جهان نما

اختلاف‌ بی‌سابقه اعضای پیمان آتلانتیک شمالی

حمله به ناتو از لندن

منازعات شکل گرفته در نشست اخیر لندن به اندازه‌ای عمیق بود که موضوع افزایش هزینه‌های جمعی ناتو، عملا به حاشیه رانده شد. «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل ناتو طی سال‌ها و خصوصا ماه‌های اخیر، تلاش زیادی کرد تا «منازعات پنهانی ناتو» وارد «فاز آشکار» نشود؛ اما نشست اخیر سران ناتو در لندن، تمامی تلاش‌های وی را بی‌ثمر ساخته است. نشست لندن نه تنها به نماد همگرایی اعضای ناتو و عبور ملایم و حداقل ظاهری اعضای پیمان آتلانتیک از اختلافات موجود تبدیل نشد، بلکه به آوردگاهی برای آغاز منازعه‌ای تازه در میان آتلانتیکی‌ها مبدل شد. حضور ترامپ در راس معادلات سیاسی و اجرایی ایالات متحده، مولد بحران‌های مستمری در درون ناتو بوده است. برخی تحلیلگران معتقدند که ترامپ نسبت به کلیت «آتلانتیسیسم» پایبند است. اگرچه  پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان  جنگ سرد، برخی بازیگران اروپایی سعی کردند سازمان همکاری‌های اروپا را جایگزین ناتو کرده و از این طریق نقش‌آفرینی واشنگتن در حفظ امنیت اروپا را کمرنگ کنند؛ اما در طول سال‌های پس از فروپاشی کمونیسم،  مقامات آمریکایی سعی کردند امنیت اروپا را در ذیل ساختار ناتو تعریف کرده و به مثابه متغیری وابسته به خود قلمداد کنند. رفتار سیاستمدارانی مانند آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان و بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس نیز در تسریع این روند از سوی مقامات آمریکایی نقش بسزایی داشته‌اند. دو حزب سنتی آلمان، یعنی دموکرات مسیحی و سوسیال دموکرات، به‌شدت طرفدار حفظ وابستگی امنیتی برلین و دیگر بازیگران اروپایی به واشنگتن هستند. چنین قاعده‌ای در خصوص انگلیس که خود را متحد سنتی کاخ‌سفید در نظام بین‌الملل می‌داند به مراتب پررنگ‌تر است.

نشست اخیر ناتو در لندن، از یک سو فرصتی برای بازگویی خواسته ایالات متحده از دیگر اعضای این پیمان، برای افزایش بودجه نظامی کشورها (به میزان 2 درصد تولید ناخالص داخلی اعضا) در ناتو بوده است. این خواسته، طی هفته‌های منتهی به برگزاری نشست اخیر در لندن، از سوی مایک پامپئو و دیگر مقامات آمریکایی نیز تکرار شده است.

 با این حال، منازعات شکل گرفته در نشست اخیر لندن به اندازه‌ای عمیق بود که موضوع افزایش هزینه‌های جمعی ناتو، عملا به حاشیه رانده شد. اظهارات امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در خصوص «مرگ مغزی ناتو» مولد منازعات درون آتلانتیکی شدیدی در میان اعضای این پیمان بوده است. دونالد ترامپ در جریان نشست اخیر ناتو، نتوانست عصبانیت خود را از سخنان ماکرون در انتقاد از یکجانبه‌گرایی ایالات متحده پنهان کند. رئیس‌جمهور آمریکا در این خصوص عنوان کرد: «اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه در خصوص ناتو بسیار زننده بود. او به همه اعضای ناتو توهین کرده است. هیچکس بیشتر از فرانسه به ناتو نیازمند نیست و این مساله کمی برایم تعجب‌آور است.» طی هفته‌های گذشته منازعات پایدار و مزمنی میان اعضای اروپایی ناتو، بر سر اظهارات ماکرون صورت گرفت. سران کشورهایی مانند آلمان، لهستان و ترکیه، مواضع ماکرون را محکوم کرده و بر «آتلانتیک‌گرایی» به مثابه خط‌مشی امنیتی کلان اروپا تاکید کردند. حتی کار به جایی رسید که رجب طیب اردوغان در واکنش به ماکرون گفت که مکرون، خود دچار مرگ مغزی شده است. آنچه مسلم است اینکه ناتو در آینده‌ای نزدیک، هم در بعد «تئوریک» و هم در بعد «عملیاتی» بیش از پیش از سوی استراتژیست‌های حوزه امنیت بین‌الملل به چالش کشیده می‌شود. در این میان، تلاش سران ناتو، از جمله ینس استولتنبرگ، دبیر کل نروژی آن برای کتمان و فراتر از آن، و مدیریت سطح تنش‌های داخلی در میان اعضای ناتو بی نتیجه مانده و خواهد ماند. نباید فراموش کرد که حضور دونالد ترامپ در راس معادلات سیاسی و اجرایی ایالات متحده آمریکا نیز «اصل پیوستگی» و «همگرایی» در میان اعضای پیمان آتلانتیک شمالی را هدف قرار داده است.