بایکوت زنان به بهانه حفظ بنیاد خانواده!

فرشاد گلزاری

 کسانی که به ترکیه سفر کرده‌اند یا اینکه چند سالی را در این کشور اقامت دارند، خیلی راحت به این جمع‌بندی رسیده‌اند که اساساً فرهنگ غالب حاکم بر این کشور، یک فرهنگ مردسالار است. شاید بسیاری از خوانندگان این سطور متذکر شوند که نمی‌توان به صورت 100درصدی اعلام کرد جامعه ترکیه، کاملاً مردسالار است؛ سخن درستی است؛ اما واقعیت مطلب این است که اگر کمی در رفتار و رویدادهایی که به صورت روزانه در این کشور رخ می‌دهد دقیق شویم، به خوبی می‌توانیم این مردسالاری را مشاهده کنیم. به عنوان نمونه زمانی که شما در شهرهایی مانند آنکارا، ازمیر، هاتای، آنتاکیا، ماردین و غیره که عموماً یک بافت نسبتاً سنتیِ شهری دارند، قدم می‌زنید و نگاهی به بالکن‌ خانه‌ها می‌اندازید، متوجه این نکته می‌شوید که زنان ترکیه عموماً در حال شست و شوی رخت و لباس هستند. اگر نگوییم که هر روز این اتفاق رخ می‌دهد، اما حداقل یک روز در میان بالکن یا ایوان خانه‌ها پر است از لباس و ملحفه و هزار چیز دیگر که به تازگی شسته شده است. منظور این نیست که نظافت امری اشتباه به شمار می‌آید؛ اما مشکل اینجاست که با تکرار این امر طی چند روز در هفته، نوعی اجبار به نمایش گذاشته می‌شود؛ اجباری که نشان می‌دهد یک قوه تحکم مردانه در بسیاری از خانه‌های ترکیه وجود دارد که به نوعی اصرار دارد زنان با خط و ربط آن زندگی کنند و اساساً خود را با طرح و برنامه مردان هماهنگ کنند. نمونه دیگر خشونت بدنی و فیزیکی مردان در مراکز خرید و خیابان‌ها با زنان همراهشان است. شاید در ایران یا حتی در اروپا و آمریکا هم چنین اتفاقی رخ دهد، اما در این میان نکته بسیار مهمی وجود دارد که آنهم سازمان یافته شدن فرهنگ مردسالار و خشونت علیه زنان توسط دولت ترکیه است؛ چراکه دولت این کشور دو روز پیش (پنجشنبه) رسماً از کنوانسیون بین‌‌المللی منع خشونت علیه زنان خارج شد. این خروج که با دستور رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه انجام شد نه تنها واکنش‌های زیادی را به دنبال داشته، بلکه جامعه زنان این کشور حالا بیش از گذشته نگران جان و آبروی خود هستند. اردوغان، پیشتر در ماه مارس تصمیم دولت خود برای خروج از این پیمان بین‌المللی را اعلام کرده و انتقادهای زیادی را در درون کشور و نیز در نزد هم‌پیمانان غربی آنکارا برانگیخنه بود. این کنوانسیون بین‌المللی که «کنوانسیون استانبول» نیز نامیده می‌شود، در سال ۲۰۱۱ توسط وزرای امور خارجه ۴۷ کشور اروپایی شامل ترکیه و اتحادیه اروپا در استانبول تصویب شد. هدف از امضای این پیمان‌نامه جلوگیری از وقوع اشکال مختلف خشونت علیه زنان و خشونت خانگی بود. ترکیه علت خروج از کنوانسیون مقابله با خشونت علیه زنان را تلاش برای حفظ بنیاد خانواده عنوان کرده است.

استدلال طرفداران خروج از کنوانسیون استانبول این است که مفاد این کنوانسیون بنیان خانواده را تضعیف می‌کند و با تشویق زنان به طلاق، ارزش‌های دینی و سنتی این کشور را به چالش می‌کشد

فعالان حقوق زنان معتقدند این کنوانسیون هرگز در ترکیه به درستی اجرا نشده و در آستانه امضای سند خروج از آن در بسیاری از کلانشهرهای این کشور تظاهرات اعتراضی بر پا کردند. در این راستا روزنامه اتریشی استاندارد در گزارشی نوشته است که در ترکیه نیز مانند بسیاری کشورها، اعمال خشونت علیه زنان یک معضل جدی است و در ماه‌های گذشته درباره خروج احتمالی ترکیه از کنوانسیون استانبول بحث‌های زیادی درگرفته بود. پس از قطعی شدن خروج ترکیه از کنوانسیون منع خشونت علیه زنان، فعالان سازمان «ما قتل زنان را متوقف می‌کنیم» فراخوانی برای اعتراض به این تصمیم در شبکه اجتماعی توئیتر منتشر کردند. این سازمان می‌گوید تنها در یک سال گذشته دست‌کم ۳۰۰ زن در ترکیه به دست مردان به قتل رسیده‌اند. به تازگی انتشار خبر تجاوز و قتل یک زن ۹۲ ساله و ویدئویی از آزار و برخورد خشونت‌بار مردی علیه همسر سابق خود به بحث درباره خشونت علیه زنان در ترکیه دامن زد. بر این اساس تنها ساعاتی پس از آنکه اردوغان خروج آنکارا از کنوانسیون استانبول را اعلام کرد، هزاران تن از مردم این کشور در اعتراض به این اقدام دولت اردوغان به خیابان‌ها آمدند.

اردوغان معتقد است اقدام او در خروج از کنوانسیون استانبول کاملاً درست است؛ چراکه از منظر او مبارزه با خشونت علیه زنان نه با کنوانسیون استانبول آغاز شد و نه با خروج از این کنوانسیون پایان می‌یابد و این مبارزه با مدلی دیگر ادامه خواهد داشت

یک بام و دو هوای اردوغان

خارج از بحث اعتراض زنان به خروج ترکیه از کنوانسیون استانبول، انتقادهای تندی از جانب ایالات متحده و اتحادیه اروپا متوجه آنکارا شده است. برخی منتقدان می‌گویند که این اقدام، ترکیه را از روند پیوستن به اتحادیه اروپا تا حد زیادی دور کرد و به همین دلیل عده‌ای دیگر معتقدند که طی روزهای آینده تیم جو بایدن علیه اقدامات ترکیه واکنش نشان خواهد داد. اما با وجود برگزاری این اعتراض‌ها و محکوم شدن این اقدام، اردوغان همچنان معتقد است که این اقدام او کاملاً درست است. او طی سخنانی در چهارمین برنامه اقدام ملی برای مبارزه با خشونت علیه زنان در آنکارا اظهار کرد که مبارزه ما با خشونت علیه زنان نه با کنوانسیون استانبول آغاز شد و نه با خروج از این کنوانسیون پایان می‌یابد.

او در جایی دیگر از سخنان خود اعلام کرد که دولت ترکیه برنامه عملیاتی جدیدی تهیه کرده‌ و مبارزه خود برای پایان دادن به خشونت علیه زنان را تقویت خواهیم کرد. این سخنان اردوغان اگرچه ممکن است برای بسیاری از مادران، خواهران، همسران و به صورت کلی زنان ترکیه امیدبخش باشد، اما نکته‌ای که این جماعت بدان توجه نمی‌کنند، پشت پرده سیاسی این مساله است. واقعیت این است که کنوانسیون استانبول اولین دستورالعمل الزام‌آوری است که «یک چارچوب جامع و قانونی برای مقابله با خشونت علیه زنان» به وجود آورده و بر پیشگیری از خشونت خانگی و پیگیرد قانونی متخلفین تاکید دارد. طبق این کنوانسیون، خشونت علیه زنان، نقض حقوق‌بشر و نوعی تبعیض است. در این کنوانسیون فهرستی از انواع خشونت‌ها علیه زنان ارائه شده و عاملان این خشونت‌ها باید توسط دولت‌ها مجازات شوند. خشونت روانی، تعقیب کردن زنان، خشونت فیزیکی، خشونت جنسی از جمله تجاوز، ارتباط جنسی بدون رضایت، ازدواج اجباری، ختنه زنان، سقط جنین اجباری، عقیم‌سازی اجباری، قتل‌ها و جنایات ناموسی از جمله این خشونت‌ها است. این فهرست صدای بسیاری از اسلامگرایان ترکیه را درآورده است و بر همین اساس خروج از کنوانسیون استانبول پس از ماه‌ها فشار و اعتراض گروه‌های محافظه‌کار و مذهبی برای خروج ترکیه صورت گرفت.

استدلال طرفداران خروج این است که مفاد این کنوانسیون بنیان خانواده را تضعیف می‌کند و با تشویق زنان به طلاق ارزش‌های دینی و سنتی این کشور را به چالش می‌کشد. همچنین گروهی از منتقدان این پیمان می‌گویند کنوانسیون منع خشونت علیه زنان با پرداختن به ابعادی از مقوله‌های جنسی، همجنس‌گرایی را تشویق می‌کند. نکته مهم این است که اردوغان اگرچه با این تصمیم از احزاب و جبهه مخالفانش فاصله بیشتری گرفته، اما به گروه‌های مذهبی و حامیانش نزدیک‌تر شده و انتظار دارد نتایج مثبت آن را در انتخابات ریاست جمهوری سال 2023 شاهد باشد.