تبادل بی‌سابقه آتش میان ارمنستان و آذربایجان همچنان ادامه دارد
بوی باروت به جای باران‌های فصلی در قره‌باغ
فرشاد گلزاری
چهار دهه است که مناقشه بر سر مالکیت منطقه قره‌باغ موجب به وقوع پیوستن دور جدیدی از تنش میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان شده است و این در حالیست که علمای علم حقوق معتقدند از منظر اصل و عرف حقوق بین‌الملل، این منطقه بخشی از جمهوری آذربایجان است، اما تحت کنترل اقوام ارمنی قرار دارد.
این درگیری‌ها در حالی شروع شده است که در چند ماه اخیر هم تنش‌ها بر سر قره‌باغ آغاز شده بود و براساس آمار و اسناد موجود حداقل ۱۶ نفر در این درگیری‌ها کشته شدند. در سال ۲۰۱۶ میلادی هم درگیری نظامی در این منطقه به مدت چهار روز به طول انجامید که آمارها در مورد تلفات نظامی و غیرنظامیان و همچنین برآورد خسارات ضد و نقیض است.
اگر کمی به عقب برگردیم به خوبی می‌بینیم که این جنگ از سال 1988 تا 1994 در بازه‌های مختلف ادامه داشته است و بر اساس آنچه از آن سال‌ها به جای مانده، از جبهه ارمنستان حدود 28هزار نفر و از سوی جمهوری آذربایجان حدود 62 هزار تن کشته شدند. جالب اینجاست که اسناد تاریخی نشان می‌دهد هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ جزئی از قره‌باغ به حساب می‌آمدند ولی حال که ایروان و باکو به استقلال رسیده‌اند، قره‌باغ به منطقه مورد مناقشه بین دو طرف تبدیل شده است.
در این میان سازمان امنیت و همکاری اروپا (گروه مینسک) سال‌هاست که تلاش دارد از طریق دیپلماتیک به راه‌حلی برای این مساله از طریق گفت‌وگو و تفاهم دست یابد و صلح را در این منطقه برقرار کند که تا به امروز این امر به دلایل مختلف محقق نشده است. همین عدم اجرای صلح پایدار و دستیابی به توافق موجب شده از دو روز پیش (یکشنبه) تا به امروز صدای سوتِ ممتدِ ادوات زرهی و موشک‌های کوتاه‌بُرد در تبادل آتش میان دو طرف به صورت شبانه‌روزی شنیده شود و گویا قرار این نیست بوی باروت در قره‌باغ جای خودش را به باران‌های فصلی بدهد.
به نظر نمی‌رسد که اگر جنگ میان آذربایجان و ارمنستان تشدید شود، ترکیه تمام قد در کنار الهام علی‌اف بایستد؛ چراکه اگر این اتفاق رخ دهد، روسیه هم باید در کنار ارمنستان قرار بگیرد و همین موضوع می‌تواند موجب رویارویی مستقیم دو شریکِ راهبردی در سوریه و خاورمیانه شود
بر اساس اخبار ابتدایی، نخست وزیر ارمنستان گفته است که آذربایجان حملات هوایی و توپخانه‌ای انجام داده و نیروهای ارمنستان، در پاسخ، دو هلی‌کوپتر و سه پهپاد آذربایجان را سرنگون کرده‌اند. مقامات آذربایجان هم می‌گویند که ارمنستان آغازکننده درگیری‌ها بوده و یک حمله سنگین را در خط مقدم آغاز کرده است. در این رابطه، سخنگوی وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرده که نیروهای مسلح ارمنستان در امتداد خط مرزی منطقه «ناگورنو قره‌باغ» به روی منازل آتش گشوده‌اند و در بین جمعیت غیرنظامی تلفاتی وجود داشته است. بنا بر گفته این سخنگو، دست‌کم شش خانه مورد حمله قرار گرفته و افرادی از میان مردم محلی، کشته و زخمی شده‌اند.
بر اساس اعلام رسانه‌های آذربایجان، زیرساخت‌های غیرنظامیان به طور جدی آسیب دیده و اطلاعات درباره تلفات و زخمی‌ها در بین جمعیت غیرنظامی و ارتش، در حال تکمیل شدن است. این روند در همان روز اول به حدی شیب صعودی و تند به خود گرفت که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد بر اساس تصمیم دولت، حکومت نظامی و بسیج کامل مردمی در جمهوری ارمنستان اعلام شده و این تصمیم بلافاصله پس از انتشار اجرایی می‌شود.
پاشینیان در نطق تلویزیونی خود گفت: «به تمامی پرنسل ارتش تاکید دارم تا در کمیسیون‌های نظامی منطقه‌ای اوضاع را گزارش دهند تا بتوانیم بر اساس وقایع میدانی تصمیمات بعدی را اتخاذ کنیم.» نکته مهم این است که تاکنون طی سال‌های اخیر در ارمنستان وضعیت تا به این حد وخیم نشده بود که دولت این کشور اعلام حکومت نظامی و بسیج عمومی کند.
پس از این اقدامِ نخست‌وزیر ارمنستان بود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه روز یکشنبه از شهروندان ارمنستان خواست تا آینده خود را به دست بگیرند و علیه نخست‌وزیر کشورشان قیام کنند.
او در متنی که از سوی رویترز منتشر شد اعلام کرد که «از مردم ارمنستان می‌خواهم تا آینده خود را از دست دولت و آنهایی که از این مقام مانند عروسک خیمه شب‌بازی استفاده می‌کنند و آنها را به سوی فاجعه سوق می‌دهند، بگیرند.»
این اظهارات گرچه مداخله‌جویانه بود اما هیچ واکنش قوی و محکمی از سوی ایروان به دنبال نداشت و صرفاً الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرد که اجازه پایمال شدن حقمان را نخواهیم داد و تا آخرین قطره خون خودروهای نظامی متعلق به ارتش ارمنستان را منهدم می‌کنیم! او اعلام کرد که ما از خاک خود دفاع می‌کنیم و قره‌باغ را متعلق به آذربایجان می‌دانیم اما در آنسوی میدان، یعنی در مسکو، مقامات روسیه به خویشتنداری را تجویز کردند!
اگر کمی به عقب برگردیم به خوبی می‌بینیم که این جنگ از سال 1988 تا 1994 در بازه‌های مختلف ادامه داشته است و بر اساس اطلاعاتی که از آن سال‌ها به جای مانده، از جبهه ارمنستان حدود 28هزار نفر و از سوی جمهوری آذربایجان حدود 62 هزار تن کشته شدند
تقابل احتمالی ترکیه و روسیه!
اظهاراتی که از سوی جبهه آذربایجان و همچنین ترکیه علیه ارمنستان مطرح شده بسیار تند و تیز است، اما در مقابل پوتین و تیمش صرفاً دو طرف را به خویشتنداری دعوت کرده‌اند. این مدل از موضع‌گیری تا حدی آرام و بدون حاشیه بود که پس از تماس تلفنی پوتین و پاشینیان و انتشار محتوای صحبت این دو، بسیاری از رسانه‌ها اعلام کردند که احتمالاً طی چند روز آینده بر اساس آنچه که نخست‌وزیر ارمنستان گفته، ایروان به رسمیت شناختن استقلال جمهوری قره‌باغ را در دستور کار قرار می‌دهد یا اینکه ماجرای مذکور با ورود سازمان ملل و احتمالاً گروه مینسک، به آتش‌بسِ موقت ختم شود.
در این میان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا هم اعلام کرده که ایالات متحده برای توقف خشونتی که میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در جریان است، تلاش می‌کند. این حجم از سهم‌خواهی‌های بین‌المللی و مداخلات پنهان و آشکار در مورد پرونده قره‌باغ به خوبی نشان می‌دهد که این منازعه در حال تبدیل شدن به یک معضل منطقه‌ای است. درست است که سازمان ملل و اعضای اروپایی گروه مینسک به دنبال آن هستند تا سطح خشونت میان دو طرف را تا حد زیادی کاهش دهند، اما باید به این نکته توجه کنید که روسیه و ترکیه دو کشور مهم و قدرتمند در عرصه تولید تسلیحات انفرادی، زرهی و هوایی هستند و به همین دلیل ادامه این منازعه برای آنها می‌تواند آورده مالی خوبی داشته باشد.
از سوی دیگر گفته می‌شود که ترکیه، تروریست‌های ارتش آزاد سوریه را وارد خاک آذربایجان کرده که البته باکو این موضوع را به صورت خیلی ساده و ابتدایی رد کرده است؛ اما بدون تردید اگر صحت داشته باشد می‌تواند محرک خطرناکی برای سلول‌های القاعده و داعش در چچن و به صورت کلی قفقاز شمالی باشد. نکته نهایی اینکه علیرغم حمایت علنی آنکارا از باکو، به نظر نمی‌رسد که اگر جنگ میان آذربایجان و ارمنستان تشدید شود، ترکیه تمام قد در کنار الهام علی‌اف بایستد؛ چراکه اگر این اتفاق رخ دهد، روسیه هم باید در کنار ارمنستان قرار بگیرد و همین موضوع می‌تواند موجب رویارویی مستقیم دو شریکِ راهبردی در سوریه و خاورمیانه شود. حال باید دید که آیا دو طرف توازن قوا در منطقه را به هم می‌ریزند یا اینکه سعی می‌کنند مشکلات را در پشت‌پرده یا پشت میز مذاکره
حل و فصل کنند!؟
دیدگاه تان را بنویسید