ابقای استراتژیک و تغییر شکل بحران

فرشاد گلزاری

 پس از ماه‌ها حرف و حدیث، بالاخره دور سوم مذاکرات استراتژیک واشنگتن - بغداد به صورت مجازی و از طریق ویدئو کنفرانس برگزار شد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا و فواد حسین، وزیر خارجه عراق جلسه مذاکرات استراتژیک را افتتاح کردند و پس از آن جلسات کارشناسی برگزار شد. بلینکن در آغاز این جلسه صریحا اعلام کرد که دور سوم مذاکرات استراتژیک واشنگتن - بغداد تاکیدی بر مشارکت ایالات متحده با عراق در تمام سطوح است، در مقابل وزیر خارجه عراق هم اعلام کرد که دولت بغداد در راه تثبیت مبانی دموکراتیک در این کشور تلاش می‌کند و در برنامه خود اصول قانون اساسی عراق را گنجانده است. فارغ از تعارفات دیپلماتیک باید به این نکته اشاره کنم که بسیاری از تحلیلگران معتقدند سفیر اخیر پاپ فرانسیس به عراق را هم باید به نوعی در راستای تقویت وجهه مسیحیت و همچنین سلطه غربی‌ها بر بغداد دانست؛ چراکه فواد حسین سفر اخیر رهبر کاتولیک‌های جهان به عراق را نشان‌دهنده تبدیل شدن بغداد به دروازه منطقه‌ای و جهانی اشاعه صلح دانست و این از منظر معناشناسی به ما می‌فهماند که مترادف کلمه صلح در این کشور، غرب خواهد بود. مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق هم در زمانی که این گفت‌وگوها شروع شده بود در صفحه کاربری خود در توییتر نوشت: «نتایج دور سوم گفت‌وگوهای راهبردی با ایالات متحده، دروازه‌ای برای بازگرداندن روال عادی به عراق و آنچه بغداد مستحق آن است، برآورد می‌شود و این دستاورد و موفقیت خوبی خواهد بود که باید به ملت دوستدار صلح خود آن را تبریک بگوییم». نخست وزیر عراق در ادامه پیام خود اعلام کرد: «رایزنی، راه و روشی منطقی و درست برای حل بحران‌ها است و ملت ما شایستگی آن را دارند که در صلح، امنیت و شکوفایی و نه درگیری‌ها، جنگ‌ها و سلاح بی‌ضابطه و ماجراجویی‌ها زندگی کنند». شاید بسیاری از مخاطبان سخنان الکاظمی را یک اظهارنظر عادی قلمداد کنند، اما اگر کمی دقیق‌تر نگاه کنیم به خوبی درمی‌یابیم که اظهارات او چندان هم بی‌طرف و بدون زاویه نبوده است. اینکه الکاظمی صریحا اعلام می‌کند مردم کشورش شایستگی آن را دارند که به دور از درگیری، جنگ و سلاح بی‌ضابطه و ماجراجویی زندگی کنند، در حقیقت نوعی اعلام نارضایتی از این است که عراق به محلی برای درگیری بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه با یکدیگر تبدیل شده است. شکی وجود ندارد که بخشی از این سخنان انتخاباتی است و بخشی دیگر به سفرهای اخیر وی به عربستان و امارات مربوط است. بخش سوم این سخنان هم همانگونه که پیش‌تر اشاره شد، به دور سوم مذاکرات استراتژیک واشنگتن - بغداد ربط پیدا می‌کند و مجموعاً نشان می‌دهد که بغداد، حداقل در زمان الکاظمی بیش از هر نخست‌وزیر دیگر به سمت رقبای منطقه‌ای و غربی ایران متمایل شده است که البته این طبیعت روابط بین‌الملل است؛ چراکه در سیاست بین‌الملل به هیچ وجه تضمینی برای اینکه با یک کشور تا ابد دشمن بمانید یا دوست، وجود ندارد و مناسباتِ دو جانبه و چند جانبه دائماً در حال تغییر است.

اینکه سخنگوی وزارت خارجه عراق اعلام می‌کند نیروهای خارجی در چارچوب جدول زمانی مشخص در «خارج از عراق» مستقر خواهند شد؛ این سوال را مطرح می‌کند که آیا منظور از خارجِ عراق، اقلیم کردستان است یا اینکه نظامیان آمریکا قرار است در مرز دو کشور عراق و سوریه مستقر شوند؟

آمریکایی‌ها می‌روند؟!

آنچه در این میان و به خصوص در مورد دور سوم مذاکرات استراتژیک واشنگتن - بغداد باید دانست این است که مذاکرات مذکور صرفاً به مسائل نظامی و امنیتی محدود نمی‌شود بلکه محورهای مختلفی را درون خود جای داده است. بغداد معتقد است که اهمیت توسعه سرمایه‌گذاری آمریکا در بخش‌های گوناگون عراق و تقویت همکاری‌ها در محور‌های انرژی، بهداشت، محیط زیست، اقتصاد، فرهنگ، و آموزش در وضعیت فعلی که عراق به دنبال پیشبرد برنامه اقتصادی خود است، بسیار مهم و ارزشمند است. بر این اساس مذاکرات مذکور را باید یک پروژه در چند جهت دانست؛ ولی عموماً مسائل نظامی و امنیتی آن در رأس اهمیت‌ها قرار دارد و حالا سوال این است که چه اتفاقی بعد از این قرارداد خواهد افتاد؟ پاسخ به این سوال یک بخش آشکار دارد و یک بخش پنهان. در بخش آشکار آنگونه که قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق اعلام کرده، طرف آمریکایی به عقب‌نشینی شمار قابل‌توجهی از نیروهای خود از عراق متعهد شده است و طرفین توافق کرده‌اند که مأموریت مبارزه با داعش صرفاً بر عهده نیروهای امنیتی عراق باشد. بخش مهم سخنان مشاور امنیت ملی عراق البته جای دیگری بود. او به تغییر مهمی در نوع مسئولیت ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا اشاره و صریحا اعلام کرد که مسئولیت آنها در خاک عراق مستشاری و آموزشی خواهد بود و این موضوع، خروج بیشتر نیروهای آنها از عراق را ممکن می‌کند.

بر اساس بیانیه‌ مشترکی که از سوی دو طرف صادر شده، طرفین توافق کرده‌اند که هیچ پایگاه خارجی در عراق وجود نداشته باشد و در مقابل عراق متعهد به «حفاظت از هیأت‌های دیپلماتیک و تأمین امنیت کارکنان خارجی» در خاک عراق است. منابع عراقی اعلام کردند که هیچ پایگاه نظامی آمریکایی در عراق وجود نخواهد داشت و درباره جدول خروج نیروهای آمریکایی و خارجی از عراق توافق شده است، در مقابل وزیر خارجه آمریکا هم اعلام کرده که پیشرفت صریحی در زمینه‌های همکاری و مشارکت با عراق کسب کردیم، تا به اینجای کار و در معنای آشکار، ما شاهد آن بودیم که همه چیز به گونه‌ای است که به ما نشان می‌دهد آمریکایی‌ها قرار است از عراق به صورت کامل بروند اما داده‌های پنهان و نیمه‌‌آشکار این را نمی‌گوید. اینکه متیو تولر، سفیر آمریکا در عراق اعلام می‌کند که حضور نیروهای ما در عراق به منظور آموزش و مشاوره است و بر سر تشکیل یک کمیته مشترک نظامی توافق حاصل شده، به خوبی نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها در خاک عراق «ابقا» شده و صرفاً تابلوی حضور خود را تغییر داده‌اند. اینکه چند دقیقه پس از حصول توافق بغداد - واشنگتن، جان کربی، سخنگوی پنتاگون استقرار دوباره نیروهای آمریکایی در عراق را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد و اعلام می‌کند که این موضوع «چیز جدیدی نیست»، به ما می‌فهماند که بحران در عراق از حالتی به حالت دیگر تغییر شکل و چهره داده است؛ چراکه طیف‌های مختلف از جریان مقاوت عراق با ابقای نظامیان آمریکا به شدت مخالف هستند و حتی دست به اعتراض زده‌اند.

الکاظمی صریحا اعلام می‌کند مردم کشورش شایستگی آن را دارند به دور از درگیری، جنگ و سلاح بی‌ضابطه و ماجراجویی زندگی کنند؛که درحقیقت نوعی اعلام نارضایتی است از این وضعیت که عراق به محلی برای درگیری بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه با یکدیگر تبدیل شده

 اینکه احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق با صدور بیانیه‌ای اعلام می‌کند نیروهای خارجی در چارچوب جدول زمانی مشخص در «خارج از عراق» مستقر خواهند شد موضوعی است که سوال دیگری را مطرح می‌کند: آیا منظور از خارج عراق، اقلیم کردستان عراق است یا اینکه نظامیان آمریکا قرار است در مرز دو کشور عراق و سوریه مستقر شوند؟ پاسخ این سوالات هنوز مشخص نیست اما می‌توان فهمید که بحران و شاید یک رقابت جدید در راه است؛ چراکه ساعاتی پس صدور بیانیه پایانی مذاکرات استراتژیک، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه طی حکمی ماکسیم ماکسیموف را از ماموریت خود به عنوان سفیر روسیه در عراق برکنار کرد و البروس کوتراچف را به عنوان سفیر جدید در این کشور برگزید. اقدامی که برای واشنگتن بسیار معنادار خواهد بود!