بهانه‌جویی‌های آمریکا برای خروج از معاهدات موشکی

سیدمحمد میرزامحمدزاده

گاردین نوشت: جان بولتون در تلاش برای خارج کردن آمریکا از معاهده کنترل سلاح مربوط به دوره جنگ سرد است که با روسیه منعقد شده بود. این تلاش در حالی صورت می‌گیرد که دیگر اعضای کابینه دولت ترامپ و همچنین متحدان آمریکا در مقابل خروج از معاهده مقاومت می‌کنند.

بولتون، سومین مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ با ارسال توصیه‌ای خواستار خروج آمریکا از معاهده موسوم به سلاح‌های هسته‌ای با برد متوسط (INF) مربوط به سال 1987 شده است که به عقیده آمریکا، کشور روسیه با توسعه موشک‌های کروز جدید این معاهده را نقض کرده است.

البته خروج از این معاهده که در واقع یک تحول در سیاست کنترل سلاح ایالات متحده به شمار می‌رود، ابتدا باید در کابینه دولت پذیرفته شود و با مخالفت‌های درون وزارت امور خارجه و پنتاگون دست و پنجه نرم کند. قرار بود جلسه‌ای در روز دوشنبه (30 مهر) در کاخ سفید برای بررسی طرح خروج از این معاهده برگزار شود که به تعویق افتاد.

این معاهده اوایل سال آتی میلادی، با ضرب‌العجل اعمال شده از سوی کنگره مواجه می‌شود. هرگونه اصلاحیه‌ای در بودجه دفاعی سال 2019 آمریکا نیازمند اعلام رئیس‌جمهور این کشور به مجلس سنا مبنی بر «نقض مفاد» این معاهده از سوی روسیه و قانونی بودن یا نبودن معاهده صرفا با اتکا به آمریکا، تا تاریخ 15 ژانویه سال آتی میلادی (25 دی 97) است.

بولتون که تمام عمر کاری خود را صرف مخالفت با معاهده‌های کنترل سلاح کرده است، به دنبال تغییر نقش سنتی مشاور امنیت ملی در آمریکا به عنوان کارگزار سیاست بین آژانس‌های مختلف است و می‌خواهد خود را به سکان‌دار تغییرات رادیکال در داخل کاخ سفید تبدیل کند.

مقامات پیشین ایالات متحده می‌گویند بولتون جلوی مذاکرات توسعه توافق موسوم به «شروع جدید 2010» با روسیه بر سر محدودیت کلاهک‌های هسته‌ای و سیستم ارسال سلاح را گرفته است. این معاهده در سال 2021 به پایان می‌رسد و روسیه تمایل خود برای ادامه این توافق را ابراز کرده است اما بولتون مخالف بازگشت مذاکرات پایداری استراتژیک به منظور بحث درباره کنترل سلاح در آینده بین دو کشور است.

ایالات متحده آمریکا در هفته جاری طرح خود برای خروج را برای متحدان اروپاییش تشریح کرد که واکنش‌هایی را به دنبال داشت. مقامات بریتانیایی که این توافق را یک ستون مهم در موضوع کنترل سلاح می‌دانند،‌ نسبت به این خروج هشدار دادند. این معاهده منجر به پایان دادن به منازعه خطرناک هسته‌ای دهه 1980 میلادی شد؛ منازعه‌ای که اروپا، آمریکا را با موشک‌های پرشینگ و کروز علیه شوروی سابق با موشک‌های برد متوسط SS-20 قرار داد.

حالا ایالات متحده، روسیه را متهم به نقض این معاهده می‌کند و ادعا دارد این کشور با توسعه و بکارگیری موشک‌های زمینی کروز با نام 9M729 برخلاف مفاد معاهده عمل کرده است. مسکو اصرار دارد که این موشک از محدوده مورد توافق در INF تعدی نکرده است و در عوض سیستم دفاع موشکی آمریکا که در شرق اروپا علیه تهدید ایران به کار گرفته شده را متهم کرده که می‌تواند برای پرتاب موشک‌های با برد متوسط به سمت روسیه مورد استفاده قرار گیرد.

یک مقام ارشد آمریکایی در تشریح نظرش در مورد معاهده INF گفت: در هر دو دوره اخیر ریاست‌جمهوری آمریکا، همواره به همراه متحدانمان تلاش کرده‌ایم که روسیه را به تعهد کامل و قابل اعتنا به معاهده INF بازگردانیم. با وجود اعتراضات ما، روسیه همچنان به تولید و استفاده از موشک‌های ممنوعه مبادرات می‌ورزد و هرگونه درخواست برای شفافیت را رد می‌کند.

جان ولفستال یکی از مدیران ارشد عدم توسعه و کنترل سلاح در NSC در این‌باره گفت: آمریکا شروع به توجیه متحدانش در مورد احتمال خروج از این توافق کرده است، اما بعید می‌دانم پیشرفت بین اداری در دولت آمریکا برای چنین عملی صورت گیرد.

گزارش بررسی وضعیت هسته‌ای دولت ترامپ که در ماه فوریه (بهمن 96) منتشر شد، خواستار انجام فعالیت‌های تحقیقاتی برای توسعه موشک‌های زمینی با برد متوسط به عنوان راهی برای بازگرداندن روسیه به معاهده شد، اما از خروج آمریکا از این معاهده دفاعی نکرده بود. در زمان انتشار این گزارش جان بولتون هنوز نقشی در کاخ سفید نداشت و حالا او به دنبال سخت‌تر کردن بیشتر موضع هسته‌ای دولت است. در تابستان، وی تیم موریسون، یک تندرو دیگر در زمینه کنترل سلاح را به کاخ سفید آورد. موریسون نماینده جمهوری‌خواه آمریکا در کمیته خدمات سلاح مجلس بود و این کمیته جدا از وزارت امور خارجه آمریکا پیگیر مسائل کنترل سلاح بود.

در ماه سپتامبر(شهریور)، برنامه‌های موقتی برای بازگشت به مذاکرات پایداری استراتژیک به رهبری آندریا تامپسون، معاون کنترل سلاح در وزارت خارجه، به عنوان نماینده آمریکا، با سرگی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه برگزارشد.

دیدار بولتون با نیکولای پاتروشف، همتای روسی‌ خود، در ماه آگوست (مرداد ماه) در ژنو می‌توانست آخرین چراغ سبز برای ادامه مذاکرات باشد، اما بولتون جلوی آن را گرفت. در هفته آتی قرار است بولتون سفری به مسکو داشته باشد و کرملین عنوان کرده که ممکن است او با پوتین دیداری داشته باشد.

نیویورک تایمز روز جمعه (27 مهر) گزارش کرد که بولتون قصد دارد از سفر مسکو برای مطلع ساختن رهبران روسیه از تصمیم دولت آمریکا برای خروج از معاهده INF استفاده کند. بر اساس مفاد این معاهده، خروج از آن 6 ماه زمان می‌برد.

پوتین روز پنجشنبه (26 مهر) در اظهاراتی عنوان کرد که روسیه سیاست «عدم اولین استفاده» را برای سلاح‌های هسته‌ای به کار می‌گیرد.

وی در کنفرانس خبری گفت: ما چیزی تحت عنوان حمله پیش‌دستی نداریم. انتظار مورد حمله هسته‌ای قرار گرفتن را داریم اما کسی که اول حمله می‌کند ما نیستیم.

جلسه وزیران دفاع ناتو که اوایل ماه جاری میلادی در بروکسل برگزار شد، بیانیه مشترکی داشت که عنوان می‌کرد: INF برای امنیت اروپا – آتلانتیک حیاتی است و ما کاملا به این توافق حافظ منافع کنترل سلاح پایبند می‌مانیم.

هرچند که جیمز ماتیس، وزیر دفاع آمریکا عنوان کرد در صورت تخطی روسیه همه گزینه‌ها برای واشنگتن روی میز است.

ماتیس گفت: مذاکرات ما اینجا در بروکسل به این منظور بود که مطمئن شویم به همه سوالات کشورها پاسخ دهیم و اینکه چشم ما به همه گزینه‌های پیش رو است و همچنین مطمئن شویم که همه کشورهای ناتو نظراتشان را به ما منتقل کرده‌اند. این تصمیم (خروج از توافق) اساسا با هماهنگی رئیس‌جمهور و متحدانمان انجام شده است.

طرفداران معاده کنترل سلاح بر این باورند که بدون مذاکرات دقیق بین کارشناسان آمریکایی و روسی برای حل مشکلات تعهد به معاهده، این خروجی ناپخته است و در واقع اعطای یک پیروزی تبلیغاتی به مسکو است.

الکساندر بل، یک مقام ارشد اسبق کنترل سلاح در وزارت خارجه آمریکا  که هم اکنون درمرکز کنترل و منع گسترش سلاح فعالیت می‌کند گفت: روسیه در مذاکرات غیر رسمی از سوی کارشناسان کنترل سلاح خود عنوان کرده‌ که مسکو ممکن است برای تداوم این معاهده سازش کند.

بل افزود: باید با روس‌ها به توافق رسید اما بولتون به این موضوع علاقه‌مند نیست.

هانس کریستنسن، مدیر پروژه اطلاعات هسته‌ای در فدراسیون علوم آمریکا گفت:‌ تصمیم برای خروج آمریکا از معاهده در شورای امنیت ملی اتخاذ شده است و آنها در تلاش برای مجاب کردن سایر بخش‌ها در دولت هستند. هنوز تصمیم قطعی ترامپ مشخص نشده است. بجای انجام مذاکرات جدید با روسیه، این تصمیم اجرا می‌شود؛ اتفاق خوبی در پی این تصمیم روی نمی‌دهد.

داریل کیمبال، رئیس انجمن کنترل سلاح واقع در واشنگتن‌دی‌سی گفت: خروج آمریکا از این معاهده به بهانه چند بار تخطی روسیه، در واقع یک گل به خودی فاجعه بار است. این اقدام بهانه‌ای برای روسیه به منظور توسعه بی‌قاعده انبار موشکی زمینی است.