تیگرای و احتمال نسل‌کشی دیگر

فرشاد گلزاری

 از اواخر آبان ماه اخبار پراکنده‌ای درمورد درگیری میان دولت اتیوپی و جبهه آزادی‌بخش مردم تیگرای در رسانه‌های دنیا منتشر شد که کمتر کسی به آن توجه می‌کرد، اما حالا با گذشت حدود دو هفته، شاهد توجه بیش از حد به این موضوع هستیم. جالب اینجاست که این توجه‌ها صرفاً مربوط به رسانه‌ها و مطبوعات نمی‌شود، بلکه مقامات بسیاری از کشورهای آفریقایی و اروپایی اخیراً مواضع مهمی در مورد این «مخاصمه مسلحانه غیربین‌المللی» اتخاذ کرده‌اند که به وضوح نشان از مهم بودن تحولات اتیوپی برای آنهاست. اما سوال این است که چرا درگیری دولت حاکم بر آدیس‌آبابا به نخست‌وزیری «آبی احمد» با «جبهه آزادیبخش مردم تیگرای» که در شمال این کشور قرار دارد، تا به این اندازه برای کشورهای اروپایی و حتی همسایگان این کشور اهمیت دارد؟ واقعیت این است که به دلیل نبود منابع خبری رسمی و سالم در اتیوپی و به خصوص در تیگرای، اخبار دقیق و موثق از دلایل درگیری در این منطقه وجود ندارد اما بر اساس داده‌های فعلی که از حدود دو هفته پیش جمع‌آوری شده باید گفت که رئیس منطقه تیگرای و طرفداران آن معتقدند که پس از انتخاب شدن «آبی احمد» به‌عنوان نخست‌وزیری اتیوپی، به‌رغم اینکه او به دلیل ایجاد آتش‌بس میان دولتش با شبه‌نظامیان، مفتخر به دریافت جایزه صلح نوبل 2019 شد، علناً سیاست‌هایی را در پیش گرفته که باعث شده مردم و دولت محلی تیگرای به حاشیه رانده شوند. در این راستا باید به این نکته اشاره شود که اتیوپی از قانون فدرالی برای هدایتِ کشورش استفاده می‌کند و هر استان یا شهر اختیارات خاص خود را دارند و یکی از دلایلی که شاهد ایجاد این به‌هم‌ریختگی در شمال اتیوپی هستیم، می‌تواند همین موضوع باشد. بر این اساس حکومت مرکزی به رهبری آبی احمد به هیچ وجه (همانند سایر حاکمان کشورهای آفریقایی) نمی‌پذیرد که جماعتی بخواهند بر اساس تئوری‌های خود شهرشان را اداره کنند. از سوی دیگر باید توجه داشت که این درگیری‌ها بر اساس یک سری از اسنادِ منتشر شده از سوی دولت اتیوپی از چهارم نوامبر 2020 (14 آبان) شروع شده و بسیاری از ناظران بین‌المللی می‌گویند که مشخص نیست در میان سکوت خبری و در بطن درگیری‌ها میان دو طرف چند نفر نظامی و غیرنظامی کشته و در گورهای دسته‌جمعی به خاک سپرده شده‌اند. آنچه فضای فعلی و پیش‌روی ما در مورد تحولات جاری در اتیوپی را تا حد زیادی روشن می‌کند این است که پیش از روی کار آمدن آبی احمد در سال ۲۰۱۸، جبهه تیگرای برای مدت ۳ دهه بر ساختار سیاسی در اتیوپی تسلط داشت و احمد، اولین نخست وزیر از «قوم اورومو» است که بزرگترین قوم در اتیوپی به حساب می‌آید. این مولفة بسیار بزرگ به خوبی نشان می‌دهد که زد و خوردها در تیگرای و تقابل مسلحانه میان دو طرف به نوعی دعوا بر سر از دست رفتن قدرت توسط یک جناح سیاسی و به دست گرفتن سُکانِ یک کشور توسط طیف مقابل است که مولفه مهم آن، ساختارِ قبیله‌ای اتیوپی است.

درگیری فعلی در اتیوپی در منظر حقوق بین‌الملل یک «مخاصمه مسلحانه غیربین‌المللی» به شمار می‌آید و همین موضوع به دلیل اینکه پای دو قومیت در میان است، می‌تواند به یک نسل‌کشی منجر شود

کدام کشورها نگران هستند؟

ادامه درگیری‌ها در اتیوپی بدون تردید برای بسیاری از دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هزینه و فایده‌هایی را دارد؛ اما نکته جالب اینجاست که حمله راکتی جبهه آزادی‌بخش مردم تیگرای به فرودگاه اسمره واقع در پایتخت اریتره موجب شد تا بسیاری از همسایگان اتیوپی، نخست‌وزیر این کشور را برای جلوگیری و سرکوب این جریان در شمال اتیوپی تحت فشر بگذارند. جبهه آزادی‌بخش مردم تیگرای و مقامات این جریان معتقدند که ارتش اریتره که به عنوان همسایه شمالی اتیوپی محسوب می‌شود، در قلع و قمع آنها نقش مهمی دارد و با دولت آبی احمد در سرکوب آنها هماهنگ است. به همین دلیل است که ما می‌بینیم اریتره به صورت علنی مواضع تندی علیه جبهه آزادی‌بخش مردم تیگرای اتخاذ کرده است. از سوی دیگر سومالی به عنوان همسایه شرقی، جیبوتی به عنوان همسایه حاضر در شمال شرقی اتیوپی، سودان به عنوان همسایه این کشور در غرب و همچنین اوگاندا و کنیا به عنوان همسایگان جنوبی اتیوپی، یکی پس از دیگری درگیری‌های موجود در اتیوپی را زیر نظر دارند و به شدت نگران کشیده شدن پای خود به این معادله خطرناک هستند. این نگرانی به حدی برای سودانی‌ها که بیشترین مرزها را با اتیوپی دارند، افزایش پیدا کرده که اخیراً امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه در جریان تماسی تلفنی با عبدالله حمدوک، نخست وزیر سودان متعهد به حمایت از روند صلح در سودان و همچنین پیگیری از وضعیت اتیوپی شد. در این میان نخست‌وزیر اتیوپی یکشنبه از مهلت 72 ساعته به نظامیان اقلیم تیگرای برای تسلیم شدن پیش از حمله به مرکز این اقلیم خبر داد که نگرانی‌ جامعه جهانی را دو برابر کرده است؛ زیرا همانطور که در ابتدای این گفتار گفته شد درگیری فعلی در اتیوپی در منظر حقوق بین‌الملل یک «مخاصمه مسلحانه غیر بین‌المللی» به حساب می‌آید و همین موضوع به دلیل اینکه پای دو قومیتِ در میان است، می‌تواند به یک نسل‌کشی منجر شود. از سوی دیگر جریان‌های تروریستی مانند الشباب (شاخه القاعده در سومالی) همانند تمام دولت‌های دنیا در حال رصدِ این تحولات هستند و به دنبال یک آشفتگی برای رخنه به اتیوپی و همچنین عضوگیری از میان مخالفان دولت با استفاده از مرز‌های شرقی اتیوپی هستند. این نگرانی‌ها حالا باعث شده تا شورای امنیت سه‌شنبه اولین نشست خود را درباره درگیری‌های فعلی در اقلیم تیگرای در شمال اتیوپی برگزار کند؛ اما به گفته برخی منابع دیپلماتیک، اعضای این شورا نتوانستند به توافقی جهت انتشار یک بیانیه مشترک درباره این درگیری‌ها برسند. آفریقای جنوبی که پیش از این درخواست برای تشکیل نشست را پس گرفته بود، این بار درخواست زمان بیشتر کرد تا فرستاده‌های کشورهای آفریقایی بتوانند رایزنی‌های خود را با اتیوپی انجام دهند و به اطلاع اتحادیه آفریقا برسانند، ازاین‌رو انتشار بیانیه احتمالاً موجب پیچیده شدن شرایط می‌شده و به همین دلیل اعضا سعی کردند تا این جلسه را بدون هیچگونه خروجی خاصی به پایان برسانند.

با این حال آنچه مجدداً در صدر نگرانی‌ها قرار می‌گیرد، بر پا شدن یک حمام خون در تیگرای پس از پایان ضرب‌الاجل 72 ساعته دولت آبی اتیوپی است که امروز به پایان رسیده است؛ چراکه رهبر جبهه آزادی‌بخش مردم تیگرای اعلام کرده برای جنگ و کشته شدن آماده هستند و از سوی دیگر «آبی احمد»، نخست‌وزیر اتیوپی روز گذشته (چهارشنبه) در واکنش به درخواست‌های بین‌المللی برای توقف کشتار در منطقه تیگرای، با انتشار بیانیه‌ای از جامعه جهانی خواست در امور داخلی این کشور دخالت نکنند!