تهدید با ابزار کمک‌رسانی

فرشاد گلزاری

پرونده سوریه علیرغم اینکه بسیاری معتقدند به پایان خود نزدیک شده، همچنان تحولات جدید و البته مبهمی را تجربه می‌کند. پرونده‌ای که تا چند روز پیش محل مناقشه و رویارویی روسیه و آمریکا بود و حالا مواضع دو طرف به نوعی نشان می‌دهد که اوضاع در حال تغییر است؛ تغییراتی که به بیان بسیاری از ناظران بین‌المللی می‌تواند فاز جدیدی از تحولات میدانی را کلید بزند و از سوی دیگر دورنمای مشخصی از تحولات سیاسی را پیش‌روی ما قرار نمی‌دهد. طی سه روز اخیر (پنجشنبه تا شنبه) نیم‌نگاهی به اخبار منتشر شده با محوریت سوریه آشکارا نشان می‌دهد که علیرغم آنچه می‌بینیم و می‌شنویم، بازیگران دخلی در این کشور همچنان در حال زد و خورد یا به بیانی بهتر، طناب کشی سیاسی بر سر سوریه و منافعشان در این کشور هستند. به عنوان نمونه، روز جمعه شانزدهمین نشست آستانه با حضور کشورهای ضامن (روسیه، ترکیه و ایران) در نورسلطان پایتخت قزاقستان به کار خود پایان داد و در نهایت بیانیه‌ 11 ماده‌ای توسط سه کشور منتشر شد. در این بیانیه مجدداً بر تعهد قوی به حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه و نیز مقاصد و اصول منشور ملل متحد؛ و همچنین هماهنگی برای مبارزه با تروریسم تاکید شد. در بخش دیگری از این بیانیه نقش مهم کمیته قانون اساسی در ژنو که در نتیجه مشارکت سرنوشت‌ساز ضامنین آستانه و به منظور پیشبرد تصمیمات کنگره گفتگوی ملی سوریه در سوچی تشکیل شده، مورد تأکید قرار گرفت؛ اما نکته بسیار مهمی که به ما نشان می‌دهد در سوریه حیات تروریسم به پایان نرسیده، بند سوم همین بیانیه است. در این بند آمده است: «افزایش فعالیت‌های تروریستی در بخش‌های گوناگون سوریه که باعث از دست رفتن جان انسان‌های بی‌گناه می‌شود و از آن جمله حملات به اهداف تأسیسات غیرنظامی را محکوم می‌کنیم و خواستار تداوم همکاری به منظور نابودی نهایی دو سازمان تروریستی داعش و جبهه النصره و سایر اشخاص، گروهها، تشکل‌ها و موجودیت‌های مرتبط با سازمان تروریستی القاعده و سایر گروه‌های تروریستی شناخته شده توسط شورای امنیت سازمان ملل هستیم.» این حد از صراحت در بیان این موضوع که دو تشکیلات تروریستی بزرگ دنیا یعنی القاعده و داعش در سوریه به دنبال منافع خود هستند، به خوبی نشان می‌دهد که سوریه همچنان کانون نبردهای چریکی و سازمان‌یافته‌ای است که در پشت آن سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای ذینفع قرار دارند. آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد و به عنوان سوال جدی همچنان بی‌پاسخ مانده این است که چرا تا به امروز کشورهایی مانند روسیه، آمریکا و ترکیه به عنوان سه بازیگر اصلی و مهم سوریه، برای پاکسازی ادلب که از آن به عنوان محل تجمیع کلکسیونی از گروه‌‌های تروریستی نام برده می‌شود، هیچ اقدامی نمی‌کنند؟ بدون تردید پاسخ این سوال را هیچکس نمی‌داند جز مسئولان امنیتی مسکو و آنکارا؛ چراکه ادلب اساساً تحت راهبری این دو کشور قرار دارد و به یک معضل امنیتی تبدیل شده که البته دو کشور مذکور در حال بهره‌برداری سیاسی برسر میز مذاکرات به نفع خود هستند.

سوریه همچنان کانون نبردهای چریکی و سازمان‌یافته‌ است اما سوال جدی این است که چرا تا به امروز کشورهایی مانند روسیه، آمریکا و ترکیه به عنوان سه بازیگر اصلی و مهم سوریه، برای پاکسازی ادلب که محل تجمیع گروه‌‌های تروریستی است هیچ اقدامی نکرده‌اند؟

فشار از بالا، چانه‌زنی از پایین

فارغ از بحث ادلب و آنچه در نشست آستانه 16 گذشت، آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که شورای امنیت سازمان ملل به اتفاق آرا قطعنامه ۲۵۸۵ که توسط روسیه، آمریکا، ایرلند و نروژ درباره تمدید کمک‌رسانی به سوریه از طریق مرزها تهیه شده بود را تصویب کرد. بر اساس این قطعنامه، شورای امنیت روند تحویل کمک‌ها به سوریه از طریق گذرگاه باب الهوی در ترکیه را برای مدت یک سال تمدید کرد. طبق اعلام روسیه تحویل کمک‌ها از طریق گذرگاه باب الهوی برای مدت ۶ ماه تمدید شد و این ماموریت، شش ماه دیگر قابل تمدید است. رویترز در اینباره گزارش داده که پس از مذاکرات سفیران آمریکا و روسیه در سازمان ملل، ۱۵ عضو شورای امنیت به اتفاق آرا موافقت کردند که کمک‌رسانی‌ها در دو دوره شش ماهه یعنی جمعاً به مدت یکسال انجام شود. آن‌ها تمدید اجازه شش ماه دوم را به گزارش دبیر کل سازمان ملل درباره چگونگی و کیفیت کمک‌رسانی مشروط کردند، اما به دیپلمات‌ها گفته‌اند که برای تمدید شش ماه دوم در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۲ دیگر نیازی به رأی‌گیری نیست. در این میان اگرچه نمایندگان روسیه و آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل تمدید کمک‌رسانی‌ها به سوریه از ناحیه ترکیه را «لحظه تاریخی» بیان کردند و اشخاصی مانند گی‌یر پدرسن، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه این اقدام را مثبت خواندند، اما در طرفی دیگر دمشق کاملاً به این موضوع اعتراض دارد. در این راستا بسام صباغ، نماینده دائم سوریه در سازمان ملل بعد از تمدید مکانیزم کمک رسانی برای شش ماه دیگر اعلام کرد که دمشق با این مکانیزمِ سیاسی شده که نقض حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه به شمار می‌رود و در تضمین رساندن کمک‌ها به مردم و نه تروریست‌ها شکست خورده، مخالفیم. اظهارات نماینده سوریه در سازمان ملل اساساً به این موضوع اشاره دارد که این کمک‌ها در ظاهر قرار است به مردم و آوارگان سوری تحویل داده شود ولی در حقیقت این کمک‌ها به دست تروریست‌های النصره در ادلب و سایر جریان‌های مسلح دمشق خواهد رسید. بدون تردید بخشی از سخنان نماینده سوریه در مورد کمک به تروریست‌ها در پوشش کمک‌های بشردوستانه درست است که می‌توان در این بین به فعالیت کلاه‌سفیدها اشاره کرد؛ جریانی که با افشای اسنادی در ترکیه مشخص شد اساساً ذیل دستورات القاعده و سرویس اطلاعاتی خارجی بریتانیا (MI6) کار می‌کند اما مساله این است که حتی اگر این کمک‌ها به دست تروریست‌ها در سوریه برسد، سناریویی در پشت پرده جریان دارد که آمریکایی‌ها صریحا به آن اشاره کرده‌اند. روز گذشته (شنبه) پس از آنکه مکانیزم کمک‌رسانی به سوریه تمدید شد، جوی هود، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در گفت‌وگو با شبکه الجزیره اعلام کرد که هدف سیاست آمریکا در سوریه تغییر نظام این کشور نیست بلکه ما به دنبال تغییر رفتار دولت این کشور از طریق یک روند سیاسی به رهبری «سازمان ملل» هستیم. فارغ از اینکه چرا موضع‌ واشنگتن از براندازی نظام دمشق به اصلاح آن تغییر کرده باید بدانیم که ایالات متحده به نوعی در حال مخابره این پیام به دمشق است که اگر رفتار حاکمیت سوریه تغییر نکند، کشور را مجدداً در بحران تروریسم غرق خواهد کرد. سناریویی که به نوعی نشان می‌دهد آمریکایی‌ها به دنبال «فشار از بالا، چانه‌زنی از پایین» هستند.

اظهارات نماینده سوریه در سازمان ملل اساساً به این موضوع اشاره دارد که این کمک‌ها در ظاهر قرار است به مردم و آوارگان سوری تحویل داده شود، ولی در حقیقت این کمک‌ها به دست تروریست‌های النصره در ادلب و سایر جریان‌های مسلح دمشق خواهد رسید