چابهار از تحریم‌ها معاف شد

چابهار یکی از سه بندر دریایی پیش‌بینی‌ شده سازمان ملل برای استفاده در کریدور راه ابریشم است. با وجود برنامه‌ریزی‌ها،اکنون دسترسی به آسیای میانه از راه افغانستان با دشواری زیادی روبروست. افغانستان فاقد سیستم‌ ریل پیشرفته، جاده‌ و زیرساخت‌ مناسب در نسبت با ایران است.

ایالات‌ متحده پس از ماه‌ها مذاکره بر سر تحریم‌های ایران با طرف هندی درنهایت پذیرفته‌ است که هند در چارچوب معافیت‌نامه آمریکا، به واردات نفت از ایران ادامه دهد. با این حال بخش دیگری از روابط تجاری ایران و هند نیز از معافیت آمریکا برخوردار شد. فاز نخست بندر چابهار نیز که در ماه دسامبر سال میلادی گذشته توسط رئیس‌جمهور ایران مورد بهره‌برداری قرار گرفت، از تحریم‌های ثانویه دولت ترامپ مصون ماند. معافیت‌نامه آمریکا به توسعه بندر چابهار و نیز ساخت خط آهن چابهار تا مرز افغانستان مربوط می‌شود. این معافیت پس از آن ارائه شد که دولت نارندرا مودی قاطعانه اعلام کرد با وجود عدم صدور معافیت از سوی آمریکا به تداوم توسعه بندر چابهار ادامه خواهد داد.

چرا چابهار برای هند اهمیت دارد؟

انعقاد توافق‌نامه چابهار توسط هند یک تصمیم استراتژیک بسیار مهم است که به هند برای تجارت با افغانستان و منطقه آسیای میانه کمک خواهد کرد. سرمایه‌گذاری هند در چابهار 500 میلیون دلار خواهد بود. مسیر ریلی تا افغانستان از خاک ایران، به هند امکان دسترسی بیشتر به منابع منطقه را خواهد داد. دسترسی به افغانستان از طریق ایران، به هند امکان حذف دشمن سنتی آن‌ها یعنی پاکستان را خواهد داد. از منظری دیگر، این بندر بسیار نزدیک (حدود 100 کیلومتر) به بندر گوادر پاکستان ‌است که توسط چین توسعه داده شده‌ است. هند با توسعه بندر چابهار از یک سو با پاکستان و از سوی دیگر با چین رقابت می‌کند. چین در حال حاضر حضوری پررنگ در دریای چین دارد و بنادر بزرگی در آنجا تأسیس کرده است. چین با توسعه بندر گوادر یک مسیر حمل و نقل بزرگ تأسیس کرده که دسترسی به اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس را سهولت بخشیده است. برای هند، کنترل هر دو سوی مرزهای آبی توسط چین یک چالش استراتژیک قلمداد می‌شود.

افغانستان؛ پیروز رقابت غول‌ها

اهمیت استراتژیک بندر چابهار برای هند سبب شده است که افغانستان نیز امتیازات فراوانی به دست آورد. کاهش وابستگی افغانستان به پاکستان برای تجارت دریایی، افغانستان را از حیث تجاری در موقعیت بهتری قرار می‌دهد، چه اینکه دولت افغانستان هم‌اکنون 80 درصد تجارت دریایی خود را از طریق پاکستان انجام می‌دهد و بازگشایی مسیر چابهار ضمن ایجاد مزیت رقابتی برای تجار افغانستان به ارمغان خواهد آورد. پاکستان در یک دهه گذشته بارها قرارداد ترانزیت و تجارت افغانستان-پاکستان را نقض کرده‌ است. تجار افغانستان به دلیل افزایش ناگهانی تعرفه‌‌ها و عوارض ترانزیت توسط پاکستان خسارات زیادی متحمل شده‌‌اند. پاکستان به طور مکرر از مسیر ترانزیتی خود به‌عنوان یک اهرم برای فشار به دولت افغانستان سوده برده است. بی‌اثر ساختن این اهرم فشار، یک دستاورد بزرگ برای دولت افغانستان به شمار می‌رود.

ایران؛ تلاش برای پیوند زدن  آسیای مرکزی و شرقی

شرق آسیا با 1.7 میلیارد نفر جمعیت، یک بازار بالقوه برای مواد خام و محصولات معدنی تولید شده در بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی و غرب آسیا به شمار می‌رود. نیاز اقتصادهای نوظهور جنوب شرق آسیا در کنار رشد سریع اقتصادی هند توجه بازرگانان به جمهوری‌های آسیای میانه را که سرشار از مواد اولیه معدنی هستند جلب کرده ‌است. همچنین بازار آسیای میانه که دور از آب‌های گرم و مسیر تجارت زمینی با اروپا است، یک بازار بالقوه بزرگ برای کالاهای تولید شده در آسیای جنوب شرقی است. ایران در مسیر عبوری سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار گرفته است. این موقعیت استراتژیک فرصت‌های فراوان ترانزیتی را در پی دارد. 5 همسایه ایران فاقد دسترسی به آب‌های آزاد هستند. چابهار یکی از سه بندر دریایی پیش‌بینی‌ شده توسط سازمان ملل است که برای کریدور راه ابریشم مورد استفاده قرار خواهد گرفت. با وجود برنام‌ریزی‌ها، در حال حاضر دسترسی به آسیای میانه از طریق افغانستان با دشواری‌های زیادی روبه رو است. افغانستان فاقد سیستم‌ ریل پیشرفته، جاده‌ و زیرساخت‌‌های اقتصادی مناسب در نسبت با ایران است. علاوه بر آن زیرساخت ضعیف امنیتی و کوهستانی بودن مسیرهای افغانستان بر دشواری‌های ترانزیت از خاک افغانستان می‌افزاید. یک معضل بزرگ لاینحل برای افغانستان، فاصله کوتا‌تر دسترسی به عشق آباد از طریق ایران است. مسیر چابهار تا عشق ‌آباد از طریق ایران حدود 1900 کیلومتر و از طریق افغانستان حدود 2500 کیلومتر فاصله دارد.

تجارت با هند می‌تواند به شراکت سیاسی هم منجر شود

موضع قاطع دولت هند برای دفاع از پروژه چابهار یک نشانه مهم در دوران تحریم‌های ترامپ به شمار می‌رود. عقب‌نشینی دولت ترامپ از اعمال تحریم علیه چابهار یک نمونه روشن از درهم تنیدگی منافع است. چندی پیش که ترکیه هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفت، اقتصاد ترکیه واکنش مقطعی نشان داد. با این حال به باور بسیاری از تحلیلگران درهم‌تنیدگی اقتصادی ترکیه با بسیاری از اقتصادهای بزرگ درنهایت ترکیه را از زیر فشارها خارج خواهد کرد. با وجود تمایز اساسی میان تحریم‌های ایران و ترکیه، اما استفاده از گزینه درهم‌‌تنیدگی اقتصادی، یکی از اصولی‌‌ترین سلاح‌ها علیه گزینه تحریم‌های ظالمانه است. هند به‌عنوان یک اقتصاد نوظهور مترصد استفاده از منابع طبیعی کشورهایی چون ایران است. بهره‌برداری از این نیاز اقتصادی و تبدیل آن به یک شراکت سیاسی برای ایران نیازی حیاتی است. نیازی که می‌تواند در بزنگاه‌هایی چون دوران تحریم، برای کشور نقطه اتکای مناسبی باشد.

گزارش از سید محمدجواد حسینی- ایرنا