بالاگرفتن اختلافات آبی میان کشورهای آسیای مرکزی

تحلیلگران آسیای مرکزی معتقدند، هم‌اکنون بحران اختلافات آبی میان کشورهای آسیای مرکزی بسیار بیشتر از نزاع‌های قومی و منطقه‌ای است، به‌طوری‌که احتمال دارد بر سر آب، درگیری منطقه‌ای رخ دهد.

به گزارش یوروآسیا، براساس مرکز مطالعات مانیتورینگ آسیای مرکزی در قزاقستان، با نگاهی به اختلافات آبی میان کشورهای منطقه احتمال جنگ میان دو و یا چند کشور برمسئله بحران آب وجود دارد.

پیش از این در زمان حکومت اتحاد شوروی، دو کشور تاجیکستان و قرقیزستان با داشتن منابع آبی فراوان در فصول تابستان کمبود آبی کشورهای دیگر ازجمله قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان را تامین می‌کردند و در مقابل در فصول زمستان مبادله انرژی به صورت عکس انجام می‌شد، اما در حال حاضر چنین توافقی میان کشورهای آسیای مرکزی برقرار نیست و برخی از کشورها از کمبود شدید آب در رنج هستند.

علاوه بر این در نبود توافق تامین آبی میان کشورهای آسیای مرکزی، مشکلات دیگری مانند رشد جمعیت و استفاده غیرمسئولانه و غیرمنطقی برخی کشورها باعث تشدید مشکلات آبی منطقه شده است.

از سال 2000 تاکنون منطقه آسیای مرکزی با رشد جمعیت 10 درصدی مواجه بوده و ترکمنستان در کنار دیگر کشورهای این منطقه به عنوان بی‌کفایت‌ترین کشور در مصرف آب در جهان شناخته شده است. هم اکنون میزان مصرف آب در کشور ترکمنستان 13 برابر بیشتر از آمریکا اعلام شده است.

سلطان علی‌اف، مدیر مرکز مطالعات مانیتورینگ آسیای مرکزی در قزاقستان براین باور است که چاره‌ای جز مذاکره میان کشورهای منطقه وجود ندارد و نباید برخی از کشورها به دلیل داشتن منابع آبی فراوان دیگر کشورها را تحت فشار قرار داد.

به گفته سلطان علی اف، در حال حاضر کشورهای تاجیکستان و قرقیزستان از منابع فراوان آبی خود به عنوان کارت برنده‌ای برای تحت فشار قراردادن کشور ازبکستان استفاده می‌کنند.

رافائل ستاروف، دیگر تحلیلگر قزاقستانی معتقد است مذاکرات طرفین میان کشورهای آسیای مرکزی هم اکنون به بن بست خورده و احتمال توافق میان طرفین برای برطرف شدن اختلافات و بحران آبی بسیار کم است.

به گفته ستاروف، برخلاف تلاش برای رسیدن به توافق میان طرفین، برخی از کشورها راهبردی را دنبال می‌کنند که نتیجه‌ای جز بالاگرفتن بیشتر تنش در منطقه و بیابان‌زایی و قحطی در برخی از دیگر کشورها نخواهد داشت.

براساس نظرات ستاروف، پیش از این نیز در زمان اتحاد شوری برای پایین آوردن قیمت پنبه در این حوزه، دیگر کشورهای حوزه دریای آرال تماما نابود شدند. بنابراین، با در نظر گرفتن چنین شرایطی امروزه حل نکردن بحران اختلافات آبی نه‌تنها تاثیر اقتصادی بر منطقه خواهد داشت بلکه برای محیط زیست آسیای مرکزی نیز بسیار زیان‌آور است.

در سال 2016 سازمان منابع جهانی نقشه‌ای منتشر کرد که نقشه‌ بحران آب کشور‌ها نامیده شد و در آن کمبود آب سالم را در کشورهای مختلف جهان مقایسه می‌کرد. این نقشه به روشنی نشان می‌دهد کمربند (مغلی-عربی) که شامل کشور‌های آسیای مرکزی از جمله مغولستان، افغانستان، ایران، پاکستان و شبه جزیره‌ عربستان می‌شود، با بحران شدید آب روبه‌رو هستند. با توجه به برخی از عوامل می‌توان استدلال کرد که این کشورها به ناحیه‌‌ای تعلق دارند که به زودی با بحران کمبود آب سالم مواجه می‌شوند.

منابع اصلی آب در آسیای مرکزی حوضه‌ی دو روخانه‌ اصلی آمودریا و سیردریا هستند که هر دو از شاخه‌های دریاچه‌ آرال محسوب می‌شوند. بنابر پیش‌بینی‌ها و با توجه به ذوب شدن یخچال‌های کوهستانی، آب رودخانه‌ی آمودریا در مقایسه با متوسط آب 10 سال گذشته به میزان 30 درصد کاهش پیدا خواهد کرد. این موضوع منجر به افزایش روان‌آب رودخانه در فصل بهار می‌شود و در نتیجه سیل‌های بیشتری اتفاق می‌افتد و نیز در فصل تابستان میزان آب به شدت کاهش می‌یابد که باعث افزایش خشک‌سالی‌‌ها می‌شود. این روند کشاورزی را نیز که مهم‌ترین بخش کشاورزی در ازبکستان، ترکمنستان و جنوب قزاقستان است، به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.

کمبود آب در آینده‌ی نزدیک تنها بخشی از مشکلات در آسیای مرکزی است. این مشکلات شامل کمبود آب برای کشاورزی و نیز آلودگی آب آمودریا و سیردریا به خاطر سطح بالای نمک و مواد شیمیایی ناشی از آب مصرفی در کشاورزی می‌شود. در نتیجه ما شاهد یک بحران اجتماعی و اقتصادی در منطقه‌ای که در پایین دست این دو رود قرار دارند و نیز کاهش کیفیت زندگی در این نواحی خواهیم بود. چرا که جمعیت با کمبود آب روبه‌رو می‌شود و مجبور می‌شود آبی را مصرف کند که نمک زیادی دارد.

استفاده‌ی نامناسب و اتلاف منابع آب یکی از ویژگی‌های کشور‌های این منطقه است. به گفته‌ی پروفسور اولی واریس، ازبکستان و قرقیزستان سالانه دو هزار متر مکعب آب به ازای هر نفر مصرف می‌کنند و به ترتیب در رتبه‌ی چهارم و پنجم پرمصرف‌ترین کشورها در جهان قرار دارند. تاجیکستان و قزاقستان نیز به ترتیب در رتبه‌های هفتم و یازدهم قرار دارند.