سهم‌خواهی بازیگران جدید و القاعده در سایة بحران

فرشاد گلزاری

افغانستان این روزها به سرتیتر اخبار رسانه‌های کل دنیا تبدیل شده و همین موضوع نشان می‌دهد که قرار است یک اتفاق بسیار بزرگ در سپهر سیاسی این کشور رخ دهد. اینکه هر روز یکی از خبرگزاری‌ها یا روزنامه‌های اروپا و آمریکا در مورد طالبان یا اوضاع و احوال افغانستان بعد از خروج نظامیان ایالات متحده خبر یا تحلیل منتشر می‌کند به ما نشان می‌دهد که تمام دنیا چشمشان به کابل است. دلیل این چشم دوختن البته که خروج نظامیانی است که 20 سال تمام صبح تا شب در اقصی نقاط افغانستان مشغول تامین منافع ایالات متحده بوده‌اند. البته  در صحنه میدانی افغانستان فقط آمریکایی‌ها حضور نداشتند بلکه کشورهای عضو ناتو هم در این ائتلاف دو دهه‌ای کاملاً همسو با واشنگتن کار کردند و آنها هم در حال خروج از افغانستان تا  تابستان سال جاری هستند. چندی پیش جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در پیامی صریحا اعلام کرد که 11 سپتامبر 2021 میلادی یعنی شهریور ماه، تمام نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان خارج خواهند شد اما روز گذشته (جمعه) اعلام شد که خروج نظامیان ایالات متحده از افغانستان کلید خورده است. در این راستا شبکه خبری سی‌ان‌ان گزارش کرد که نیروهای آمریکایی خروج از افغانستان را به عنوان بخشی از برنامه دولت بایدن برای ترک کامل این کشور پس از ۲۰ سال درگیری و جنگ، آغاز کرده‌اند. در این گزارش به نقل از چندین مقام دفاعی ایالات متحده آمده است که کمتر از ۱۰۰ نیرو به همراه تجهیزات نظامی عمدتاً توسط هواپیماها منتقل شده‌اند. بر اساس اعلام مقام‌های دفاعی آمریکا کارمندان دولت این کشور هم در حال خروج از افغانستان هستند. بر اساس داده‌های موجود که از سوی اندیشکده کارنگی منتشر شده در حال حاضر ۹۵۹۲ سرباز از ۳۶ کشور در افغانستان مستقر هستند که آمریکا با ۲۵۰۰ سرباز در صدر قرار دارد اما نکته اینجاست که ایالات متحده یک ناو هواپیمابر را به منطقه اعزام کرده تا در صورت حمله طالبان به سربازان آمریکایی در زمان خروج از افغانستان، جنگنده‌های نیروی هوایی ایالات متحده در کمترین زمیان اقدام به حملات هوایی کنند. نکته اینجاست که در وضعیت کنونی اوضاع به نفع طلبان است و اگر بگوییم که کام آنها شیرین شده، قطعاً گزافه نگفته‌ایم. بر این اساس، سایت صدای جهاد که منتسب به طالبان است، بیانیه اخیر فرماندهی نیروهای آمریکا و ناتو در افغانستان را درباره آغاز خروج این نیروها از این کشور «ستودنی» خواند و از این امر استقبال کرد بدون تردید نمی‌توان به اینکه طالبان چه اقدامی انجام خواهد داد با دید امیدواری نگاه کرد؛ چراکه بر اساس آخرین گزارش‌ها، فقط طی یک روز، در ولایت ننگرهار افغانستان سه انفجار رخ داده که حدود 25 کشته و زخمی بر جای گذاشته است.

بلومبرگ دیروز به نقل از سازمان ملل متحد و ارتش آمریکا در افغانستان اعلام کرد که حملات نیروهای طالبان و دیگر گروه‌های مخالف حضور آمریکا در افغانستان، در سه ماهه نخست سال جاری (۲۰۲۱) منتهی به ماه مارس، نسبت به سال گذشته به میزان ۳۷ درصد افزایش یافته است

جالب این است که در ننگرهار واقع در شمال شرق افغانستان نه تنها طالبان، بلکه عناصر داعش هم حضور دارند و اقدام به انجام عملیات‌های تروریستی می‌کنند. این دقیقاً همان ابهامی است که بدون تردید برای مردم و نظام افغانستان هزینه‌زا خواهد بود؛ چراکه برنامه خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در حالی آغاز می‌شود که نتایج مذاکرات صلح همچنان نامشخص است و حتی معلوم نیست که آیا طالبان در اجلاس صلح استانبول شرکت خواهد کرد یا اینکه مجدداً بهانه‌هایی را برای شرکت در آن به وجود می‌آورد.

روند خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، نشان‌دهنده فصل جدید در این کشور است؛ فصلی که از یک سو نقش بازیگران جدید خارجی مانند روسیه، چین و ترکیه در افغانستان آشکار و علنی می‌شود و از سوی دیگر احتمال زیاد دارد سر و کله القاعده در این معادلات پیدا شود!

انتظار برای تقسیم غنایم

یکی از رویدادهای بسیار مهمی که در این راستا تاحدودی از نظرها پنهان مانده است، نشست تروئیکای صلح افغانستان در دوحه پایتخت قطر است. بر اساس اعلام منابع روسی، تروئیکای صلح افغانستان که متشکل از چین، آمریکا و پاکستان می‌شود روز گذشته (جمعه) با نمایندگان ویژه روسیه در قطر برای بررسی روند صلح بین طالبان و دولت افغانستان و پیدا کردن راه حل برای این موضوع دیدار کردند. در گزارش راشاتودی آمده است که چون آمریکا نتوانسته به ضرب‌الاجل اول مه سال جاری میلادی با طالبان برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان پایبند باشد این جلسه در دوحه تشکیل شده تا همه جوانب مورد بررسی قرار گیرد. نشست‌های قبلی تروئیکا با حضور نیروهای سیاسی افغانستان و طالبان در مسکو ماه گذشته میلادی (مارس) برگزار شد که در آن چهار کشور عضو به طرف‌های درگیر تأکید کردند تا خشونت‌ها را کاهش داده و به سرعت در گفتگوهایی درباره مسائل بنیادی به ‌منظور حل درگیری‌ها در افغانستان حضور یابند. این نشست در حالی در دوحه انجام می‌شود که طالبان هشدار داده است که بند غیر تهاجمی علیه نیروهای آمریکایی در توافق صلح بین دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا و این جریان اول مه ۲۰۲۱ منقضی می‌شود. این موضع طالبان به خوبی نشان می‌دهد که احتمالا ما طی روزها و هفته‌های آینده علیرغم آنچه آنها می‌گویند باید منتظر عملیات‌های بهاری این جریان در سراسر افغانستان باشیم؛ چراکه بلومبرگ دیروز به نقل از سازمان ملل متحد و ارتش آمریکا در افغانستان اعلام کرد که حملات نیروهای طالبان و دیگر گروه‌های مخالف حضور آمریکا در افغانستان، در سه ماهه نخست سال جاری (۲۰۲۱) منتهی به ماه مارس، نسبت به سال گذشته به میزان ۳۷ درصد افزایش یافته است. اما مساله مهمتر سهم‌خواهی و جایگیری قدرت‌ها در فرآیند سیاسی و میدانی افغانستان است که به نظر روسیه در صدر این جدول قرار دارند. روس‌ها گویا هنوز به دنبال سلطه و تعمیق حضور خود در افغانستان هستند و هیچ درسی از دوران شکست شوروی نگرفته‌اند. به عنوان مثال نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه اعلام کرده که حضور آمریکا در افغانستان تنها باعث تشدید تنش در این کشور شد، اما واشنگتن دیگران را مسئول می‌خواند. از سوی دیگر پنجشنبه هم ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری روسیه در افغانستان که همه او را به عنوان مرد پشت پرده روسیه در پرونده افغانستان می‌دانند، اعلام کرده که خروج نظامی آمریکا تاثیری در توازن قدرت در افغانستان ندارد. این مواضع نشان می‌دهد که روس‌ها حالا میزان و دُزِ سهم‌خواهی خود در افغانستان را بالا برده‌اند تا بتوانند پس از خروج ایالات متحده از این کشور به‌سرعت جایگیری خود را صورت دهند. پاکستان هم در این میان بدون تردید فقط هدایت طالبان را به عهده ندارد، بلکه به نظر می‌رسد اسلام‌آباد به عنوان ناظر بر خروج آمریکا از افغانستان در حال فعالیت است. به گونه‌ای که لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا و ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس ستاد ارتش پاکستان روز چهارشنبه به‌ صورت تلفنی در خصوص خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بحث و تبادل‌نظر کردند. این روند نشان‌دهنده فصل جدید در افغانستان است؛ فصلی که از یک سو نقش بازیگران جدید خارجی مانند روسیه، چین و ترکیه در افغانستان آشکار و علنی می‌شود و از سوی دیگر احتمال زیاد دارد سر و کله القاعده در این معادلات پیدا شود!