لیر در سراشیبی سقوط

مشاجره بین مقامات آمریکا و ترکیه روز جمعه بر بازارهای جهانی تاثیر گذاشت و سرمایه‌های بین‌المللی را از این اقتصاد نوظهور خارج کرد. این تنش‌ها رابطه بین دو عضو ناتو را به مرحله حساسی کشانده و باعث افزایش بی‌ثباتی در منطقه می‌شود. 

بحران فعلی پس از پیام خصمانه ترامپ در توییتر شعله‌ور شد. این در حالی است که بازداشت کشیش آمریکایی، اندرو برنسون 21 ماه به طول انجامیده است، وی به اتهام مشارکت در کودتای نافرجام سال 2016 در ترکیه بازداشت شده است.

البته بحران اقتصادی ترکیه ریشه در عوامل دیگری دارد. با انتخاب مجدد رجب طیب اردوغان، نظام سیاسی ترکیه اختیارات بیشتری را به رییس‌جمهور این کشور داده است و در نتیجه نگرانی‌ها از سوء مدیریت اقتصادی وی افزایش یافته است. ترکیه با ایران، عراق و سوریه هم مرز است و بنابراین آشفتگی اقتصادی در این کشور منطقه خاورمیانه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. 

اقتصاد ترکیه هفدهمین اقتصاد بزرگ دنیا است اما با شروع جنگ تجاری توسط ترامپ علیه تجارت جهانی، همکاری‌های طولانی مدت متحدان غربی دچار خدشه شده و این مسئله رشد اقتصاد جهانی را تهدید می‌کند.  در مقابل بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی نسبت به سیاست‌های اقتصادی اردوغان بدبین هستند، وی با دخالت در سیاست‌های پولی و مالی ترکیه، استقلال بانک مرکزی این کشور را از بین برده است. تحلیل‌گران معتقدند این سیاست‌ها، اقتصاد ترکیه را در معرض خطر قرار خواهد داد زیرا اردوغان در برابر اقدامات لازم برای ایجاد ثبات اقتصادی مقاومت می‌کند. 

لیر، واحد پولی ترکیه روز جمعه و پس از سخنان جنجالی ترامپ ارزش خود را از دست داد و هر دلار آمریکا 6.4 لیر فروخته شد. این در حالی است که یک ماه پیش هر دلار آمریکا تنها 4.7 لیر ارزش داشت. این اولین باری است که ارزش دلار آمریکا بیش از 6 لیر شده است. واحد پولی ترکیه این ماه بیش از 30 درصد سقوط کرد و نیمی از این مقدار متعلق به بازه زمانی یک هفته اخیر است. 

ترامپ که این آسیب‌پذیری اقتصادی را حس کرده بود با افزایش فشار بر ترکیه تعرفه واردات فلزات تولیدی ترکیه به آمریکا را افزایش داد. وی تعرفه فولاد ترکیه را 50 درصد و تعرفه آلمینیوم را 20 درصد اعلام کرد. این در حالی است که هفته پیش دو تن از وزرای کابینه اردوغان مورد تحریم وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفتند.

این تعرفه‌ها قیمت فولاد ترکیه را در بازار آمریکا به شدت افزایش داد و در عمل این کالای ترک در بازار آمریکا خریداری نخواهد داشت. پیش از این 13 درصد از صادرات فولاد ترکیه به آمریکا می‌رفت. 

ترامپ روز جمعه در توییتر خود نوشت: «من امروز دستور دادم که تعرفه فولاد و آلمینیوم وارداتی از ترکیه دو برابر شود. این در حالی است که واحد پولی ترکیه، لیر به شدت ارزش خود را در برابر دلار قدرتمند ما از دست داده است؛ از امروز تعرفه آلمینیوم 20 درصد و تعرفه فولاد ترکیه 50 درصد خواهد بود. روابط ما با ترکیه در حال حاضر خوب نیست»

این بن‌بست عمیق دیپلماتیک سوال مهمی را مطرح کرده است. آیا این دو رییس‌جمهور خودرای قصد دارند با تکیه بر خصوصیات شخصی خود ابعاد این بحران دیپلماتیک را گسترش داده و روابط طولانی مدت این دو کشور متحد را به خطر بیاندازند؟  برنسون، کشیش پروتستانی که بیش از 23 سال در ترکیه زندگی کرده است تنها یکی از 20 آمریکایی است که به جرم مشارکت در کودتای نافرجام ترکیه علیه اردوغان، در بازداشت به سر می‌برند. در این بین یک دانشمند ناسا و یک استاد شیمی از پنسیلوانیا نیز حضور دارند. 

اردوغان مدعی است که کودتای مذکور توسط آمریکا طراحی شده است و آنها با حمایت از فتح‌الله گولن رهبر مذهبی ترک که در تبعید خودخواسته در آمریکا به سر می‌برد، قصد سرنگونی رییس‌جمهور ترکیه را داشتند. مقامات ترکیه بارها خواهان استرداد گولن به ترکیه شده‌اند، این درخواست ازسوی آمریکا رد شده است و به نظر می‌رسد که بازداشت‌شدگان آمریکایی مهره‌های ارزشمند ترکیه برای چانه‌زنی در این خصوص هستند. 

اردوغان به هیچ وجه عقب‌نشینی نکرده است. وی در سخنرانی اخیر خود در روز جمعه با لحنی محکم و قاطع قدرت‌های خارجی را به طراحی بحران اقتصادی علیه این کشور متهم کرد و در جمع طرفداران خود متعهد شد که به هیچ وجه در برابر آنها سر خم نخواهد کرد. 

وی در سخنرانی خود در شهر گوموشانه، در سواحل دریایی سیاه گفت: «آنهایی که فکر می‌کنند با خرابکاری اقتصادی می‌توانند ما را به زانو در آورند، هیچگاه ملت بزرگ ترکیه را درک نکرده‌اند؛ آنها نمی‌توانند از زبان تهدید و باج‌گیری در برابر ملت ترکیه استفاده کنند. قلدری در برابر ملت ما به هیچ وجه پاسخگو نیست»

عضو ارشد کمیسیون روابط خارجی اتحادیه اروپا، اسلی آیدینتایباس، پس از سخنرانی اردوغان گفت: «آنها به هیچ توافقی نرسیده‌اند و موقعیت هر دو طرف سخت‌تر از پیش است»

وی از شکست مذاکرات دو طرف متعجب است زیرا پیشتر اعلام شده بود که گفتگوهای یک ماه پیش دو رییس‌جمهور در حاشیه اجلاس ناتو در مورد آزادسازی کشیش آمریکایی به نتیجه رسیده است و رئوس کلی موافقت‌نامه مربوط به دست آمده است. آمریکا در مقابل قول داده بود که بانکدار معروف ترک، محمت هاکان آتیلا را به ترکیه خواهد فرستاد تا ادامه دوره زندان 32 ماهه خود را در آنجا سپری کند. 

پس از دیدار دو طرف ترامپ به درخواست دیگر ترکیه مبنی بر آزادسازی ابرو اوزکان را اجابت کرد و از اسرائیل خواست او را آزاد کنند. وی همان یک ماه پیش به سرعت آزاد شد. 

واشنگتن خواستار آزادسازی فوری برنسون بود اما مسائل اداری مربوط به انتقال بانکدار ترک دو سه هفته طول خواهد کشید و این مسئله تبادل زندانیان را به تعویق انداخته است. 

عضو ارشد کمیسیون روابط خارجی اتحادیه اروپا معتقد است که این توافق به نتیجه نرسیده است زیرا ترکیه خواسته‌های دیگر هم داشته است. آنها خواستار تخفیف مجازات مالی هالک‌بانک ترکیه بودند، این بانک پس از تلاش برای دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران پیش از برجام مورد تحریم نظام مالی آمریکا قرار گرفت، آنکارا علاوه بر این خواستار توقف تحقیقات مربوط به این پرونده نیز شده بود. 

بنا به اظهارات مقامات آمریکایی، دولت ترامپ روز چهارشنبه هفته آینده را به عنوان ضرب‌الاجل آزادی کشیش برنسون اعلام کرده است. وی در حال حاضر در بازداشت خانگی در شهر ازمیر ترکیه به سر می‌برد. به نظر می‌رسد که ترکیه سعی دارد برای حل این موضوع نمایندگان خود را برای مذاکره بیشتر راهی واشنگتن کند. 

یکی از مقامات ارشد آمریکا معتقد است که گفتگوهای دوطرفه تا به امروز پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشته است. 

سقوط لیر ترکیه و تعمیق بحران اقتصادی این کشور

به نظر می‌رسد اردوغان مصصم است شرایط را کنترل کند. او از مردم ترکیه خواسته است که طلا و دلار خود را بفروشند و با خرید لیر قدرت واحد پولی ترکیه را حفظ کنند: «آنها که زیر بالشت دلار، یورو و طلا پنهان کرده‌اند باید آن را در بانک‌های ترکیه به فروش برسانند و لیر بخرند، این یک معضل ملی است.» آیدین‌تاسباس معتقد است اردوغان تصمیم خود را گرفته است و سخنرانی او مبارزه‌طلبانه بوده است. با این وجود به نظر می‌رسد که اقتصاد ترکیه در موقعیت شکننده‌ای قرار دارد. 

سقوط ارزش لیر بازارهای جهانی را به لرزه در آورده است زیرا بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی به حفظ یا افزایش سرمایه خود در ترکیه شک دارند. سود اوراق قرضه 10 ساله ترکیه به شدت افزایش یافته و به 20 درصد رسیده است، بنابراین سرمایه‌گذاران انتظار دارند که در صورت تزریق سرمایه به بازار ترکیه سودهای بالاتری را بدست آورند زیرا ریسک سرمایه‌گذاری در این کشور افزایش یافته است. 

این شرایط باعث اضطراب بانک‌های آسیایی و اروپایی شده است که سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در ترکیه کرده‌اند و در نتیجه بازار سهام در اقصی‌نقاط جهان دچار افت شده است. پس از بحران مالی یونان در سال 2010، این دومین باری است که بحران اقتصادی در کشوری با اقتصاد جهانی متوسط ثبات بازارهای مالی جهان را به خطر انداخته است. 

بارت هوردیک، تحلیل‌گر بازار در شرکت Monex Europe در آمستردام گفت: «در بازارهای مالی همه چیز به هم وابسته است، برای مثال مشخص نیست که یک بانک‌ خارجی چه میزان نسبت به واحد پولی ترکیه، لیر حساس باشد». هوردیک معتقد است که در این شرایط مردم به سمت دارایی‌های امن‌تر خواهند رفت. 

اردوغان پانزدهمین سال حکومت خود در ترکیه را پشت سر می‌گذارد؛ محبوبیت و مشروعیت وی در بین مردم ترکیه وابستگی شدیدی به توانایی وی در حفظ رشد اقتصادی این کشور دارد. او در طی این سال‌ها طبقه متوسطی را به وجود اورده است که نسبت به وی وفادار هستند، در عین حال اردوغان با به بند کشیدن آزادی‌های مدنی، زندانی‌کردن مخالفان و ایجاد محدویت در رسانه‌های اجتماعی و روزنامه‌های ترکیه روی استبدادگرانه خود را نیز به جهانیان نشان داده است. 

علائم هشدار دهنده در اقتصاد ترکیه اردوغان را وادار کرد تا یک سال نیم پیش از موعد، درخواست انتخابات زود هنگام دهد، اما حتی در دوره تبلیغات ریاست‌جمهوری هم ارزش لیر افت کرد. پس از انتخاب مجدد اردوغان و تفویض اختیارات بیشتر به وی، وضعیت اقتصاد ترکیه در هفته‌های اخیر وخیم‌تر شده است. 

کاهش ارزش لیر باعث شده تا تحلیل‌گران نسبت به بنیان‌های مدل اقتصادی شک کنند. در حال حاضر اقتصاد ترکیه وابستگی شدیدی به صنعت ساختمان‌سازی حریص این کشور دارد، صنعتی که به گفته ناظران در اختیار حلقه داخلی قدرت وابسته به اردوغان است و با استفاده از وام‌های جهانی مردم این کشور را بدهکار خواهد کرد.  البته این تمام ماجرا نیست، با تفویض اختیارات فوق‌العاده به اردوغان، نگرانی‌ها نسبت به خودرایی وی افزایش یافته است و ناظران معتقدند که اردوغان منزوی‌تر شده و به پند و توصیه اقتصاددانان کشورش توجهی ندارد.  برای مثال وی با استفاده از قدرت فوق‌العاده اجرایی که در این دوره به دست آورده است شخصا از افزایش نرخ بهره بانکی در ترکیه جلوگیری کرده تا متعاقبا تورم ترکیه افزایش نیابد. اما همه اقتصاددانان می‌دانند که این راه‌حل اساسی مشکل ترکیه نیست.  برات آلبایراک، داماد اردغان که به صورت همزمان وزیر دارایی و سرمایه‌گذاری ترکیه است سعی کرد تا با برگزاری یک کنفرانس خبری اوضاع ملتهب بازار را آرام کند. 

او اعلام کرد که دولت ترکیه سعی خواهد کرد تا استقلال بانک مرکزی این کشور حفظ شود، این در حالی است که اقدامات یکجانبه اردوغان در یک سال اخیر باعث افت ارزش لیر شده است، آلبایراک با اذعان بر این واقعیت به مردم ترکیه نوید داد امسال شاهد رشد اقتصادی خواهند بود: «ترکیه با کمک دوستان خود پیشرفت خواهند کرد، با کمک کسانی که به موفقیت ترکیه اعتماد دارند و برای آن تلاش می‌کنند». وی در ادامه گفت: «ترکیه نظام بانکی قدرتمندی دارد و ساختار سرمایه در آن برای چنین سناریوهایی آمادگی لازم را دارد»

در همین اثنا دولت ترکیه اعلام کرد که اردوغان با همتای روس خود، ولادمیر پوتین تماسی تلفنی داشته است و در مورد روابط اقتصادی دو طرف و آشفتگی بازارها بحث و گفتگو شده است. اردوغان همواره از دوستی خود با روسیه به عنوان اهرم فشار در برابر غرب استفاده کرده است و آن را به عنوان جایگزینی برای روابط غربی خود مطرح کرده است. وی در این گفتگوی تلفنی در مورد افزایش سفر توریست‌های روس به ترکیه رایزنی کرده است. 

در مقابل وزیر تجارت ترکیه، روحسار پیکان، با ابراز نگرانی در مورد تحریم‌های صادراتی آمریکا خواستار از سر گیری مذاکرات شد: «ترکیه به شدت از تصمیم کاخ سفید مبنی بر افزایش تعرفه آلمینیوم و فولاد ناراحت است؛ این تعرفه‌ها در ماه ژوئن که بحث آن مطرح شد هیچ منطق اقتصادی نداشتند و امروز هم وضعیت همانگونه است»

وی در ادامه گفت: «این تصمیم اشتباه کاخ سفید تنها ترکیه را تحت تاثیر قرار نخواهد داد و برای شرکت‌های آمریکایی که با ما همکاری دارند نیز مضر خواهد بود؛ ما از رییس‌جمهور ترامپ می‌خواهیم که به میز مذاکره بازگردد و این مسئله را از راه گفتگو و همکاری دوجانبه 

حل کند.»