معضل تحریم‌های ترامپ علیه نفت ایران

جولیان لی - بلومبرگ

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا احتمالا به این دلیل که تحریم‌ها علیه ایران بیش از یک ماه مانده به اجرا شروع به تاثیرگذاری کرده است، در پوست خود نمی‌گنجد. تحریم‌ها صادرات نفتی ایران را کم کرده، اما هنوز تاثیری بر سیاست‌های نظام ایران نداشته است. در همین حال، با بازگشت قیمت‌ها به سطوحی بی‌سابقه در چهار سال گذشته، ایالات متحده هم مجبور شده است بهایی برای این اتفاق بپردازد.

سقوط

صادرات نفت خام و گاز مایع ایران از ماه آوریل تاکنون 30درصد کاهش یافته است و در اوایل ماه نوامبر با اجرایی شدن تحریم‌های ایالات متحده، سقوط بیشتری هم خواهد داشت.

صادرات ایران از ماه آوریل، یعنی یک ماه پیش از آن که ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران خارج شود، 870 هزار بشکه در روز کاهش یافته است. براساس داده‌های ردیابی تانکرها، انتظار می‌رود فروش نفت ایران در ماه سپتامبر کمتر از دو میلیون بشکه در روز باشد. روند کاهش صادرات نفتی ایران با سرعتی بیشتر از آنچه تحلیلگران انتظار داشتند رخ می‌دهد و در حالی که هنوز 5 هفته تا اجرایی شدن تحریم‌های نفتی مانده، پیش‌بینی می‌شود فروش نفت ایران با کاهش بیشتری مواجه شود.

ارسال نفت به کره‌جنوبی و فرانسه در ماه ژوئن متوقف شد و به ژاپن هم محموله جدیدی ارسال نمی‌شود. خریدها از سوی پالایشگاه‌های نفت در هند هم متوقف شده و هنوز هیچ سفارشی برای ماه نوامبر به ثبت نرسیده است. ایران همچنین طولانی‌ترین فاصله در بین خریدهای چین را دست‌کم در سه سال گذشته، متحمل شده و ذخیره نفت خام روی تانکرها را که در نزدیکی ترمینال‌های صادراتی لنگر انداخته‌اند، آغاز کرده است.

پیروزی دوم ترامپ هم این بوده که شرکت‌های آمریکایی مجبور نشده‌اند در زنجیره تامین خود بازنگری کنند و این دوستان و دشمنان آمریکا هستند که فشار تحریم‌ها را متحمل می‌شوند: متحدان اروپایی آمریکا و آسیا اکنون مجبور هستند تامین کننده‌ای را بیابند که جای خالی ایران را برایشان پر کند. حتی به نظر می‌رسد چین هم از نفت خام ارزان‌قیمت ایران استقبال نکرده است، اگرچه معلوم نیست که این اتفاق می‌تواند بر روابط واشنگتن و پکن در مسیری بهتر تاثیر بگذارد یا خیر.

اما گزینه‌های جایگزین نه تنها از نظر هزینه گران‌تر از بشکه‌های تخفیف خورده نفت ایران تمام می‌شوند، بلکه اقتصاد پالایشگاه‌ها و تاسیسات پتروشیمی را که برای پالایش نفت ایران طراحی شده بودند، به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند. این مساله در هیچ جایی بیشتر از کره جنوبی مشهود نیست. کره جنوبی نزدیک به 60درصد از گاز مایع صادراتی ایران را در یک ساله منتهی به آوریل خریداری کرده است و از آن زمان به بعد مجبور شده به منابع دورتری همچون نروژ و ایالات متحده روی آورد.

رونق

صادرات نفت خام و گاز مایع ایالات متحده در هر سه هفته گذشته افزایش داشته است، چراکه خریداران آسیایی مجبور شده‌اند جایگزینی برای نفت خام ایران بیابند. این عملا سومین پیروزی برای ترامپ است. تحریم‌ها صادرات نفتی آمریکا را رونق بخشیده‌اند و ایالات متحده در یک هفته منتهی به 21 سپتامبر بیش از 2.5 میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده که از زمان برداشتن ممنوعیت صادرات نفتی دوران باراک اوباما در دسامبر 2015 تاکنون بی‌سابقه بوده است.

اگر شخص دیگری غیر از ترامپ هم در دفتر بیضی در کاخ سفید نشسته بود، خشنود و راضی بود اما این سکه یک روی دیگر هم دارد. اول اینکه تحریم‌ها تاکنون در دستیابی به هدف اصلی خود یعنی وادار کردن ایران به تغییر در رفتارها و سیاست‌گذاری‌ها موفق نبوده‌اند. تغییری در وضعیت خاورمیانه ایجاد نشده است. جنگ‌های نیابتی که در آنها ایران از یک گروه حمایت می‌کند و کشورهای عربی تحت حمایت آمریکا هم از گروهی دیگر، حتی به پایان نزدیک هم نیستند. رهبران جمهوری اسلامی هنوز زیر فشارهای ایالات متحده سر خم نکرده‌اند و تظاهرات عمومی در ایران که جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا به شدت خواستار آن است، در حد یک رویا باقی مانده.

انفجار

قیمت نفت خام برنت دریای شمال برای نخستین بار از سال 2014 میلادی تاکنون به بیش از بشکه‌ای 80 دلار رسیده است و با حذف صادرات نفتی ایران از بازار ممکن است سه رقمی شود. در همین حال، حذف نزدیک به یک میلیون بشکه نفت خام و چشم‌انداز حذف مقادیر بیشتر نفت از بازار هیچ نتیجه‌ای غیر از احیای چشم‌انداز نفت 100 دلاری نداشته است. هیچ جای تعجبی ندارد که ترامپ خشم خود را از اوپک بی‌عرضه در توئیتر فریاد می‌زند. بیشتر اعضای گروه قبل از حذف نفت ایران تولیدات نفتی خود را تا جایی که می‌توانستند، بالا برده بودند. حتی اگر بتوانند اندکی تولیدات را افزایش دهند، این اقدام نگرانی بیشتر از کاهش ظرفیت مازاد را در پی خواهد داشت که برای جلوگیری از نوسان در بازار در صورت بروز اختلال در تولید استفاده می‌شود. نفت 100 دلاری برای همه رانندگان در سراسر جهان ازجمله آمریکایی‌ها، خبر ناخوشایندی است و اعمال تحریم‌ها علیه ایران احتمال وقوع آن را به شدت افزایش داده است. با نزدیک شدن انتخابات میان دوره کنگره، تعجب‌آور نیست که رئیس جمهوری سعی دارد تقصیر آسیب‌های سیاست خارجی خود را بر گردن تولیدکنندگان خارجی نفت بیاندازد.