توافق دولت فائز السراج و خلیفه حفتر برای اعلام آتش‌بس سراسری
استراحت استراتژیک برای تثبیت مواضع
فرشاد گلزاری
بعد از مدت‌ها درگیری میان دو دولت حاکم بر شرق و غرب لیبی، روز جمعه شاهد اعلام آتش‌بس از سوی فائز اسراج، نخست‌وزیر دولت وفاق ملی لیبی بودیم. بر این اساس دولت وفاق ملی لیبی خواستار تعلیق تمامی عملیات‌های نظامی در سراسر اراضی این کشور شد و قرار بر آن است که دو شهر سرت و الجفره، عاری از سلاح شوند.
در این راستا شورای ریاستی دولت وفاق لیبی دستوراتی را به تمامی نیروهای نظامی وابسته به خود جهت توقف هرچه سریعتر تمامی اقدامات جنگی در سراسر لیبی صادر کرد. این شورا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در ماه مارس آتی بر اساس یک اصل مبتنی بر قانون اساسی که مورد توافق لیبیایی‌ها باشد، خواستار شد.
شورای ریاستی دولت وفاق لیبی در بیانیه‌ای اعلام کرد که این دستورات را برخاسته از احساس مسئولیت سیاسی و ملی خود و با توجه به اوضاع کنونی کشور و منطقه و شرایط همه‌گیری کرونا صادر کرده است. رئیس شورای ریاستی لیبی در این بیانیه خاطرنشان کرد که نمی‌توان در حق ثروت‌ها و منابع ملت لیبی کوتاهی کرد و به همین دلیل، باید تولید و صادرات در میدان‌ها و بنادر نفتی از سرگفته شود و درآمدها در حساب خاص شرکت ملی نفت در بانک لیبی سپرده شود و این مهم بجز بعد از تمهیدات سیاسی فراگیر بر اساس خروجی‌های کنفرانس برلین که ضامن شفافیت و حکم‌رانی جدید با کمک سازمان ملل و جامعه بین‌الملل باشد، ممکن نیست. این شورا تاکید کرد در عین حال که آتش‌بس را اعلام می‌کند، تاکید دارد که هدف نهایی بازگرداندن حاکمیت کامل بر خاک لیبی و خروج نیروهای بیگانه و مزدوران است. در راستای درخواست آتش‌بس توسط دولت وفاق ملی لیبی، عقیله صالح، رئیس پارلمان طبرق در شرق لیبی نیز برقراری آتش‌بس را خواستار شده و با تاکید بر تلاش برای برقراری یک آشتی ملی جامع، این امر را اساس ساخت کشور و ضامن ثبات آن دانست.
آتش‌بس لیبی این فرصت را به دو طرف می‌دهد که علاوه بر فعال کردن کانال‌های سیاسی خود، مساله نفت و فروش آن را به نفع خود هدایت و منافع اقتصادی‌شان را در پرتو آتش‌بس تامین کنند
نکته مهم این است که آتش‌بس مذکور در لیبی صرفاً از سوی دولت حاکم بر غرب این کشور (طرابلس) درخواست نشده است، بلکه مخالفان آنها یکی نیروهای ارتش آزاد لیبی که تحت رهبری ژنرال خلیفه حفتر در میدان نبرد حضور دارند و در شرق این کشور (طُبرق) قرار دارند هم این آتش‌بس را تایید کرده‌اند. در اینجا به این مفهوم می‌رسیم که حامیان دو طرف هم به دنبال برقراری آتش‌بس سراسری در لیبی هستند.
به عنوان مثال استفان دوجاریک، سخنگوی آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در بیانیه‌ای به نقل از گوترش، همه طرف‌های درگیر در لیبی را به آغاز یک روند سیاسی جامع با اتکا به نتایج کنفرانس برلین و قطعنامه ۲۵۱۰ شورای امنیت دعوت کرد .جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا با انتشار توئیتی در حساب‌کاربری خود نوشت که آنچه در این بازه زمانی اهمیت دارد این است که طرف‌ها به آنچه اعلام کردند، پایبند باشند؛ چراکه همه مردم لیبی شایسته راه‌حلی سیاسی و بازگشت صلح و آرامش هستند. وزارت خارجه فرانسه نیز در بیانیه‌ای اظهارات رئیس پارلمان لیبی و رئیس شورای ریاستی در این کشور را که خواستار آتش‌بس فوری و توقف عملیات‌های نظامی در لیبی و ازسرگیری تولید نفت شدند، گامی مثبت خوانده و تاکید کرد که این تعهدها باید در عمل محقق شوند. سفارت آمریکا در لیبی هم روز جمعه با استقبال از بیانیه‌های آتش‌بس، اعلام کرد: این اقدام برای همه مردم لیبی اهمیت دارد. سفارت کانادا در لیبی نیز با انتشار توئیتی ضمن استقبال از این بیانیه‌ها، همه طرف‌های درگیر در لیبی را به اجرای آتش‌بس و ازسرگیری روند سیاسی دعوت کرد.
ایتالیا هم ضمن ابراز امیدواری نسبت به اینکه اظهارات مربوط به ازسرگیری تولید نفت اجرا شود، اعلام کرد که این اقدام گامی شجاعانه برای بازگشت ثبات به لیبی خواهد بود. خبرگزاری اسپوتنیک به نقل از برخی منابع در وزارت خارجه روسیه گفت که مسکو از اعلام آتش‌بس در لیبی استقبال می‌کند. اتحادیه عرب نیز با استقبال از اعلام آتش‌بس در لیبی ابراز امیدواری کرد که این اقدام مثبت به تسریع در اتمام مذاکرات جاری میان دولت وفاق ملی و ارتش لیبی (تحت فرماندهی خلیفه حفتر) برای رسیدن به توافقی رسمی، پایدار و جامع درباره آتش‌بس منجر شود. وزارت خارجه عربستان، وزارت خارجه تونس و همچنین وزارت خارجه الجزایر هم از این آتش‌بس استقبال کردند. انور قرقاش، وزیر مشاور امارات در امور خارجه که این روزها درگیر مسائل صلح با اسرائیل است هم در توییتی با تاکید بر اینکه راه‌حل در لیبی سیاسی و از راه گفتگوی جامع است، اظهار کرد که زمان آن رسیده سلاح‌ها در لیبی زمین گذاشته شوند. در ادامه واکنش‌ها وزارت خارجه قطر و همچنین عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر هم به عنوان بازیگران اصلی در لیبی خواهان ادامه این آتش‌بس شدند، اما نکته مهم این است که هیچ کدام از طرفین به سازوکار آتش‌بس و همچنین ضمانت‌های اجرای آن اشارة خاصی نکردند.
شورای ریاستی لیبی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد در عین حال که آتش‌بس را اعلام می‌کند، تاکید دارد که هدف نهایی بازگرداندن حاکمیت کامل بر خاک لیبی و خروج نیروهای بیگانه و مزدوران از خاک این کشور است
تثبیت مواضع در پوشش آتش‌بس!
اینکه دو طرفِ درگیر در لیبی اقدام به برقراری آتش‌بس کردند و حامیان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آنها هم این موضوع را در سطوح عالی خود مورد تایید قرار دادند، مساله مهمی است که می‌تواند مانع افزایش تنش‌ها و خونریزی چند ماهه در لیبی شود؛ اما مساله اصلی این است که چرا در زمان فعلی این آتش‌بس برقرار شده و هدف از آن چیست؟
در ادبیات نظامی، زمانی کهخ یک جناح بر جناح دیگر برتری نظامی پیدا می‌کند، اصولاً جناحی که قدرتمندتر از طرف مقابل به حساب می‌آید، سعی می‌کند به هر ترتیب که شده نیروهای خود را تا آخرین نقطه و حساس‌ترین جغرافیای مد نظرش پیش ببرد. در لیبی هم نیروهای فائز السراج تا جایی به پیشروی خود ادامه دادند که به نظر می‌رسد نظر ترکیه و قطر به عنوان حامیان آنها جلب شده بود. در آنسوی میدان نیروهای حفتر و حامیان آن که احساس ضعف از ناحیه میدانی کردند هم منتظر بودند تا طرف مقابلشان، پیشنهاد آتش‌بس بدهد تا آنها هم این موضوع را قبول کنند و درنهایت مجدداً پای میز مذاکره بروند.
نکته اینجاست که ترکیه با فشار بر دولت وفاق ملی لیبی قصد دارد از این آتش‌بس در جهت تثبیت مواضعی که طی ماه‌های پیشروی میدانی به آن دست پیدا کرده، استفاده کند و در سوی مقابل هم حامیان حفتر به این نتیجه رسیده‌اند که فعلاً باید برای یک مدت معین نیروهای دولت شرق لیبی را به یک استراحتِ استراتژیک دعوت کنند. بدیهی است که این آتش‌بس فرصت را به دو طرف می‌دهد که علاوه بر فعال کردن کانال‌های سیاسی خود، مساله نفت و فروش آن را به نفع خود هدایت و منافع اقتصادی‌شان را در پرتو آتش‌بس تامین کنند.
از سوی دیگر باید متوجه باشید که هیچکدام از دولت‌های شرق و غرب لیبی مشروعیت اداره کشور به صورت مستقل را ندارند و به این جهت مردم لیبی، علاوه بر آنکه خواهان پایان جنگ هستند، به دنبال این مهم خواهند بود که مجلس قانون اساسی برای تدوین قانون جدید و همچنین انتخابات زودهنگام برگزار شود. امری که به نظر می‌رسد دولت‌های حامی طرفین درگیر به سختی آن را اجابت خواهند کرد.
دیدگاه تان را بنویسید