پایان ماجرای خاشقجی کجاست؟

یحیا بوستان، ستون نویس روزنامه دیلی صباح ترکیه در یادداشتی در مورد آنچه که تحقیقات در مورد ناپدید شدن جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد، در نهایت به آن منجر می‌شود، نوشت: ماجرای خاشقجی در واقع آزمونی برای حکومت سعودی است، آزمونی که ثابت می‌کند آیا این پادشاهی تابع قوانین بین‌المللی است یا همچون یک حکومت قلدر مأبانه 

عمل می‌کند.

جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی و فعال در روزنامه واشنگتن پست روز 2 اکتبر (10 مهر) وارد کنسولگری عربستان سعودی شد و دیگر از آنجا بیرون نیامد. تقریبا 13 روز از زمان ناپدید شدن او گذشته و هنوز هیچ نشانه‌ای مبنی بر زنده بودن منتقد سعودی یافت نشده است. 

مقامات ترکیه فورا به این نتیجه رسیدند که خاشقجی به قتل رسیده است. هرچند که عربستان سعودی بی‌تردید اتهامات را رد کرد، اما هیچ مدرکی مبنی برخروج خاشقجی از کنسولگری وجود ندارد.

حالا موضوع خاشقجی از مرز مراودات دو طرفه ترکیه و عربستان سعودی خارج شده و این موضوع هم اکنون مورد سوال جامعه بین‌الملل است. از بریتانیا گرفته تا اتحادیه اروپا، تعداد زیادی از احزاب درگیر این موضوع شده اند. ناپدید شدن خاشقجی حالا به موضوع مهم دستور جلسات واشنگتن نیز تبدیل شده است.

تا حدی می‌توان این واکنش‌ها را نتیجه برخورد ترکیه از زمان انتشار اخبار ناپدید شدن خاشقجی دانست. 

آنکارا از تبدیل این حادثه به یک بحران خودداری کرد؛ فشار آوردن بر ریاض یا کشمکش دیپلماتیک می‌توانست به ناپایدار کردن منطقه بیانجامد. به‌جای آن، ترکیه از استراتژی ارسال پیام طراحی شده برای مجبور کردن ریاض به پذیرش گناه استفاده کرد.

ابتدا نیروهای امنیتی، شواهدی را جمع کردند تا به این حقیقت برسند که خاشقجی در کنسولگری عربستان به قتل رسیده است. سپس مقامات ترکیه‌ای شروع به آشکار کردن این حقیقت برای رسانه‌های بین‌المللی و دولت‌های خارجی کردند. 

این روش، استراتژی ارتباطات ترکیه بود که ترور خاشقجی را به جای آنکه به یک موضوع دوجانبه بین آنکارا و ریاض تقلیل دهد، به موضوعی جهانی بدل کرد. در حال حاضر سعودی‌ها در تلاش بسیار، برای پاک کردن لکه ننگین قتل از نام خود هستند. همزمان با درخواست سناتورهای آمریکایی برای تعلیق فروش سلاح به ریاض، غول‌های تجاری نیز تصمیم گرفته‌اند تا سرمایه‌گذاری‌های آتی خود در عربستان سعودی را به تعلیق درآورند یا کلا لغو کنند. به عبارت دیگر، پادشاهی عربستان به ویژه شاهزاده محمد بن‌سلمان با یک بحران مشروعیت مواجه شده است. هرچند که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا بارها بر تعهد خود به فروش تجهیزات نظامی به سعودی‌ها تأکید کرده و عنوان کرده است که اگر آمریکا سلاح به آنها نفروشد سعودی‌ها اقدام به خرید سلاح از روسیه و چین می‌کنند، اما ترامپ خوب می‌داند که دولت او مجبور است علیه عربستان سعودی درارتباط با خاشقجی موضع بگیرد.

ریاض در تلاش برای پایان دادن به بحران مشروعیت خود، اعلام کرد که به همکاری خود با ترکیه برای تحقیقات به منظور روشن شدن ابهامات ماجرای خاشقجی پایان داده است. سعودی‌ها که قبل از آن متعهد شده بودند به پلیس ترکیه اجازه بررسی کنسولگری خود در استانبول را بدهند، خیلی زود از تصمیم خود عقب‌نشینی کردند. 

چند روز بعد، هیأت سعودی به آنکارا رفت و خواستار ایجاد گروه مشترک تحقیق شد. ترکیه با امید به روشن شدن ابعاد ماجرا با این تحقیق موافقت کرد اما مقامات ترکیه به ریاض یادآوری کردند که تحقیقات رسمی در استانبول بدون وقفه 

ادامه می‌یابد.

پرسش با اهمیت این است که آیا تحقیقات مشترک، نتیجه‌ای در بر خواهد داشت؟ 

برای مثبت اندیشی در این رابطه دلایل کمی وجود دارد. اگر صادق باشیم، پلیس ترکیه به کمک عربستان سعودی نیاز ندارد. آنها این اتفاق را بررسی کرده‌اند و دلایل متقاعد کننده‌ای نیز در این فرایند یافته‌اند. برخی از یافته‌های در دسترس از این تحقیقات در رسانه‌های بین‌المللی منتشرشده است. به طور مسلم مخرب‌ترین مدرک، فایل صوتی قتل است که هفته گذشته برای روزنامه واشنگتن پست از سوی مقامات آمریکایی و ترکیه‌ای 

تشریح شد.

از طرف دیگر، ریاض به شدت به تحقیقات مشترک به منظور حل بحران مشروعیتش نیاز دارد اما حتی در صورتی که سعودی‌ها خودشان در تحقیقات اعلام کنند در قتل دست داشته‌اند و آن را گردن تندروها بیاندازند و ابراز پشیمانی کنند نیز مشکل موجود حل نمی‌شود. با وجود همه این رویدادها انتظار نمی‌رود شاهزاده محمد بن‌سلمان، کسی که اخیرا با تجاوز از قوانین بین‌المللی سعد حریری، نخست وزیر لبنان را در ریاض به مدت طولانی در بازداشت نگه‌داشت، دیگر قدمی در راستای ناپایداری بر ندارد.

در نهایت عربستان سعودی باید یاد بگیرد به قوانین بین‌المللی و انتظارات جهان اسلام احترام بگذارد. عربستان باید از اعطا امتیازات در مساله حقوقی بیت‌المقدس دست بردارد، روابطش با قطر را بهبود ببخشد و روابط نزدیک‌تری با ترکیه داشته باشد و از حمایت برنامه‌ریزان کودتا در خاورمیانه دست بردارد. آنها این‌گونه می‌توانند به منطقه و به خود کمک کنند.