انزوای آل سعود در سایه فقدان خاشقجی

سینا سبزیان

روزنامه گاردین در مورد پشت کردن دنیا به عربستان سعودی پس از حادثه کشتن روزنامه‌نگار برجسته جمال خاشقجی، نوشت: حالا عربستان سعودی پس از ناپدید شدن جمال خاشقجی خود را بیشتر در انزوا می‌بیند. این اتفاق زمانی روی داد که دنیای تجارت به بزرگترین کنفرانس سرمایه‌گذاری در عربستان پشت کرده است و مقامات آمریکایی از فایل‌های صوتی و ویدئویی خبر می‌دهند که لحظه کشتن این روزنامه‌نگار در استانبول را ثبت کرده‌اند.

کنفرانس طرح سرمایه‌گذاری آتی عربستان سعودی که قرار بود اواخر ماه جاری میلادی (اول آبان)، در ریاض برگزار شود، با اعلام خروج بیشتر شرکای رسانه‌ای و چندین شریک تجاری برجسته سعودی در روز جمعه (20 مهر)، به یک شکست مفتضحانه تبدیل ‌شد. عنوان شده این خروج‌ها که انتظار می‌رود بیشتر شوند،‌ به دلیل شرایط ناپدید شدن خاشقجی در کنسولگری ترکیه و عدم پاسخگویی متناسب سلطنت سعود روی داده باشد.

عربستان سعودی برای توضیح در مورد ناپدید شدن خاشقجی که روز دوم اکتبر (10 مهر) ساعت 1:14 بعد از ظهر وارد ساختمان کنسولگری شده بود، تحت فشار بسیار است. ترکیه مدعی است که روزنامه‌نگار و منتقد شاهزاده بن‌سلمان ناپدید شده از سوی گروه ضربتی که توسط ریاض فرستاده شده بود،‌ به قتل رسیده است. مقامات استانبول مدعی هستند شواهد غیرقابل انکاری در دست دارند که ثابت می‌کند چه بر سر خاشقجی آمده است.

روز جمعه (20 مهر) مقامات آمریکایی به روزنامه واشنگتن پست، رسانه‌ای که خاشقجی در آن می‌نوشت، اطلاع دادند محققان ترکیه مدعی هستند که فایل صوتی و ویدئویی مکالمات فرد 59 ساله گم‌‌شده و قاتل احتمالی‌اش را در اختیار دارند.

یکی از مقامات گفته است: شما می‌توانید صدای او و صدای مردانی که به عربی صحبت می‌کنند را بشنوید. صدای بازجویی‌ها و شکنجه‌ها و در نهایت قتل او شنیده می‌شوند. منابع صوتی مطرح شده این احتمال را تقویت می‌کنند که سرویس‌های اطلاعاتی ترکیه کنسولگری یا برخی متهمین به قتل را شنود می‌کرده اند.

حدیث چنگیز، نامزد ترکیه‌ای خاشقجی،‌ به خبرگزاری اسوشیتدپرس گفته است زمانی که خاشقجی به کنسولگری وارد شده،‌ ساعت اپل در دست داشته است و کارشناسان در حال بررسی گوشی تلفن او که به ساعت متصل بوده هستند که قبل از ورود به کنسولگری به نامزدش داده بود.

چنگیز در پاسخ به سوالات آسوشیتدپرس نوشته است مقامات ترکیه‌ای از فایل‌های صوتی و تصویری ضبط شده چیزی به وی نگفته‌اند و خاشقجی هنوز رسما گم‌شده به شمار می‌رود و نه مقتول. زمانی که خاشقجی وارد کنسولگری شده، نگران یا مشکوک به اتفاق بدی نبوده است. «به زودی میبینمت عزیزم» آخرین کلمات خاشقجی به چنگیز،‌ نامزد خود بوده است. بر اساس برنامه ریزی،‌ آنها باید این هفته ازدواج می‌کردند و قرار بود در استامبول و آمریکا زندگی کنند،‌ جایی که خاشقجی از سال 2017 به عنوان مقصد تبعید خودخواسته انتخاب کرده بود. آنکارا و ریاض در هفته‌های گذشته در حال تشکیل تیمی مشترک برای تحقیق در ارتباط با موضوع بوده‌اند که به گفته مقامات ترک قرار بود روز شنبه (21مهر) مقامات سلطنت سعودی با قوانین آن موافقت کنند.

روز جمعه با بالاگرفتن کشمش‌ها، سلمان بن عبدالعزیز، شاه سعودی، خالد الفیصل، عضو خاندان سلطنتی را برای دیدار با رجب طیب اردوغان،‌ رئیس جمهور ترکیه به این کشور فرستاد. این حرکت به عنوان تلاشی از سوی پادشاه سلمان برای معرفی دوباره نسل قدیمی به شمار می‌رود، کسی که به صورت سنتی مسئولیت مسائل منطقه را پیش از به قدرت رسیدن شاهزاده 33 ساله و قدرت اجرایی عربستان، بن‌سلمان،‌ بر عهده داشت. همچنین روز جمعه،‌ دادگاه ترکیه کشیش آمریکایی را که به دلیل اقدام برای تروریسم در بازداشت بود و منازعات بسیاری بین واشنگتن و آنکارا به وجود آورده بود را آزاد کرد. اقدام شگفت‌انگیز آزادی اندرو برانسون در واقع تلاشی از سوی ترکیه برای جذب حمایت آمریکا در پرده برداری از راز خاشقجی به شمار می‌رود. هرچند که جان بولتن، مشاور امنیت ملی آمریکا،‌ با نگاه مشکوک به رفتارهای ترکیه درمورد ناپدید شدن خاشقجی نگریسته و عنوان کرده است از آنجا که ترکیه رقیب تاریخی عربستان سعودی به شمار می رود، ممکن است عملیات دیگری در حال شکل‌گیری باشد. بولتن گفت: راستش را بخواهید ما حقایق را دقیق نمی‌دانیم. او در برنامه رادیویی راستگرای هیو هیوت آمریکا گفت:‌ این نکته‌ای بود که من به شاهزاده گفتم. ما باید بفهمیم حقایق چه بوده است و باید سریع این مسأله را حل کنیم چرا که اگر این یک عملیات دیگر باشد مردم باید آن را بدانند. من فکر می‌کنم که خود سعودی‌ها تخریب شده‌اند چرا که ما حقایق را نداریم. رقابت دیرینه و آشکاری بین ترکیه وعربستان سعودی وجود دارد و خود ما هم‌اکنون با ترکیه مسائلی داریم. روز جمعه (21 مهر) چنگیز، نامزد خاشقجی در توئیتر از دونالد ترامپ درخواست کرد که از نفوذ خود برای درک آنچه اتفاق افتاده است، استفاده کند. او در پاسخ توئیت ترامپ که نوشته بود برای آزادی برانسون کشیش آمریکایی به سختی تلاش می‌کنیم نوشت: پس جمال خاشقجی چه؟

در حالی که گروه‌های تجاری از حضور در کنفراس ریاض اعلام خروج کرده‌اند، استیو منوچین، رئیس خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده است که هنوز برای حضور در این کنفرانس آماده است. صحبت‌هایی که نگرانی‌ها از همکاری ریاض و واشنگتن، دو شریک دیرینه، برای تأثیر بر تحقیقات خاشقجی را افزایش می‌دهد. دونالد ترامپ روز جمعه وعده داد که به زودی شخصا با پادشاه سلمان تماس می‌گیرد و پیگیر وضعیت وحشتناک در ترکیه می‌شود.

او که برای حضور در کمپین‌های انتخاباتی در سینسیناتی آمریکا حضور یافته بود به خبرنگاران گفت: ما خواهیم فهمید که چه در آنجا اتفاق افتاده است.

پیش‌تر ترامپ به صراحت واکنش خود به این اتهامات را با قرارداد عرضه 110 میلیارد دلاری سلاح به ریاض، مرتبط دانسته بود. آنکارا نیز روابط سیاسی و تجاری مهمی با سلطنت عربستان دارد که منجر می‌شود محتاطانه عمل کند.

مالکوم ریفکیند، وزیر امور خارجه اسبق بریتانیا از این کشور خواسته است که در صورت لزوم به دلیل ناپدید شدن خاشقجی، تحریم‌هایی به صورت یکجانبه علیه عربستان سعودی اعمال کند. وی در برنامه شبانه بی‌بی‌سی گفت:‌ اگر قرار است که شاهزاده کنونی برای مدت نامعلوم در قدرت باشد، پس بریتانیا باید با همکاری ایالات متحده آمریکا،‌ فرانسه و سایر کشورها بررسی کنند که آیا امکان واکنش مشترک، نوعی تنبیه یا نوعی تحریم وجود دارد یا خیر. اگر ایالات متحده قصد همکاری در این زمینه ندارد، بریتانیا باید با نام خودش چنین اقدامی را انجام دهد.

برنامه بلند پروازانه عربستان سعودی، چشم‌انداز 2030، از سوی بن‌سلمان به شدت به سرمایه‌گذاری‌های خارجی وابسته است و شکست مفتضحانه احتمالی این کنفرانس از دید قانون‌گذاران سعودی بدتر از تهدید اعمال تحریم کنگره آمریکا برای فروش سلاح در آینده است.

برخی از شرکت‌هایی که از حضور در کنفرانس 23 اکتبر (1 آبان) اعلام خروج کرده‌اند، عنوان داشته‌اند که حضور آنها بسته به نتیجه تحقیقات است.

بانک جهانی پیشتر به مقامات سعودی اطلاع داده بود که جینگ یونگ کیم، رئیس این بانک در کنفرانس طرح سرمایه‌گذاری آتی عربستان شرکت نمی‌کند. فایننشال تایمز و سی‌ان‌ان اعلام کرده‌اند که حمایت رسانه‌ای خود را از این برنامه پس گرفته‌اند و خبرنگاران سی‌ان‌ان هیچ یک این رویداد را پوشش نمی‌دهند. بلومبرگ نیز اعلام خروج کرده است.

نیویورک تایمز 2 روز پیش حمایت خود را از این کنفرانس پس گرفت که منجر به خروج یک زنجیره از برجسته‌های رسانه‌ها از جمله آریانا هافینگتون‌پست، دکتر پاتریک سون شیونگ، رئیس ال ای تایمز و اندرو راس سورکین، خبرنگار سی‌ان‌بی‌سی، در سرتاسرجهان شد. 

شرکت‌ها نیز خروج خود را از این کنفرانس اعلام کردند. ریچارد برانسون و ویاکام همچون اوبر خروج خود را اعلام کردند. بخشی از سهام اوبر در اختیار صندوق مستقل دارایی سعودی است.

دارا خسروشاهی، مدیر اجرایی اوبر اعلام کرده است که او در این کنفرانس حضور نخواهد یافت، مگر آنکه مجموعه‌ای از حقایق اساسا متفاوت آشکار شود. نام کریستین لاگارد، رئیس صندوق بین‌المللی پول،‌ در بین سخنرانان این کنفرانس به چشم می‌خورد، اما جهاد اذعور، رئیس بخش خاورمیانه این صندوق از اعلام حضور او در کنفرانس خبر نداد. او گفت: همچون دیگر مردم همه دنیا ما به دنبال اطلاعات بیشتر در مورد اتفاقات اخیر هستیم.

برگزار کنندگان کنفرانس همچنان برای برگزاری آن در تلاش هستند، چرا که هزینه سیاسی کنسل کردن چنین رویدادی از برگزاری سرد آن بسیار بیشتر است.