زنگ‌ خطرِ مهاجرت!

فرشاد گلزاری

تنش در لیبی همچنان به قوت خود باقی است. خلیفه حفتر همچنان ارتش ملی لیبی را تنها محور قانونی و مفید برای پیش بردن اهداف دولت شرقی لیبی که در شهر طُبرق مستقر است می‌داند و به همین دلیل او همچنان به اشغال طرابلس فکر می‌کند. در این میان فائز السراج، نخست‌وزیر دولت وفاق ملی لیبی به دنبال آن است تا بتواند سازوکار آتش‌بس در سراسر لیبی را به وجود بیاورد و از سوی دیگر او بیش از گذشته به ترکیه نزدیک شده است. با تمام این تفاسیر آنچه در صحنه لیبی اتفاق افتاده و همانند یک ویروس در حال سرایت و انتشار به سراسر این کشور است، در درجه اول تشدید ناامنی است؛ اما ایجاد یک دو قطبی بسیار عمیق موضوع دیگری است که موجب شده لیبی پس از گذشت 9 سال از انقلاب 17 فوریه 2011 همچنان به عنوان کانون بحران در شمال آفریقا به دنیا معرفی شود. همین چند روز پیش بود که فائز السراج، نخست‌وزیر دولت وفاق ملی، علیه بسیاری از کشورهای خارجی تاخت و همه آنها را به کارشکنی و تشدید بحران در لیبی متهم کرد. او در سخنرانی خود به مناسبت سالروز انتقلاب ۱۷ فوریه ۲۰۱۱ این کشور که به سرنگونی رژیم معمر قذافی، دیکتاتور سابق لیبی منجر شد، خطاب به دشمنانش رسماً اعلام کرد که برخی دستگاه‌های اطلاعاتی خارجی با استفاده از رسانه‌های اجاره‌ای و با کمک برخی افراد داخلی که باعث شکل‌گیری اختلافات قبیله‌ای در داخل کشور شده‌اند، درصدد از بین بردن رویای انقلاب لیبی هستند. گرچه فائز السراج هویت این دستگاه‌های اطلاعاتی خارجی را فاش نکرد، اما محتوای سخنان او کاملاً نشان می‌دهد که نخست‌وزیر دولت مستقر در طرابلس رسماً به دنبال خطاب قرار دادن تمام کشورهایی است که در حال حمایت از خلیفه حفتر هستند؛ چراکه از نظر طرابلس، وضعیت فعلی که در لیبی شاهد آن هستیم، نتیجه دخالت‌ دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در امور این کشور است که در راس آن حمایت تسلیحاتی از خلیفه حفتر قرار دارد. بر همین اساس است که او دولت‌های عربستان، مصر، امارات و حتی کشورهای خارجی مانند آمریکا، فرانسه و غیره را به صورت مستقیم به باد انتقاد گرفت.

اروپا و بازی دوگانه در لیبی

اینکه چرا تا به این حد پرونده لیبی برای اروپایی‌ها مهم است، دلایل متعددی را در خود جای داده است، اما قبل از اینکه به بررسی این مساله بپردازیم، لازم است نیم نگاهی به سخنان هماهنگ‌کننده امور بشردوستانه سازمان ملل در لیبی بیندازیم. اخیراً «یعقوب الحلو» هماهنگ‌کننده امور بشردوستانه سازمان ملل در لیبی و معاون فرستاده ویژه این سازمان در این کشور آفریقایی در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که مصر، امارات، اردن و روسیه نیروهای ارتش ملی لیبی به رهبری خلیفه حفتر را به پهبادها مجهز می‌کنند. این کشورها به خوبی می‌دانند که استفاده از پهباد تنها محدود به حمله به تأسیسات نظامی نمی‌شود بلکه به غیرنظامیان، مدارس و بیمارستان‌ها نیز آسیب می‌زند. تمام این اقدامات، جنایات جنگی هستند. این کشورها به نیروهای حفتر کمک می‌کنند و ما به شدت از این موضوع نگران هستیم. او در ادامه سخنان خود گفت: درباره روسیه می‌توانیم بگوییم گروه‌های روس به دولت روسیه وابسته نیستند در حالی‌که اردن اخیراً شش پهباد چینی به نیروهای حفتر داده است!

این سخنان (آن هم از سوی یک مقام رسمی سازمان ملل که آمارهای قابل اتکا و آنی در اختیار دارد) به خوبی نشان می‌دهد آنچه که در لیبی در حال اتفاق افتادن است، فقط یک منازعه سیاسی و میدانی نیست؛ بلکه لیبی حالا به میدان نبردهای تسلیحاتی تبدیل شده که مافیای فروش سلاح پیروز آن هستند. بگذارید کمی شفاف‌تر صحبت کنیم و ریشه این مافیا را در لیبی کمی بهتر رمزگشایی کنیم. زمانی که در سال گذشته ستون‌ِ خودروهای ارتش ملی لیبی به رهبری خلیفه حفتر عازم غرب لیبی (طرابلس) شدند، چند روز سکوت خبری بر تمام افکار عمومی و دنیا حاکم بود. تمام رسانه‌ها می‌گفتند که نیروهای حفتر به سمت طرابلس در حرکت هستند؛ اما هیچکس دلیل این لشگرکشی خلیفه حفتر را نمی‌دانست. کمی بعد حفتر لب به سخن گشود و اعلام کرد که برای «مبارزه با تروریسم» به سمت طرابلس حرکت کرده‌ایم؛ همین عبارتِ سه کلمه‌ای (مبارزه با تروریسم) کلیدواژه همه چیز بود. اساساً زمانی که قدرت‌ها بخواهند یک منازعه میدانی را با محوریت مافیای تسلیحات به راه بیندازند، به یکباره واژه تروریسم کاربردی‌ترین عنصر و اهرم موجود به حساب می‌آید و همه چیز از همین واژه نشأت می‌گیرد. هیچ توجیهی (از حیث سیاسی) در زمان فعلی وجود نداشت که حفتر بخواهد طرابلس را مورد هدف قرار دهد، جز اینکه بحث منافع قدرت‌ها درمیان باشد.

کشورهای اروپایی پس از بحران پناهجویان در سال 2015 که منشا آن ظهور داعش در عراق و سوریه بود تاکنون با معضلات زیادی دست و پنجه نرم کرده‌اند و حالا هم نگرانند که فروش تسلیحات به طرفین درگیری در لیبی باعث تعمیق بحران در این کشور و گسیل پناهندگان به اروپا شود

در این میان یک نزاع دو طرفه وجود دارد که ستون فقرات آن در وضعیت فعلی حمایت تسلیحاتی است. از یک سو ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان نه تنها در حال ارسال نیرو (تروریست‌های ارتش آزاد سوریه) به طرابلس است، بلکه بر اساس یک سناریوی کاملاً مشخص در حال ارسال هزاران قبضه سلاح (اعم از سلاح‌های انفرادی سبک و نیمه‌سنگین بعلاوه پهبادها و تجهیزات جنگ الکترونیک) به طرابلس است. بر این اساس، عصر روز گذشته (سه‌شنبه) اخباری مبنی بر انهدام یک فروند کشتی ترکیه‌ای توسط ارتش ملی لیبی منتشر شد که بر اساس ادعای نیروهای خلیفه حفتر این کشتی حامل چندین تُن سلاح بوده است! در این بین اروپایی‌ها هم در حال حمایت تسلیحاتی از نیروهای ارتش آزاد لیبی هستند. اخیراً رویترز طی گزارشی اعلام کرد که دولت آلمان در حال فروش انواع و اقسام تسلیحات به دو دولت مستقر در شرق و غرب لیبی است. همین موضوع باعث شد تا بسیاری از کشورهای اروپایی که البته نقش کمتری در پرونده لیبی دارند نسبت به این اقدام برلین واکنش منفی نشان دهند.

موج جدید مهاجرت در راه است؟    

علاوه بر آلمان، کشورهایی مانند فرانسه، بلژیک و ایتالیا هم در این تجارت تسلیحاتی حضور دارند و هر کدام به نفع خود در حال چیدن میوه از میدان بحران‌زده لیبی هستند. از این‌رو، روز گذشته (چهارشنبه) وزرای خارجه اتحادیه اروپا با آغاز مأموریت دریایی و هوایی جدید در شرق دریای مدیترانه برای منع ارسال سلاح به طرف‌های درگیر در لیبی موافقت کردند. در این راستا لوئیجی دی‌مایو، وزیر خارجه اتحادیه اروپا بعد از نشست بروکسل به خبرنگاران گفت: ما با آغاز مأموریتی موافقت کردیم که مانع ورود سلاح به لیبی خواهد شد. سازمان ملل سال ۲۰۱۱ قطعنامه‌ای را درباره ممنوعیت ارسال سلاح به لیبی صادر کرد؛ اما طرف‌های لیبیایی به آن پایبند نماندند.

از نظر طرابلس، وضعیت فعلی که در لیبی شاهد آن هستیم، نتیجه دخالت‌ دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در امور این کشور است که در راس آن حمایت تسلیحاتی از خلیفه حفتر قرار دارد

این گفته‌ها به خوبی نشان می‌دهد که اروپایی‌ها نه تنها در حال بازی دوگانه در پرونده لیبی هستند بلکه از تحرک بیش از حد و رفت‌وآمدهای دریایی در منطقه شرقِ دریای مدیترانه به شدت نگران هستند؛ چراکه معبر ورود تسلیحات قاچاق از همین جغرافیا است. اما مشکل اصلی این نیست؛ کشورهای اروپایی پس از بحران پناهجویان در سال 2015 که منشا آن ظهور داعش در عراق و سوریه بود تاکنون با معضلات زیادی دست و پنجه نرم کرده‌اند و حالا هم به این نتیجه رسیده‌اند که فروش تسلیحات به طرفین درگیری در لیبی می‌تواند باعث تعمیق بحران در این کشور شود و بدون تردید شهروندان این کشور گزینه مهاجرت به سوی اروپا (و در وهله نخست ایتالیا به دلیل همجوار بودن با سواحل شمالی لیبی) را در دستور کار خواهند گذاشت. این خطر تا جایی جدی شده که الکساندر شالنبرگ، وزیر خارجه اتریش در گفت‌وگو با روزنامه ولت آلمان پیشنهاد اعزام گارد مرزی کشورهای اروپایی به لیبی جهت نظارت بر اجرای تحریم تسلیحاتی این کشور را تایید کرده است. به همین دلیل اروپایی‌ها دریافته‌اند که زنگ خطر مهاجرت به صدا درآمده است!