نبرد خانمان‌سوز دو مرد مغرور

حمیدرضا پیشبهار، روزنامه‌نگار

این روزها بازار قاضی‌کوی استامبول برخلاف معمول نیمه باز است. مغازه‌داران در دو هفته اخیر قیمت‌های خود را بیست درصد افزایش داده‌اند. قیمت تخم‌مرغ در یک هفته پنجاه درصد افزایش یافته است. قیمت موزی که از آمریکای جنوبی وارد می‌شود دو برابر شده است. آینور کسکین، مادر خانه‌دار دو بچه مدرسه‌ای پس از خرید اقلام مورد نیاز و نگاه به قیمت‌های سری تکان می‌دهد و از افزایش قیمت‌ها در نتیجه کاهش ارزش لیر در روزهای گذشته ناراضی است. او می‌گوید: «قصد داشتم در تعطیلات به خارج از کشور سفر کنم اما در حال حاضر این یک رویا است»

مسعود تسکیران، صاحب خواربار فروشی قاضی‌کوی شروع به پس‌انداز پول و کاهش مخارج کرده است. او می‌گوید: «اگر اوضاع به همین منوال پیش برود مجبور می‌شوم مغازه را تعطیل کنم» در سال‌های اخیر با افزایش بدهی‌های بین‌المللی ترکیه و تصمیم اردوغان مبنی بر پایین نگه داشتن مصنوعی نرخ بهره، اقتصاد ترکیه در مسیر سراشیبی قرار گرفته است. اما جنگ لفظی اردوغان و ترامپ در هفته‌های اخیر وخامت اوضاع را تسریع کرده است و هر دلار آمریکا 7.24 لیر فروخته می‌شود، در تاریخ ترکیه هیچ‌گاه ارزش لیر این قدر سقوط نکرده بود. یک سال پیش هر دلار آمریکا 3.5 لیر ارزش داشت، دو سال پیش هر دلار آمریکا 3 لیر فروخته می‌شد. در اواخر هفته ارزش لیر قدری افزایش یافت اما سرمایه‌گذاران، فعالان اقتصادی و مقامات دولت ترکیه نگران فروپاشی اقتصاد این کشور هستند.

در یک دهه گذشته اقتصاد ترکیه مقصد سرمایه‌گذاران خارجی بسیاری بود. اما تنش‌های دیپلماتیک بین ترکیه و غرب، افول صنعت توریسم ترکیه و تفویض اختیارات شاهانه به اردوغان در انتخابات اخیر این کشور، باعث شده است که بسیاری از سرمایه‌گذاران بدهی‌های خود در این کشور را بفروشند؛ در نتیجه نرخ رشد اقتصادی ترکیه کاهش یافته و در مقابل تورم افزایش یافته است. در حال حاضر بدهی خارجی ترکیه نزدیک به هفتاد درصد ارزش اقتصاد این کشور شده است. اکثر این بدهی‌ها دلاری هستند. بنا به اعلام موسسه بین‌المللی تامین مالی، سرمایه‌گذاران آمریکایی بیش از 50 درصد از سهام عمومی شرکت‌های ترکیه را خریداری کرده‌اند. مردم عادی ترکیه معتقدند که سیاست‌های دولت علت این مشکلات هستند.  علت تحریم‌های اقتصادی اخیر ترکیه و جنگ لفظی ترامپ و اردوغان ادامه بازداشت دوساله کشیش پروتستان آمریکایی، اندرو برنسون است که به جرم جاسوسی، ارتباط با گروه‌های تروریستی و مشارکت در کودتای نافرجام سال 2016 ترکیه به سی و پنج سال زندان محکوم شده است. وی این اتهامات را منکر شده است.  روز بیست و پنجم جولای ترکیه برنسون را از زندان خارج کرد و به حصر خانگی در آورد، تخفیف مجازاتی که از نظر ترامپ به هیچ وجه کافی نیست. روز بعد از آن ترامپ در توییتی اعلام کرد: «آمریکا به خاطر بازداشت طولانی مدت اندرو برنسون، تحریم‌های سنگینی را بر ترکیه اعمال خواهد کرد، وی مسیحی بزرگ، مردی خانواده دوست و انسان شریفی است». تنها یک هفته بعد آمریکا اموال دو وزیر کابینه اردوغان را در آمریکا مصادره کرد و مبادله اقتصادی بین شهروندان آمریکا و این دو وزیر را ممنوع کرد. ترکیه نیز در مقابل دو همتای آمریکایی این دو وزیر را تحریم کرد. اما در ادامه کار بالا گرفت و ترامپ تعرفه فولاد و آلمینیوم وارداتی از ترکیه را افزایش داد.  تحلیل‌گران ترک معتقدند که توییت‌های ترامپ اردوغان و همراهانش را به خشم آورده است و حتی کار را به جایی رسانده که مخالفان سیاسی اردوغان در این برهه در کنار وی ایستاده و در برابر ترامپ موضع‌گیری می‌کنند. اردوغان در سخنرانی خود در برابر مجمع سفیران ترکیه گفت: «قلدران نظام جهانی نمی‌توانند با بی‌شرمی و تندخویی به دستاوردهای ما تجاوز کنند، دستاوردهایی که برای آنها خون ریخته‌ایم» روز سه‌شنبه اردوغان در ادامه جنگ تجاری جدید خود با آمریکا، واردات کالاهای الکترونیک آمریکایی را تحریم کرد و از جمعیت 80 میلیونی ترکیه خواست که مشخصا از خرید آیفون خودداری کنند. وی تحریم‌های ترامپ علیه ترکیه را «حمله اقتصادی آشکار» خواند. همزمان وزیر امور خارجه روسیه، سرگی لاوروف که به ترکیه سفر کرده بود گفت: «تحریم‌ها، تهدیدات، اخاذی‌ها و دیکته دستورات ابزار دولت ترامپ برای مواجه با روسیه، ترکیه و ایران است». اردوغان نیز در یادداشتی در هفته‌نامه تایمز نوشت: «آمریکا باید تصور اشتباه خود در مورد روابط نامتقارن بین دو کشور را کنار گذاشته و متوجه باشد که ترکیه همواره جایگزین‌های دیگری برای آمریکا دارد». منظور احتمالی وی اتحاد ترکیه و روسیه است. وی در ادامه گفت: «در صورتی که آمریکا رفتار تمامیت‌خواهانه و بی‌احترامی‌های خود نسبت به ترکیه را پایان ندهد، ما به دنبال دوستان و متحدان جدید خواهیم رفت»

المیرا بایراسلی استاد روابط بین‌الملل دانشگاه Bard معتقد است که هر دو رییس‌جمهور به دنبال این هستند که در برابر هسته طرفداران خود قدرت‌نمایی کنند: «این روزها ترامپ از هر فرصتی استفاده می‌کند تا توانایی رهبری و اقتدار خود را نشان دهد. اردوغان نیز همین کار را می‌کند و با حرکت‌های سیاسی نابخردانه به دنبال اهداف خود است». وی در ادامه گفت: «اردوغان سیاست‌مداری ماهر است، وی فردی تاثیرگذار بر خاورمیانه است و در حال حاضر مردم از عقب‌رانده شدن توسط غرب خسته شده‌اند، این شرایط بخصوص پس از یازده سپتامبر و رشد ضداسلامی‌گرایی افزایش یافته است». متئو بریزا دیپلمات سابق آمریکایی و عضو سابق شورای آتلانتیک که در حال حاضر در ترکیه زندگی می‌کند، می‌گوید: «اردوغان و ترامپ در نشست اخیر ناتو در بروکسل با هم گفتگو کردند و در حال دستیابی به توافقی مشترک بودند اما پس از اینکه برنسون آزاد نشد و به حصر خانگی درآمد آمریکا خشمگین شد و صبرش به سر آمد» برنسون بیش از بیست سال در ترکیه زندگی کرده است و با تاسیس کلیسای پروتستان در شهر ازمیر، تلاش‌های زیادی در راستای تبلیغ دین مسیحیت انجام داده است. او به جرم ارتباط با فتح‌الله گولن و حزب پ.کا.کا بازداشت شده است. فتح‌الله گولن از مخالفان اردوغان است که سال‌ها است به پنسیلوانیای آمریکا تبعید شده است. حزب پ.کا.کا نیز گروهی جدایی‌طلب است که نزدیک به 35 سال با ارتش ترکیه جنگیده است. اردوغان بارها از کاخ سفید خواستار استرداد گولن شده است اما آمریکا اعلام کرده است که شواهد موجود ترکیه برای استرداد کافی نیست. پس از بازداشت برنسون، دو شاهد به نام‌های مستعار «آتش» و «مومن» که هویتشان فاش نشده است اقرار کردند که برنسون با تغییر دین و مسیحی کردن اعزای پ.کا.کا زمینه پناهندگی آنها به آمریکا را فراهم کرده است. ظاهرا او با اعضای شبکه گولن در تماس بوده است و طی نامه‌ای به یکی از دوستان خود در کانادا، از شکست کودتای سال 2016 ابراز ناراحتی کرده است. یکی دیگر از اتهامات برنسون ارتباط دائم و مستمر وی با نظامیان آمریکایی در پایگاه هوایی Incirlik، در جنوب ترکیه است. برنسون در دادگاه ابراز بی‌گناهی کرده است و اعلام کرده که تنها «به دنبال خدمت به عیسی مسیح» بوده است: «من هیچگاه فعلی علیه ترکیه مرتکب نشده‌ام، من عاشق ترکیه هستم. من 25 سال برای سعادت ترکیه دعا کرده‌ام، من تنها خواستار افشای حقیقت هستم» مقامات ترکیه از اهمیت این کشیش برای آمریکا متعجب هستند و معتقدند در حالی که چندین آمریکایی دیگر همچون، سرکان گولگه، دانشمند ناسا در بازداشت دولت ترکیه است، کاخ سفید تنها متوجه برنسون است. سیاست‌مداران ترک معتقدند که ترامپ و مایک پنس به علت نزدیکی انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در ماه نوامبر خواستار آزادی وی هستند زیرا آنها نیازمند حمایت سیاسی پروتستان‌های آمریکایی هستند. بریزا در این باره می‌گوید: «با توجه به نقش برجسته مایک پنس در کاخ سفید، مقامات ترک معقتدند که پشت این دعوای سیاسی محاسبه انتخاباتی تیم ترامپ قرار دارد و آنها می‌خواهند آرای پروتستان‌های آمریکایی را از این طریق درو کنند»

نتیجه این دعوای سیاسی افول اقتصاد مریض ترکیه است. آتیلا یسیلادا اقتصاددان ترک که در شرکت مشاوره مالی GlobalSource Partners استامبول مشغول به کار است معتقد است که این دعوای سیاسی به اردوغان فرصت داده است تا نتایج سیاست‌های غلط دولت خود را به گردن ترامپ بیاندازد. اردوغان داماد خود، برات آلبایراک را وزیر دارایی و مالیه کرده است. او در گذشته تنها مدیرعامل شرکت تجاری بود، در سال 2015 به عضویت پارلمان ترکیه درآمد و در نهایت وزیر اردوغان شد. این انتصاب باعث شد تا موسسات اعتباری بزرگ دنیا مانند موسسه Moody رتبه اعتباری ترکیه را کاهش دهند. وی در ادامه گفت «مردم مشت خود را علیه آمریکا به هوا بلند می‌کنند اما من پیشتر هم پیش‌بینی کرده بودم که به علت وابستگی اقتصاد ترکیه به واردات، بحران اقتصادی حال حاضر وخیم‌تر هم خواهد شد؛ در ترکیه تقریبا همه چیز، جزئی وارداتی دارد. ما نمی‌توانیم به مانند ایران درهای خود را به روی جهان ببندیم، ما وابسته به جهان هستیم» در همین اثنا اردوغان از مردم ترکیه خواست تا دلارهای خود را به بانک‌ها آورده و لیر بخرند تا « از عزت لیر در برابر دلار محافظت کنند». بانک مرکزی ترکیه فروش ارز خارجی را ممنوع کرده است. در بازار قاضی‌کوی و باقی استامبول مغازه‌ها در حال تعطیل شدن هستند. فروشگاه لوازم الکترونیک Bimek یکی از آنها است. سرحت یلداز، مدیر 48 ساله این فروشگاه خبر از تعطیلی 38 مغازه از این دو سال اخیر داده است. او می‌گوید: «هر کس که به دلار خرید می‌کند و به لیر می‌فروشد تحت تاثیر این بحران قرار گرفته است، بسیاری از مردم شغل خود را از دست خواهند داد»