صف‌بندی مخالفانِ اردوغان در شرق مدیترانه

فرشاد گلزاری

چند روزیست که شاهد مخابره پیام‌هایی علیه ترکیه از ناحیة یونان و مصر هستیم. پیام‌هایی که بخشی از آنها به مداخله آنکارا در لیبی مربوط است و قسمت دیگر آن به ماجراجویی‌های دولت حاکم ترکیه برمی‌گردد. مساله لیبی به عنوان یک پرونده جدید در سیاست خارجی اردوغان و تیمش باعث شده تا آنکارا زیر شدیدترین ذره‌بین‌های تحلیلی قرار بگیرد و هم‌اکنون که این متن را می‌خوانید بسیاری از رسانه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌‌ای در حال طراحی و مخابره پیام‌های مخرب علیه ترکیه هستند. اینکه کشوری مانند مصر در حال تزریق هجمه‌های سیاسی و رسانه‌ای بر حیثیت و پرستیژ ترکیه است، دو دلیل عمده دارد که یکی از آنها  به لیبی مربوط است. عبدالفتاح السیسی به‌عنوان سکان‌دارِ مصر به خوبی می‌داند که اگر در لیبی یک دولت جدی به ریشه‌های اخوانی روی کار بیاید بدون تردید او نمی‌تواند همانند گذشته بر قاهره حکومت کند. اینکه می‌بینیم پارلمان مصر مداخله نظامی به لیبی را منوط به دستور عبدالفتاح السیسی می‌کند و او هم یک جو روانی سنگین با کمک رسانه‌های مصر راه می‌اندازد به این دلیل است که مصری‌ها صرفاً به دنبال تهدید ترکیه هستند، اما نمی‌خواهند به صورت مستقیم وارد لیبی شوند. تنها عنصری که آنها را تحریک می‌کند تا وارد این معادله خطرناک شوند، امارات، سعودی‌ها و تا حد زیادی اسرائیل و روسیه هستند. فارغ از منافع ایدئولوژیک و سیاسیِ مصر در لیبی باید متوجه باشید که تحرکات ترکیه در شرق مدیترانه، دیگر منافع سیاسی یا نظامی مصر را هدف قرار نداده است؛ بلکه ترکیه با حضورش در شرق مدیترانه به دنبال آن است تا بتواند از منابع گازی که در سواحل لیبی قرار دارد بهره‌برداری کند و همین مساله نه تنها امنیت اقتصاد انرژی مصر بلکه منافع یونان را هم زیر سوال برده است. واقعیت این است که آتن و آنکارا بر سر منابع هیدروکربن در منطقه شرق مدیترانه با یکدیگر اختلاف‌نظر دارند و این مساله در حالی در مرکز توجه قرار گرفته که یونان به دنبال اکتشاف منابع گاز طبیعی در شرق دریای مدیترانه با وجود مخالفت‌های شدید از سوی ترکیه است. از این‌رو تنش‌های طولانی‌مدت بین یونان و ترکیه پس از آن شدت گرفت که نیروی دریایی ترکیه چند روز پیش دستور انجام تحقیقات لرزه‌نگاری موسوم به «ناوتکس» را در آب‌های بین یونان و کرت (جزیره یونانی) صادر کرد. یونان و قبرس با اشاره به کنوانسیون سازمان ملل درباره قوانین دریاها معتقدند که این جزایر جزئی از فلات قاره‌ای آنهاست و آنها حق اکتشاف در این ناحیه را دارند و در مقابل ترکیه با داشتن خط ساحلی طویل دریای مدیترانه و جزایر اندک، با این مساله مخالف است. این تنش زمانی خطرناک می‌شود که منافع مصر و یونان در یک راستا  قرار می‌‌گیرد و از سوی دیگر منافع قبرس هم به آن اضافه می‌شود؛ تا جایی که دو روز پیش (جمعه) عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر با کریاکوس میتسوتاکیس، نخست‌وزیر یونان تماس تلفنی برقرار کردند و علاوه بر پیگیری مسائل لیبی، بر سر همسو بودن منافع مشترک دو کشور در منطقه مدیترانه شرقی توافق کردند. طی بیانیه‌ای که از سوی دفتر ریاست‌جمهوری و وزارت خارجه مصر صادر شده دو طرف اعلام کرده‌اند که انجمن گاز مدیترانه شرقی یکی از مهمترین ابزارها درخصوص تامین  منافع  آتن و قاهره به شمار می‌رود و می‌تواند چشم‌انداز همکاری میان کشورهای منطقه در حوزه انرژی و گاز را گسترش دهد. تا به اینجای کار به خوبی درمی‌یابیم که یونان، مصر و قبرس در شرق مدیترانه چه منافع مشترکی دارند اما مساله اینجاست که مخالفان دولت ترکیه در شرق مدیترانه و شمال آفریقا فقط این سه کشور نیستند بلکه اسرائیل و امارات هم در حال نزدیک شدن به یونان و قبرس هستند.

تنش‌های طولانی مدت بین یونان و ترکیه پس از آن شدت گرفت که نیروی دریایی ترکیه چند روز پیش دستور انجام تحقیقات لرزه‌نگاری موسوم به «ناوتکس» را در آب‌های بین یونان و کرت (جزیره یونانی) صادر کرد

اردوغان به دنبال چیست؟  

اواخر تیرماه بود که محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی و کریاکوس میتسوتاکیس، نخست‌وزیر یونان به صورت تلفنی با یکدیگر گفت‌وگو کردند و چند ساعت بعد ولیعهد ابوظبی در حساب توئیتری خود اعلام کرد که با نخست‌وزیر یونان در مورد تحولات شرق دریای مدیترانه صحبت کرده است. کمتر از یک هفته بعد جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا هم اعلام کرد که نقض‌های ترکیه علیه قانون بین‌الملل، عملیات حفاری در مقابل سواحل قبرس، مساله گاز در سواحل یونان و نقش آنکارا در سوریه و لیبی از جمله مسائلی است که باعث می‌شود دولت‌های اروپایی نگران شوند. از سوی دیگر، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم از ترکیه خواست عملیات تحریک‌آمیز خود در دریای مدیترانه به‌خصوص در منطقه‌ای که آتش درگیری بین یونان، قبرس و مصر را شعله‌ور می‌کند متوقف کند. این مولفه‌ها نشان می‌دهد اروپایی‌ها هم از ناحیه ترکیه احساس خطر می‌کنند، ولی مساله اینجاست که رژیم صهیونیستی هم از این موضوع نگران است. توجه داشته باشید که تل‌آویو با مصر به عنوان همسایه غربی خود رابطه بسیار نزدیکی دارد که این مناسبات به زمان انور سادات و انعقاد قرارداد کمپ دیوید مربوط است. همچنین قبرس و یونان به دلیل همجواری دریایی با اسرائیل به عنوان شرکای این رژیم در شرق مدیترانه به حساب می‌آیند و این در حالیست که حدود یکماه پیش (ژوئن) یک نشست دولتی با حضور نخست‌وزیر یونان در اسرائیل برگزار شد که علاوه بر بحث مقابله با کرونا، موضوع پیشروی و افسارگسیختگی ترکیه در لیبی و شرق مدیترانه به محور اصلی بحث طرفین تبدیل شد. اسرائیلی‌ها معتقدند در سطح ژئواستراتژیک و اقتصادی، اردوغان بر تعیین نقشه ترسیم مرزهای اقتصادی آب‌ها در شرق دریای مدیترانه متمرکز است و این مساله‌ای بسیار مهم برای اسرائیل به حساب می‌آید؛ چراکه مداخله نظامی ترکیه در لیبی را به همراه دارد و نگرانی‌هایی را درخصوص درگیری‌های نظامی پیرامون فعالیت اقتصادی در نزدیکی سواحل محل وجود منابع انرژی را به وجود می‌آورد. بر این اساس بنا به دلایل آشکار، اسرائیل ترجیح می‌دهد که شریک نظامی فعال در تدارک برای رویارویی نظامی احتمالی در کنار یونان یا مصر در مقابل ترکیه نباشد، اما ممکن است اسرائیل برای تحکیم همکاری اطلاعاتی و خرید تجهیزات امنیتی و هماهنگی سیاسی با واشنگتن به این کشورها کمک کند که تمامی این اقدامات، جسارت اردوغان و خواسته‌های منطقه‌ای او را محدود می‌کند. این در حالیست که مخالفان اردوغان به خصوص امارات، مصر و عربستان سعودی معتقدند که حزب عدالت و توسعه ترکیه پس از شکست‌ در انتخابات شهرداری‌های این کشور و چند پاره شدن این حزب به دنبال آن است تا با بازگشایی مجدد مسجد ایاصوفیه استانبول پس از 85 سال، به مخالفان خود در داخل و خارج از ترکیه بفهماند که او در حال تقویت موافقان خود است. به عبارتی دیگر اردوغان مجدداً به این سمت و سو رفته‌ که با تحریک ناسیونالیسم ترکی بتواند افکار عمومی را برای ورود به یک بحران جدید با خود هماهنگ کند. این دقیقاً همان کاری است که قبل از ورود نظامی به سوریه توسط او و تیمش انجام شد و حالا «ستونی از مخالفان اردوغان در شرق مدیترانه» به راه افتاده است.  

اسرائیل ترجیح می‌دهد شریک نظامی فعال در رویارویی نظامی مقابل ترکیه نباشد، اما ممکن است برای تحکیم همکاری اطلاعاتی و خرید تجهیزات امنیتی و هماهنگی سیاسی با واشنگتن به یونان و مصر کمک کند