عملی شدن «گام دوم» در بی‌عملی اروپا

بر اساس اعلام مقامات کشورمان امروز یک‌شنبه 16 تیرماه، پس از 60 روز، ایران گام دوم خود در راستای کاهش تعهدات برجامی‌اش را برمی‌دارد. قرار است در گام دوم، رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم متوقف شود و در کنار اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک، بازگشت به راکتور پیشین این مرکز نیز در دستورکار قرار گیرد.

به گزارش ایسنا، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ۱۸ اردیبهشت سال جاری «در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اِعمالِ حقوق جمهوری اسلامی ایران مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام»، دستور توقف برخی اقدامات ایران در توافق برجام را صادر کرد. این تصمیم به طور مفصل در نامه مهمی از سوی دکتر روحانی رئیس جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به سران کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه اعلام شد.

ایران در گام نخست از این تصمیم در همان ۱۸ اردیبهشت، رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ و ذخایر آب سنگین را لغو کرد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هفته گذشته تأیید کرد که ایران از محدوده ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ذیل توافق هسته‌ای فراتر رفته است.

افزایش ذخایر آب سنگین ایران به بیش از ۱۳۰ تن که در برجام تعیین شده بود نیز در چارچوب زمان‌بندی شده در حال انجام است.

در رابطه با اقدامات در گام دوم باید گفت که به نظر نمی‌آید ایران فوراً یا ظرف چند هفته قصد داشته باشد بدون آن‌که به اورانیوم تا غنای ۲۰ درصد نیاز داشته باشد به سمت غنی‌سازی ۲۰ درصد برود. در عین حال که برای تهران دیگر هیچ سقف و مرزی وجود ندارد و اگر در مقطع زمانی خاصی این درصد از غنی‌سازی هم داشته باشد منطبق با برنامه سازمان انرژی اتمی و مبتنی بر موافقت‌نامه پادمان جامع انجام خواهد شد. این اقدام صرفاً عبور از تعهدی است که ایران بر اساس برجام به آن پایبند بوده و نقض برجام هم محسوب نمی‌شود.

مذاکرات و پیشرفت‌ها در پروژه مدرن‌سازی اراک تا وقتی کشورهای ۱+۴ به ویژه چین به تعهدات خود پایبند باشد متوقف نمی‌شود اما هم‌زمان اقدامات مرتبط با بازگشت به راکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی اراک در چارچوب گام دوم در دستورکار قرار خواهد گرفت.

بر اساس این گزارش، مذاکرات و پیشرفت‌ها در پروژه مدرن‌سازی اراک تا وقتی کشورهای ۱+۴ به ویژه چین به تعهدات خود پایبند باشد متوقف نمی‌شود و ایران میز مذاکره در این رابطه را ترک نمی‌کند اما هم‌زمان اقدامات مرتبط با بازگشت به راکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی اراک در چارچوب گام دوم در دستورکار قرار خواهد گرفت.

سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه کشورمان بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین که دو هفته پیش برگزار شد اعلام کرد که در بحث اراک پیشرفت خوبی داشتیم و همه اعضا تعهد کردند در جدول زمانی مشخص شده ساخت این راکتور جدید به انجام برسد.

ایران ۶۰ روز به کشورهای باقی مانده در برجام فرصت داد تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی کنند. علاوه بر آن سه کشور اروپایی بیش از یک سال است که تلاش دارند در چارچوب ساز و کار مالی، فروش نفت و نقل و انتقالات مالی ایران را در شرایطی که آمریکا دست به تحریم‌های یک جانبه زده است تسهیل کنند اما تاکنون این اقدام عملیاتی نشده است.

ساز و کار مالی سه کشور اروپایی نقایص بسیاری دارد که نمی‌تواند پاسخگوی نیازها و خواسته‌های ایران برای باقی ماندن در برجام باشد. از این رو ایران بعد از یک سال «صبر راهبردی» برای تغییر فضای بازی در واکنش به خروج آمریکا، بازگشت تحریم‌ها و فشارهای حداکثری و نیز تعلل و تأخیر اروپا در جبران اقدامات خصمانه آمریکا تصمیم به تغییر در فضای بازی گرفت. از این رو اعلام کرد که کاهش تعهدات نسبت به برجام را گام به گام جلو می‌برد. مقامات کشورمان در عین حال تاکید کردند، هر زمان که خواسته‌های ایران تأمین شوند، به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهند گرفت، در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله اجرای تعهدات دیگر را متوقف خواهد کرد.

در ۶۰ روز گذشته ایران به مشورت‌ها و مذاکرات خود با اعضای باقی مانده برجام در تمامی سطوح ادامه داد و نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان نیز برگزار شد که پس از آن نشست اعلام شد اینستکس عملیاتی شده است و قرار است هفت کشور اروپایی دیگر علاوه بر سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در آن سرمایه‌گذاری کنند.

در عین حال با وجود اعلام کشورهای اروپایی درباره عملیاتی شدن این ساز و کار ویژه مالی برای ایران اما هنوز هیچ تعاملی بر اساس آن صورت نگرفته است. علاوه بر این آنچه در حال انجام است با خواسته‌های ایران در حوزه بانکی و نفتی فاصله چشمگیری دارد.

سه کشور اروپایی اعلام کردند در گام‌های نخست از ورود به تعاملات نفتی در چارچوب اینستکس «برای حفاظت این ساز و کار از گزند تحریم‌های آمریکا» خودداری خواهند کرد.

حسن روحانی هفته گذشته در سخنانی ساز و کار مالی اروپایی‌ها (اینستکس) را تاکنون تنها اقدامی نمایشی دانست و افزود: امروز اینستکس تنها ساز و کاری بدون پول است و اینستکسِ توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد.

با این وجود سه کشور اروپایی درباره این پیشنهاد و راهکار ایران نیز تاکنون سکوت کرده‌اند یا مبالغ بسیار ناچیزی در حد چند میلیون یورو را پیشنهاد داده‌اند که از سوی ایران با مخالفت صریح رو به رو شده است.

اکنون که ۶۰ روز از گام نخست اجرای تصمیم ایران برای کاهش تعهدات برجامی گذشته است و گام دوم آغاز خواهد شد، سه کشور اروپایی و دیگر مجامع بین‌المللی بیش از پیش شاهد جدیت کشورمان در اجرای تصمیم خود خواهند بود. ایران با حسن نیت وارد مذاکرات هسته‌ای شد و با حسن نیت نیز توافق را امضا و آن را اجرا کرد و پس از خروج آمریکا از برجام نیز با حسن نیت زمان کافی در اختیار دیگر اعضای برجام برای حفاظت از آن قرار داد. اکنون بعد از یک سال و دو ماه نوبت کشورهای باقی مانده در برجام است که حسن نیت خود را ثابت کرده و قدم‌های جدی و عملی برای حفظ برجام بردارند، کما این‌که ایران اعلام کرده است هر وقت اقدامات مقتضی از سوی این کشورها برای تأمین خواست‌های ایران انجام شود، اقدامات کاهشی قابل بازگشت به شرایط قبل است.