ابقای تزار تا ۲۰۳۶

فرشاد گلزاری

 روسیه روز پنجشنبه همه‌پرسی ایجاد تغییرات در قانون اساسی این کشور که می‌تواند باعث در قدرت ماندن ولادیمیر پوتین تا سال ۲۰۳۶ شود را برگزار کرد. کمی قبل‌تر، تغییرات قانون اساسی مصوب سال ۱۹۹۳ روسیه در ماه ژانویه از سوی پوتین مشخص شد و پارلمان روسیه در ماه مارس آن را تصویب کرد که تمام این مسائل را باید مقدمات برگزاری همه‌پرسی در روسیه دانست. طبق گفته کارشناسان حدود ۲۰۰ متمم برای اصلاح قانون اساسی تا قبل از برگزاری همه‌پرسی پیشنهاد شده است. نیکلای پتروف، پژوهشگر ارشد برنامه روسیه و اوراسیا در اندیشکده چتم هاوس در لندن چند روز قبل‌تر از برگزاری همه‌پرسی اعلام کرده بود که میزان اصلاحات در قانون اساسی بسیار تعجب‌آور است؛ چراکه بسیاری از اصلاحات شاملِ تغییر نظامِ سیاسی، به صورتی مطرح شده است که درنهایت باعث می‌شود موقعیت پوتین آنقدر مستحکم شود تا از سوی هیچ نهاد قدرتمند دیگری مورد مخالفت قرار نگیرد! در همین رابطه اندیشکده کارنگی هم طی گزارشی اعلام کرده بود که بسیاری از اصلاحات شامل تغییر سیستم نظام به‌گونه‌ای نوشته شده است که در نهایت موقعیت پوتین و تیم او در ساختار امنیتی، سیاسی و اقتصادی روسیه به حدی تقویت می‌شود که اساساً کرملین به هیچ شخص یا نهادی جواب پس نخواهد داد! در این میان برخی‌ها معتقدند که این اقدامِ پوتین به معنای کاملِ دیکتاتوری است و هدف از اصلاحات در روسیه را ابقای او در قدرت می‌دانند که هیچ سودی برای شهروندان بزرگترین کشور جهان ندارد. در مقابل برخی، با استناد به سخنرانی اخیر پوتین در سالگرد رژه سرخ معتقدند که پوتین برای مقابله با آمریکا بر اساس راهبرد‌هایی که نخبگان روسیه پس از فروپاشی شوروی آن را تدوین کرده‌اند دست به اصلاحات قانون اساسی زده است. توجه داشته باشید که هدف اصلی از این همه‌پرسی تمدید دوره‌های مجاز شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری روسیه از دو دوره به چهار دوره است. هر دوره ریاست جمهوری در روسیه ۶ ساله است و یک فرد می‌تواند حداکثر برای دو دوره پیاپی به‌عنوان رئیس‌جمهوری فعالیت کند. دوره دوم ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۲۴ به پایان می‌رسد. رهبر ۶۷ ساله فعلی روسیه از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸، در دو دوره چهار ساله رئیس‌جمهور این کشور بود و پس از یک وقفه چهار ساله که به‌عنوان نخست وزیر روسیه معرفی شد از سال ۲۰۱۲ تاکنون ریاست جمهوری روسیه را به عهده دارد. نکته جالب اینجاست که پوتین در دوران ریاست‌جمهوری دیمیتری مدودف، نخست وزیر روسیه بود و در همان زمان دوره‌های ریاست جمهوری این کشور از چهار سال به شش سال افزایش یافت.  ذکر این نکته از آن نظر ضروری است که نشان می‌دهد پوتین به عنوان افسر اطلاعاتی سابق ک.گ.ب در آلمان شرقی، از سال‌ها قبل در حال هموار کردن مسیر زمام‌داری خود بوده است و این موضوع فقط مربوط به وضعیت کنونی نیست؛ بلکه این اقدامِ خزنده از 2008 تا 2012 میلادی به صورت پنهان در حال انجام بوده است.

مخالفان پوتین به دلیل اختلاف‌های عمیق در اپوزیسیون روسیه و همچنین مانور قدرتمند و کوبنده کرملین نتوانستند علیه این همه‌پرسی و ابقای پوتین تا 2036 میلادی اقدام کنند

در اصلاحاتِ جدید، ازدواج رسمی همجنسگرایان به‌طور رسمی غیرقانونی تلقی خواهد شد. همچنین حداقل دستمزد باید بالاتر از حداقل سطح معیشت باشد «نادیده گرفتن قوانین بین‌المللی در صورت مغایرت با قوانین داخلی روسیه» و «مستثنی شدن روسای جمهور  روسیه از تعقیب کیفری» از جمله تغییرات چشم‌گیر این همه‌پرسی بوده است

چه اصلاحاتی انجام خواهد شد؟

تغییرات دیگری که به همه‌پرسی گذاشته شده است شامل اقداماتی برای قدرتمندتر کردن کرملین در مقابل مقام‌های محلی و شهرداری‌ها است که برخی از ناظران بین‌المللی این موضوع را صرفاً یک مساله نمایشی می‌دانند؛ چراکه مقامات محلی و شهردارها از هم‌قطاران کرملین به شمار می‌آیند و عملاً اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد. اما یک تغییر جنجالی دیگر نیز به همه‌پرسی گذاشته شده و آن تعریف «ازدواج» است. در اصلاحاتِ جدید، ازدواج در قانون اساسی روسیه محدود به پیوند زن و مرد می‌شود و بنابراین ازدواج رسمی همجنسگرایان به‌طور رسمی غیرقانونی تلقی خواهد شد! در اصلاحات مصوب شده که هم اکنون به تایید عموم مردم رسیده است گفته شده که حداقل دستمزد باید بالاتر از حداقل سطح معیشت باشد و افزایش حقوق بازنشستگی به اندازه تورم، کمک مالی و اجتماعی به روسها حداقل یک بار در سال مورد اشاره قرار گرفته است. دو موضوعِ «نادیده گرفتن قوانین بین‌المللی در صورت مغایرت با قوانین داخلی روسیه» و همچنین «مستثنی شدن روسای جمهور  روسیه از تعقیب کیفری» از جمله تغییرات چشم‌گیر و حساسیت‌برانگیز بسته پیشنهادی دولت پوتین برای همه‌پرسی بوده است که به خوبی نشان می‌دهد روسیه و پوتین به دنبال آن هستند تا با این اصلاحات، تغییرات چشم‌گیری در سیاست خارجی پهناورترین کشور جهان ایجاد کنند. در این میان آمریکا و اروپا متوجه این موضوع شده‌اند و کمی پس از اعلام نتایج این همه‌پرسی به نفع پوتین، نسبت به نتایج این رفراندوم واکنش نشان دادند. به عنوان مثال پیتر استانو، سخنگوی اتحادیه اروپا مدعی شده که گزارش‌ها و ادعاهای مطرح‌ شده، حکایت از تخلفاتی در حین رأی‌گیری دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به اجبار مردم به رأی دادن، نقض محرمانه ماندن رأی افراد و خشونت پلیس علیه خبرنگاران ناظر همه‌پرسی اشاره کرد. از سوی دیگر وزارت امور خارجه آمریکا نیز در اقدامی مداخله‌جویانه ادعا کرد با نحوه اجرای این همه‌پرسی مشکل دارد؛ چراکه مردم روسیه از سوی حاکمیت مسکو مجبور به رای دادن شده‌اند. این اظهارات به خوبی نشان می‌دهد که غربی‌ها همانند گذشته باز هم مسکو را به عدم رعایت دموکراسی متهم کرده‌اند که البته برخی‌ آن را درست می‌دانند و عده‌ای دیگر معتقدند موضع اپوزیسیون روسیه به رهبری «الکسی ناوالنی» هم در قبال همه‌پرسی اخیر و سناریوی ابقای پوتین تا 2036 میلادی بسیار ضعیف و پراکنده است. به همین جهت حتی مخالفان پوتین و اصلاحات مذکور هم به دلیل اختلاف‌های عمیق در اپوزیسیون روسیه و همچنین مانور قدرتمند و کوبنده کرملین نتوانستند علیه این همه‌پرسی اقدام کنند. درست است که ناوالنی همه‌پرسی اخیر روسیه را یک کودتا خوانده است، اما مساله اینجاست که کمیسیون مرکزی انتخابات روسیه پس از شمارش ۱۰۰ درصد از آرای اخذ شده اعلام کرد، ۷۷.۹۲ درصد از روس‌ها از اصلاحات قانون اساسی این کشور حمایت کردند! اینکه پوتین در قدرتش تثبیت شد، موضوعی است که چندان دور از ذهن نبود اما مساله اینجاست که در جریان این همه‌پرسی، برای اولین بار در روسیه، مراکز اخذ رای به مدت یک هفته باز بودند و آرای شهروندان را جمع‌آوری می‌کردند. این دقیقاً همان موضوعی است که باعث می‌شود مخالفان کرملین نسبت به این همه‌پرسی بدبین شوند اما مسکو اعلام کرده که دلیل این کار، جلوگیری از پاندمی کرونا بوده است. به هر ترتیب پرونده همه‌پرسی روسیه بسته شد اما آنچه که مهم خواهد بود این است که پوتین تا چه حد می‌تواند وعده‌هایی که ارائه کرده است را عملی کند. بدیهی است که او و تیمش نگران نسل جوانِ روسیه هستند. او و همقطارانش به این جمع‌بندی رسیده‌اند که اندیشه و سبک و سیاق زندگی غربی جای ارز‌ش‌های روسی را گرفته‌اند و اساساً تاریخِ کمونیستی برای نسل جوان روسیه هیچ اهمیتی ندارد. این همان دلیلی است که پوتین با غَضَب از آن حرف می‌زند و حتی همه‌پرسی را به همین دلیل برگزار کرد. دلیلی به نام احیای قدرت شوروی با درون‌مایة قرن بیست و یکمی. حال باید دید عکس‌العمل او در قبال تحریم‌های غرب چیست و چگونه می‌خواهد بر مشکلات فائق آید.