ظهور مجدد در دوران واگرایی

فرشاد گلزاری

 طی دو ماه و نیم اخیر که شیوع ویروس کرونا تقریباً در تمام جهان سیر صعودی به خود گرفته است، اخبار متفاوتی از آثار این میهمان  ناخوانده بر سطوح و لایه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی مذهبی به صورت گسترده منتشر شده است. به عنوان مثال روز گذشته اخبار باورنکردنی از عدم تصویب قطعنامه آتش‌بس جهانی و مسکوت ماندن آن در شورای امنیت منتشر شده که واقعاً انسان را به حیرت و تعقل وامی‌دارد. بر اساس مستندات موجود، شورای امنیت سازمان ملل به دلیل اختلاف میان آمریکا و چین نتوانست قطعنامه درخواست آتش‌بس انسانی ۹۰ روزه در سراسر جهان با توجه به تداوم شیوع کروناویروس را تصویب کند. این موضوع اگرچه برای عموم مردمی که در کشورهایشان حتی صدای یک گلوله یا انفجار شنیده نمی‌شود، اهمیت خاصی ندارد؛ اما باید متوجه باشیم که این زد و خوردها همگی به دلیل ترس از بحران‌هایی است که حاصل از شیوع کرونا خواهد بود. اینکه امروز چین و ایالات متحده حاضر نمی‌شوند در مورد کرونا با یکدیگر (حتی به صورت مقطعی و ظاهری ) کنار بیایند، نشان می‌دهد که نه تنها جانِ میلیون‌ها انسان بی‌گناه برای قدرت‌ها اهمیت ندارد بلکه تمام هم و غم آنها تامین منافع حداکثری کشورهای خود در مقطع  کنونی است. با این تفاسیر باید به این نکته اشاره کنیم که آثار کرونا فقط به مسائل اجتماعی و اقتصادی ختم نمی‌شود و حتی معتقدیم که دولت‌ها در حال پنهان کردن آثار شیوع این ویروس بر ساختارهای امنیتی -  اجتماعی هستند که البته بخشی از آن به مسائل اقتصادی هم باز می‌گردد اما ستون فقرات آن را در بسیاری از نقاط و مقاطع، ایدئولوژی تشکیل می‌دهد.

شیوع کرونا و تبعات اقتصادی و اجتماعی آن در عراق، سوریه و کشورهای کمتر توسعه‌یافته به مضیقه مالی مردم می‌انجامد و همین موضوع موجب می‌شود داعش بتواند با اهرم حمایت مالی از شهروندان ضعیف و قشر پائین، صفوف خود را بازسازی کند

داعش و میل بازگشت  به عراق و سوریه!    

طی روزها و هفته‌ها گذشته اتفاق‌های بسیار مهمی در عرصه سیاسی و میدانی منطقه غرب‌آسیا روی داد که به جرأت می‌توان گفت بخش اعظم آن در عراق و سوریه رخ داده است. به عنوان مثال در بغداد ما شاهد واگرایی میان احزاب سیاسی عراق برای تشکیل کابینه به رهبری مصطفی الکاظمی (رئیس سرویس اطلاعاتی این کشور) هستیم و به موازات آن  شروع عملیات‌های مختلف از سوی حشدالشعبی و ارتش عراق برای مقابله با تروریست‌های داعش را به نظاره نشسته‌ایم. در سوریه هم اوضاع چندان جالب نیست. آمریکایی‌ها در حال ارسال ده‌‌ها کانتینر سلاح، تجهیزات و مهمات برای کردهای مستقر در شمال سوریه هستند و در مقابل ترکیه به همراه روسیه در حال مذاکره برای تقسیم منافع خود در شامات هستند. نکته اینجاست که تمام این فعل و انفعال‌ها، ذیل سایة کرونا در حال اجرایی شدن است! شاید بسیاری از مخاطبان بگویند که مگر کرونا چه تاثیری می‌تواند بر امنیت یک کشور بگذارد؟ برای پاسخ به این پرسش باید صریحا بگوییم که امنیتِ متزلزل و کاهش تمرکز نیروهای نظامی و امنیتی بر یک موضوع، به راحتی می‌تواند بستر را برای رشد، ظهور یا ادامه «آماج‌ها» فراهم کند. در فرهنگ جرم‌شناسی آکسفورد، آماج به برخی خُرده جرم‌ها گفته می‌شود که می‌توان از آن جمله به سرقت اشاره کرد که پس از شیوع کرونا نه تنها در کشورمان بلکه در بسیاری از سرزمین‌های اروپایی میزان آن به بالاترین حد در یک دهه اخیر رسیده است. بر این اساس عراق در وضعیت کنونی و سپس سوریه، بهترین مکان برای رشد مجدد و همچنین یارگیری جریان تروریستی داعش است. بگذارید با اشاره به جلسه اخیر معاون پارلمان عراق با مسئولان امنیتی این کشور منظور را راحت‌تر بازگو کنیم. اخیراً حسن الکعبی (معاون اول رئیس پارلمان عراق) درباره سوء‌استفاده داعش از شرایط جاری کشور و تهدید جدی امنیت استان‌های مختلف هشدار داد و خواستار فعال کردن مراکز هماهنگی امنیتی میان بغداد و کردستان عراق برای تامین مرزها و جلوگیری از نفوذ تروریست‌ها شد. چندی بعد مشخص شد که او با رئیس و اعضای کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان، معاونت فرماندهی عملیات مشترک ارتش و شماری از فرماندهان عملیاتی استان‌های کرکوک، صلاح‌الدین و دیالی جلسه‌ای چند ساعته داشته است و دستور اصلی جلسه محکم کردن کمربند امنیتی برای مقابله با پاتک‌های جدید داعش بود. نکته مهم این است که تمام افراد حاضر در جلسه تایید کرده‌اند که وضعیت عراق به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی، عدم استقرار دولت و همچنین مشغول بودند تمام سازمان‌ها و نهادها برای مبارزه با کرونا، بستر لازم برای زیستن و ظهور مجددا داعش را فراهم آورده است. این موضوع موجب شده تا گمانه‌زنی‌هایی در مورد بازگشت داعش به عراق و سوریه انجام شود که خروجی آن را در شبکه‌های مجازی هر دو کشور می‌توان مشاهده کرد. حرف و حدیث در مورد این موضوع به حدی اوج گرفته که چندی قبل سرتیپ تحسین الخفاجی (سخنگوی رسمی فرماندهی عملیات مشترک عراق) اعلام کرد که با مروّجان بازگشت داعش به عراق در شبکه‌های اجتماعی طبق ماده 4 قانون مبارزه با تروریسم برخورد خواهد شد! این حساسیت‌ها به خوبی نشان می‌دهد که دستگاه اطلاعاتی عراق و همچنین ارتش و ضدتروریسم عراق کُدهای جدی و پیام‌های خطرناکی از سوی داعش (به صورت مستقیم یا غیرمستقیم) دریافت کرده‌اند.

شاید مخاطبان بگویند مگر کرونا چه تاثیری می‌تواند بر امنیت یک کشور بگذارد؟ برای پاسخ به این پرسش باید صریحا بگوییم که امنیتِ متزلزل و کاهش تمرکز نیروهای نظامی و امنیتی بر یک موضوع، به راحتی می‌تواند بستر را برای رشد، ظهور یا ادامه «آماج‌ها» فراهم کند

داعش چه می‌خواهد؟

بسیاری بر این عقیده‌اند که داعش در پی از دست دادن خلافت‌های خودخوانده خود در عراق (به مرکزیت موصل) و سوریه (به مرکزیت رقه) به دنبال آن است تا بتواند با کلید زدن موج جدید عملیات‌های خود در عراق و سپس سوریه، اعلام موجودیت کند. به عبارتی دیگر این جماعت به دنبال آن هستند تا از این راه بتوانند به دنیا و همچنین طرفداران خود در اقصی نقاط دنیا بفهمانند که همچنان زنده هستند و راهِ به اصطلاح جهاد علیه کفار برای برقراری حکومت الهی را ادامه می‌دهند. اما معتقدیم که این نگاه و تحلیل در مورد داعش تا حد زیادی ابتدایی و تکراری است. باید به این موضوع توجه کرد که داعش اساساً و عملاً هنوز ار بین نرفته است؛ درست است که سرزمین‌هایی که بر آنها احاطه داشتند را از دست داده‌اند اما باید به این باور برسیم که داعش از روی زمین به زیر زمین رفته است. باید این مساله را درک کنیم که شیوع کرونا و تبعات اقتصادی و اجتماعی آن در سوریه، عراق، افغانستان و حتی در عمق آفریقا و شبه قاره هند باعث شده تا شهروندان در کشورهای کمتر توسعه یافته از حیث مالی در مضیقه باشند و همین موضوع باعث می‌شود تا داعش بتواند با اهرم حمایت مالی از شهروندان ضعیف و قشر پایین، صفوف خود را بازسازی کند. عده‌ای معتقدند که داعش در عراق پس از آنکه آمریکایی‌ها قصد خود برای خروج از این کشور را اعلام کرده‌اند، جان تازه‌ای گرفته است تا واشنگتن بتواند با کارتِ داعش، بغداد را تحت فشار بگذارد و نظامیان خود را از این کشور خارج نکند. هر چند نمی‌توان این تحلیل را رد کرد اما باز هم معتقدیم که داعش به آینده فکر می‌کند. این جریان از وضعیت کرونا به نفع خود استفاده کرده و مجدداً بحث تبعیض دولت علیه اهل تسنن عراق را پیش کشیده تا بتواند مجدداً با عشیره‌ها بیعت و در آینده همه را شگفت‌زده کند. در مورد اروپا اما اوضاع به صورت دیگری است. حملات گاه و بیگاه انفرادی که با استفاده از چاقو یا خودرو انجام می‌شود، نشان می‌هد مریدان داعش در قاره سبز به دنبال «تثبیت موجودیت اجتماعی» داعش هستند و این موضوع طی یکماه اخیر به شدت در کشورهایی مانند آلمان، بریتانیا، دانمارک، فرانسه و حتی استرالیا شیب صعودی داشته است. اینها نشان می‌دهد داعش در حال استفاده از فضای واگراییِ جهانی بعد از شیوع کرونا به نفع خود است.