به‌رغم پافشاری مردم بر رفتن سیسی؛
دولت مصر وعده اصلاحات می‌دهد
سیدمحمد میرزامحمدزاده
دولت مصر و عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور این کشور، ظاهراً از اعتراضاتی که چند هفته قبل آغاز شد به خود لرزیده‌اند؛ اعتراضاتی نادر که با وجود سرکوب شدید مخالفان دولت از سوی السیسی، همچنان ریشه می‌گیرد. مقامات و چهره‌های برجسته نزدیک به دولت وعده اصلاحات سیاسی، اجتماعی و رسانه‌ای را داده‌اند، وعده‌هایی که از زمان به قدرت رسیدن سیسی در سال 2014، بی‌سابقه بوده است.
روزنامه انگلیسی ایندیپندنت، در تحلیل واکنش دولت مصر به اعتراضات سرتاسری این کشور و اینکه آیا دولت می‌تواند از این معرکه جان سالم به در برد نوشت: ابتدا همزمان با اعتراضات، بازداشت‌ها آغاز شد، بزرگ‌ترین موج بازداشت‌های این کشور در چند سال اخیر که در پی آن هزاران نفر به زندان افتادند؛ سپس علی عبدالعال، سخنگوی مجلس مصر در هفته گذشته پیشنهاد «دور برگردان» را مطرح کرد و توصیه کرد که دولت آزادی‌های بیشتری برای مخالفان و منتقدین قائل شود. در همین حال سیسی وعده داده که یارانه غذا برای حدود 2 میلیون مصری که از این کمک محروم شده بودند، شامل اقلام غذایی برنج، ماکارونی، روغن پخت و پز و سایر کالاهای اساسی برقرار شود. در جریان تظاهرات‌های چند هفته اخیر، معترضانی که در گروه‌های چند صد نفره خیابان‌های شهرهای اصلی مصر را به اشغال خود درآورده بودند، شعار می‌دادند: سیسی برو! این پیام برای اولین بار بعد از آنکه سیسی، محمد مرسی، از حزب اخوان‌المسلمین را در سال 2013 از ریاست دولت ساقط کرد، شنیده می‌شد. بسیاری از تحلیلگران اما به درستی وعده‌های دولت برای اصلاحات شک دارند و فکر می‌کنند صرفاً وعده‌های پوشالی در لحظات بحرانی برای آرام کردن تنش‌ها بوده است. اعتراضات اخیر به دنیا نشان داد که ثبات دولت سیسی هم می‌تواند زیر سوال برود و هیچ تضمینی برای تداوم آن نیست.
دولت از چه می‌ترسد؟
این دولت از بی‌ثباتی می‌ترسد؛ در طور پنج سال گذشته، سیسی دائما نگرانی خود را از تکرار قیام‌های سال 2011 که به پایان حکومت 30 ساله حسنی مبارک منجر شد، ابراز کرده است. یک قیام عمومی دیگر می‌تواند تسلط سیسی بر قدرت را به چالش بکشد و به دستاوردهای اقتصادی دولت ضربه بزند؛ از طرفی به عقیده حامیان سیسی، چنین خیزشی می‌تواند زمینه را برای بازگشت اخوان‌المسلمین فراهم سازد.
سیسی سرکوب منتقدان شامل لیبرال‌ها و همچنین گروه‌های اسلامی را راهبری کرده است؛ سرکوب‌هایی که در حافظه مردم کنونی مصر سخت‌ترین به‌شمار می‌رود. رهبران اخوان‌المسلمین همه به زندان افتاده‌اند و یا از کشور گریخته‌اند. اعتراضات اخیر منجر به کاهش ارزش پول مصر شد و شاخص کل بورس کشور تنها طی سه روز ارزشی را که در سال 2019 به‌دست آورده بود، از دست داد. به گفته وکلای مدافع، چندصد نفر از افرادی که طی 2 هفته اخیر بازداشت شده بودند، شامل نویسندگان برجسته، فعالان و چهره‌های مخالفی که هیچ ارتباط مستقیمی با اعتراضات اخیر نداشتند، برای اتهاماتی از جمله استفاده از شبکه‌های مجازی برای گسترش اخبار دروغ، پیوستن به گروه‌های تروریستی ممنوعه در خارج از کشور و اعتراض بدون داشتن مجوز مورد تحقیق و بازجویی قرار گرفته‌اند.
موضوع صرفاً ثبات است؟
نه! اینگونه نیست. اعتراضات اخیر با درخواست یک تاجر مصری در تبعید آغاز شد؛ کسی که سیسی و ارتش را در پیام‌های ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی متهم به فساد کرد. سیسی این اتهامات را دروغ و افترا خواند، اما به گفته تحلیلگران، فرماندهان ارتش به‌شدت نگران به‌نظر می‌رسند، چراکه اتهام فساد اولین بار در مورد آن‌ها مطرح شده و در واقع آب پاکی به روی تصویر تاریخی قهرمانانه ارتش در اذهان مردم عادی ریخت. یکی از وکلای برجسته و فعال حقوق بشری در قاهره که خواسته نامش فاش نشود، به روزنامه ایندیپندنت گفت: افسران ارتش نمی‌خواهند در پیشانی جبهه در تقابل مردم قرار داده شوند؛ این خط قرمز آن‌ها است. هنوز مشخص نیست که چرا در اعتراضات اخیر نیروهای امنیتی در لحظه شروع در برخورد با معترضان تعلل کردند؛ اما به گفته سیاستمداران نزدیک به دولت، نیروهای امنیتی غافلگیر شدند و اصلاً موضوع اختلاف در بین بخش‌های مختلف دولت که شاید منجر به تعلل باشد، مطرح نبوده است. سیسی در جریان نشستی با دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اسلام سیاسی را عامل این اعتراضات دانست.
استاد جامعه‌شناسی سیاسی ساکن در قاهره: این حقیقت که دولت وادار به تلاش برای جلب رضایت عمومی شده است، نشان می‌دهد که سیاست سنت، لجاجت، تکبر و عدم‌پاسخگویی به انتقادات عمومی دولت دچار شکست شده است
چرا صحبت از دور برگردان شد؟
ظاهراً دولت در حال درک عمق تأثیرات سیاست‌های اقتصاد ریاضتی بر طبقه کارگر و متوسط کشور است؛ سیاست‌هایی که در ازای دریافت وام 12 میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول، طی سه سال گذشته اعمال شده‌اند. مقامات در عالی‌ترین مناصب فهمیده‌اند که محدودسازی رسانه‌ها موجب تردید در مورد نحوه برخورد با ویدئوهایی مشابه فیلم محمد علی، در شبکه‌های اجتماعی شده است.
سعید سعدک، استاد جامعه‌شناسی سیاسی ساکن در قاهره گفت: این حقیقت که دولت وادار به تلاش برای جلب رضایت عمومی شده است، نشان می‌دهد که سیاست سنت، لجاجت، تکبر و عدم‌پاسخگویی به انتقادات عمومی دولت دچار شکست شده است.
آیا وعده‌های دولت کافی است؟
هنوز برای اظهارنظر خیلی زود است؛ همه‌چیز بستگی به مطلع شدن عموم از اخبار دارد؛ اما نشانه‌های اولیه حاکی از آن است که مسائل اعلام شده تاکنون بسیار کمتر از انتظارات حقیقی مردم است. سعدک گفت: هرچند که این موضوع ژست مثبتی است، اما درخور نیست؛ چراکه با حداقل خواسته‌های اقتصادی و سیاسی مردم هم‌خوانی ندارد. انتقادات از فساد دولت، ناکارآمدی و عدم پاسخگویی در مورد سیاست‌های مختلف، در بسته راهکارهای دولت جایی نداشت.
بسیاری از تحلیلگران به درستی وعده‌های دولت برای اصلاحات شک دارند و فکر می‌کنند صرفاً وعده‌هایی پوشالی در لحظات بحرانی برای آرام کردن تنش‌ها بوده است. اعتراضات اخیر به دنیا نشان داد که ثبات دولت سیسی هم می‌تواند زیر سوال برود
باید منتظر چه چیز باشیم؟
ظاهراً کم‌کم از تعداد درخواست‌ها برای اعتراضات عمومی کاسته می‌شود، اما دولت همچنان در معرض خطر است و شاید کابینه دولت سیسی هزینه‌اش را بپردازد. روزنامه‌های محلی انتظار بازچینی کابینه دولت در روزهای آینده را دارند. در دورانی که جوانان عرب ظاهراً بیش از هر زمان دیگری آماده براندازی نخبگان سیاسی راکد هستند، چیزی جز تغییرات واقعی آن‌ها را آرام نمی‌کند.
سعدک در این رابطه گفت: آنچه که به واقع به آن احساس نیاز می‌شود، شفافیت بیشتر در مخارج بودجه‌ای دولت، استراتژی شفاف، موثر و ضد تروریسم در سینای شمالی و تحمل بیشتر مخالفان سیاسی مدنی است.
دیدگاه تان را بنویسید