای درگیر یک کشمش مسلحانه و خطرناک شود. سال گذشته رئیس منطقه تیگرای که شمالی‌ترین نقطه اتیوپی قرار دارد و با اریتره هم‌مرز هستند، اعلام کرد که آبی احمد به‌ عنوان نخست‌وزیر اتیوپی، به‌رغم اینکه به دلیل ایجاد آتش‌بس میان دولتش با شبه‌نظامیان، مفتخر به دریافت جایزه صلح نوبل سال 2019 شد، علناً سیاست‌هایی را در پیش گرفت که باعث شده مردم و دولت محلی تیگرای به حاشیه رانده شوند و این دقیقاً همان نقطه‌ای است که اصطکاک میان جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای و دولت اتیوپی را دوچندان کرد. از آن زمان تاکنون بارها و بارها عملیات‌های مختلفی علیه تیگرای توسط دولت حاکم بر آدیس‌آبابا انجام شده و در مقابل جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای که از آنها با نام شورشیان تیگرای هم نام برده می‌شود، اقدام به مقابله سخت با دولت مرکزی کرده‌اند.

دولت بایدن اخیراً در گزارش سالانه خود به کنگره در مورد نسل‌کشی و جلوگیری از خشونت‌ها، از اتیوپی بابت پاکسازی قومی در جریان سرکوبگری مخالفان در منطقه تیگرای شدیدا انتقاد کرده و آن را نسل‌کشی سازمان یافته خوانده است

پیشروی در سایه تهدید

روند اجرای عملیات‌های دولت اتیوپی علیه تیگرای در زمانی که ترامپ در کاخ‌سفید حاضر بود به اوج خود رسید و خروجی آن جز تشدید تنش چیزی نبود. با آمدن جو بایدن در کاخ‌سفید بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که به احتمال زیاد این اوضاع فروکش می‌کند؛ چراکه دموکرات‌های کاخ‌سفید اساساً به دنبال آن هستند تا از ابزار حقوق بشر بیشترین استفاده را در نظم کنونی جهان به نفع خود ببرند. با این حال آمدن بایدن هم نتوانست کاری از پیش ببرد. دولت او اخیراً در گزارش سالانه خود به کنگره در مورد نسل‌کشی و جلوگیری از خشونت‌ها، از اتیوپی بابت پاکسازی قومی در جریان سرکوبگری آنها علیه مخالفان در منطقه تیگرای شدیدا انتقاد کرده و آن را نسل‌کشی سازمان یافته خوانده است. در سوی دیگر ماجرا آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا با صدور دستوری، بخشی از مقامات اتیوپی که در پرونده سرکوب تیگرای دست داشته‌اند را ممنوع‌السفر کرده است. از سوی دیگر جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نه تنها برخی از مقامات این کشور را در لیست تحریم اتحادیه اروپا قرار داده، بلکه اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند که اقدام دولت اتیوپی علیه شبه‌نظامیان تیگرای از منظر حقوق کیفری بین‌المللی مصداق جنایت جنگی است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل هم دو روز پیش با اشاره به درگیری‌های اتیوپی آن را یکی از «طوفان‌های ضد بشری» دانست. اما این سخنان گوترش و حتی بیانیه اخیر سازمان ملل علیه مقامات اتیوپی هم کارساز نبود و طی دو هفته گذشته درگیری‌های زیادی میان جبهه تیگرای با نیروهای دولتی رخ داده است که گفته می‌شود چیزی حدود 250 تا 400 نفر در این درگیری‌ها کشته و زخمی شده‌اند. از سوی دیگر عفو بین‌الملل اعلام کرده که طی دو هفته گذشته دستکم ۱۰۴ تن از ساکنان اقلیم تیگرای در آدیس آبابا بازداشت شده و پنج بازداشت نیز در شهر دیری داوا در شرق اتیوپی انجام شده است. این در حالیست که دولت اتیوپی اخیراً و پس از اعلام یک‌جانبه آتش‌بس در تیگرای، هشدار داد که هرگز در برخورد با اقدامات تحریک‌آمیز جبهه مردمی آزادسازی تیگرای تعلل نخواهد کرد. در مقابل هم روز گذشته (یکشنبه) جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای اعلام کرد که بیش از ۵ هزار سرباز اتیوپیایی از جمله افسران عالی‌رتبه را در اسارت دارد که به زودی محاکمه خواهند شد. اگرچه رهبر جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای دلیل اسارت این افسران را اعزام آنها به مرزهای جنوبی تیگرای با منطقه أمهره اعلام کرده اما شبکه العربیه گزارش داده که مقامات اتیوپیایی چند روز پیش ۳۲۳ تن را به ظن حمایت از جبهه آزادیبخش خلق تیگرای دستگیر کرده‌اند و اسارت 8هزار سرباز توسط این جبهه به نوعی مخابره این پیام است که چشم در برابر چشم قابل دریافت است! این درگیری‌ها و به اسارت گرفتن سربازان دولتی در حالی رخ می‌دهد که چندی پیش حزب کامیابی این کشور که متعلق به آبی احمد است، اکثر کرسی‌های پارلمان را به دست آورده و بسیاری از مخالفان او معتقدند که وی انتخابات پارلمانی دو هفته گذشته را به وضوح به نفع خود مهندسی کرده است. از سوی دیگر اعمال و رفتار آبی احمد و تندروی او در سرکوب اقلیم تیگرای جنبشی را علیه او به راه انداخته تا همانند آنچه با آنگ سان سوچی، رهبر دوفاکتوی میانمار در پس گرفتن جایزه نوبل رفتار شد، در مورد او هم تکرار شود. جایزه‌ای که اگرچه به دست آوردنش توسط آبی احمد به دلیل برقراری صلح بود، ولی گویا برنده صلح این روزها نه تنها در حال سرکوب است، بلکه در مخمصه‌ای خونین گرفتار است که نمی‌تواند پشت‌پرده آن را افشا کند.

جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای اعلام کرد که بیش از ۵ هزار سرباز اتیوپیایی از جمله افسران عالی‌رتبه را در اسارت دارد که به زودی محاکمه خواهند شد و دلیل اسارت آنها را تلافی بازداشت 323 نفر توسط دولت اتیوپی دانست