وزارت میراث را قربانی چرخه معیوب سیاسی‌کاری نکنیم

سعیده علیپور

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور منتخب، در حرکتی ابتکاری با تشکیل پنج شورای راهبردی در بخشهای سیاسی، اقتصادی، زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، طرحی نو در انداخت تا این بار با کمک و پیشنهاد این کارگروه‌ها، که گفته می‌شود متشکل از متخصصان هر حوزه است، وزرای دولت خود را معرفی کند.

هر کارگروه کمیته‌هایی را برای معرفی هر عضو از کابینه تشکیل داده و ۳ تا ۵ نامزد را برای هر وزارتخانه معرفی خواهد کرد. اما گرچه هنوز هیچ نامزدی در هیچ کدام از این کارگروه‌ها برای پست وزارت نهایی نشده؛ برخی از حوزه‌ها حتی در مرحله تشکیل کمیته هم از سوی فعالان و متخصصان آن با نقدهای تند و تیزی مواجه شده‌اند. یکی از واکنش‌برانگیزترین این کمیته‌ها؛ میراث فرهنگی و گردشگری بوده است. به طوری که به محض معرفی افراد این کمیته، شماری از حوزه فعالان این بخش از جمله باستان‌شناسان، روزنامه‌نگاران تخصصی، متخصصان حوزه گردشگری و صنایع دستی و ...، شایستگی منتخبان کمیته‌ مربوطه را زیر سوال برده‌اند.

در آخرین واکنش‌ها، دیروز ۲۳ تن از روزنامه‌نگاران تخصصی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور با تاکید بر انتخاب هرچه شایسته‌تر وزیر میراث ‌فرهنگی، گردشگری صنایع‌دستی، خطاب به مسعود پزشکیان نامه‌ای نوشته و یادآور شدند که «اکثر اعضای انتصابی کمیته تعیین وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌هیچ عنوان نماینده عناوینی که برای آنها گفته شده نیستند». حتی در این نامه آمده است: «برخی از این افراد باید پاسخگوی آسیب‌های وارد شده به سه حوزه در مدت زمان مسئولیت خود در ادوار گوناگون باشند» و از همین رو شایستگی چندانی برای انتخاب «وزیر مجرب که بتواند چرخ وزارتخانه میراث‌‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را دوباره به چرخش درآورد و طرحی نو جهت ارتقا و توسعه و حفظ جایگاه واقعی میراث‌فرهنگی ایران که بخش مهمی از میراث جهانی است را ندارند».

آنها با اشاره به اینکه محوطه‌های تاریخی امروز در چهار گوشه کشور با معضل حفاری‌های غیرمجاز، دستگاه‌های گنج‌یاب و قاچاق اموال فرهنگی-تاریخی روبه‌روست؟ و جلوی چشمان حیرت‌زده باستان‌شناسان قبح حفاری‌های سفارشی و پرحاشیه از سوی صاحب‌منصبان با فشار به وزارتخانه و سکوت و همراهی برخی مسئولان شکسته شد و صدای دلسوزان شنیده نمی‌شود، به پزشکیان هشدار دادند که از سپردن پست‌ها به مدیران حزبی، نامتخصص و نورچشمی‌ها حذر کند.

دیروز ۲۳ تن از روزنامه‌نگاران تخصصی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور خطاب به مسعود پزشکیان یادآور شدند که «اکثر اعضای انتصابی کمیته تعیین وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌هیچ عنوان نماینده عناوینی که برای آنها گفته شده نیستند.»

کارگروه پرحاشیه میراث فرهنگی و گردشگری چه کسانی هستند؟

پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری برای دولت چهاردهم، رایزنی‌ها برای انتخاب اعضای کابینه دولت اعم از معاونان و وزرا آغاز شد. در این میان برخی از افراد به عنوان گزینه‌هایی برای وزارت میراث فرهنگی مطرح هستند، که از آن جمله می‌توان به عزت‌الله ضرغامی، وزیر فعلی تا افرادی که سال‌ها از این حوزه دور بوده‌اند، اشاره کرد.

در ادوار گذشته هر چند کارگروه و کمیته تخصصی وجود نداشت، اما گفته می‌شد در پس پرده، رایزنی با متخصصان این حوزه در جریان است. اما آنچه در عمل رخ می‌نمود انتخاب وزیر نه از سوی فعالان و صاحبنظران و متخصصان، بلکه از سوی دست‌های پشت‌پرده‌‌‌ای بود که به واسطه قدرتمندی در ارکان حاکمیت، با اشغال این وزارتخانه، سهم خود را از دولت وقت می‌ستاندند.کما اینکه در زمان انتخاب وزیر میراث در دولت سیزدهم نیز عزت‌الله ضرغامی(وزیر دولت سیزدهم) اساسا جزو لیست‌های پیشنهادی فعالان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری نبود و انتخابش بسیاری را شوکه کرد.

اما این بار پرشکیان با شعار تخصص‌گرایی در همان ابتدای کار با تشکیل کارگروه‌هایی اقدام عملی را برای این منظور آغاز کرد. قرار است این افراد براساس مصادیق ارائه ‌شده، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری را به رئیس‌جمهور معرفی کنند. هرچند اغلب افراد پیشنهادی، چنگی به دل متخصصان و فعالان حوزه میراث و گردشگری نزدند. ضمن اینکه در این کارگروه چهره‌ای فعال در حوزه باستان شناسی و مرمت آثار وجود ندارد. این در حالی است که بخش مهمی از مشکلات این وزارتخانه به این بخش مهم مربوط است.

بهمن نامور مطلق، حسن طالبیان، مهدی حجت، علی دارابی، مرتضی رحمانی موحد، امین عارف نیا، سیدمحمد بهشتی، مسعود سلطانی فر، حسین مرعشی، سعید اوحدی، محمدحسین ایمانی خوشخو، ولی تیموری، حسین بختیاری، علیرضا تابش، سمیع الله حسینی مکارم، سیدمحسن میر، زهرا عابدینی، لیلا اژدری، دلاور بزرگ نیا، مصیب امیری و حسین الله‌بداشتی که به عنوان اعضای کارگروه وزارت میراث فرهنگی و گردشگری معرفی شده‌اند، منتقدان زیادی داشتند.

برخی منتقدان از نادیده گرفتن حضور نمایندگان بخش خصوصی در این کمیته پیشنهاد وزیر میراث انتقاد کردند. برخی دیگر با اشاره به سوابق تاریک برخی از این اعضا در دوره مسئولیتشان در ادوار گذشته این سازمان و وزارتخانه، آنها را فاقد صلاحیت لازم برای انتخاب وزیر آینده دانستند

برخی با انتقاد از حضور مسئولان قبلی این وزارتخانه در این کمیته نسبت به نادیده گرفتن حضور نمایندگان بخش خصوصی در این کمیته واکنش نشان دادند. برخی دیگر با اشاره به سوابق تاریک برخی از این اعضا در دوره مسئولیتشان در ادوار گذشته این سازمان و وزارتخانه آنها را فاقد صلاحیت لازم برای انتخاب وزیر آینده دانستند.

حمیدرضا ولی‌پور، عضو هیات علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهید ‌بهشتی در یادداشتی که در نقد شیوه انتخاب کارگروه انتخاب وزیر منتشر کرده، نوشت: «اعضای کارگروه انتخاب وزیر میراث فرهنگی را باید در درجه نخست افرادی از اصحاب علم و فرهنگ به‌ویژه متخصصان این حوزه و دغدغه‌مندان فرهنگ و میراث ایران شامل باستان‌شناسان، مرمتگران، فعالان صنایع‌دستی و گردشگری انتخاب کنند». او تصریح کرد: «چنانچه مدیران سابق حوزه میراث فرهنگی طرف مشورت قرار گیرند، امید چندانی به تحول در این حوزه وجود نخواهد داشت، زیرا هیچ‌یک از ایشان دانش تخصصی مرتبط با حوزه میراث فرهنگی ایران نداشته و ندارند و در جامعه علمی نیز مرجعیت علمی و مدیریتی نداشته و مورد پذیرش نبوده‌اند. بنابراین اعضای کارگروه را از افراد ناآگاه، نامتخصص و بعضا خطرناک در حوزه میراث فرهنگی که در سالیان گذشته این حیاط‌خلوت ریاست‌جمهوری را جولانگاه فعالیت‌های سیاسی یا کاسب‌کارانه خود کرده‌اند، انتخاب نکنید».

 وضعیت ناخوشایند گردشگری و میراث در ایران

گردشگری در بیش از ۱۵۰ کشور، یکی از پنج منبع مهم کسب ارز خارجی است و در ۶۰ کشور، رتبه اول را به‌خود اختصاص داده است. اما با وجود اینکه بر اساس گزارش یونسکو در سال ۲۰۰۷، ایران جزو ۵ کشور برتر از نظر میراث فرهنگی و جزو ۱۰ کشور اول در زمینه پتانسیل جذب گردشگر بین‌المللی در جهان است؛ در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری دچار چالش‌های جدی است و اساسا نه تنها در حفظ و نگهداری از میراث تاریخی ضعیف بوده که در جذب گردشگر و توسعه زیرساخت‌های گردشگری هم توفیقی نداشته است.

حمید فرهمند بروجنی، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان در خصوص نحوه انتخاب وزرا در بخش میراث و گردشگری به ایسنا گفته است: «این وزارتخانه بیشترِ مدیران را از میان شخصیت‌های سیاسی انتخاب می‌کند که البته ممکن است افراد شایسته‌ای باشند، اما به لحاظ تخصص، ویژگی‌های لازم را ندارند. این موضوع از پس از انقلاب وجود داشته که سازمان میراث فرهنگی ایجاد شد و امروز با تبدیل شدن به وزارتخانه، بیشتر خود را نشان می‌دهد. بنابراین رویکرد هیأت دولت و ریاست جمهوری آینده باید به میراث تغییر کند و وزیر میراث فرهنگی و گردشگری باید از خانواده این حوزه باشد، نه از صدا و سیما، وزارت صنایع یا نهادهای دیگر».

وقتی وزیر از خانواده میراث فرهنگی نباشد مسائل این حوزه برای او ملموس نیست و از سوی دیگر، مدیران میانی و پایین دستی هم به همین صورت به طریق سیاسی انتخاب می‌شوند و چرخه معیوب این وزارتخانه اصلاح نمی‌شود. با این تفاسیر، از دولت چهاردهم انتظار می‌رفت در انتخاب اعضای کمیته انتخاب وزیر میراث فرهنگی، دقت‌نظر بیشتری مبذول می‌داشت و با بهره‌گیری از کارشناسانی که به اصطلاح خارج از گود پست و مقام بودند و صرفا نظر تخصصی داشتند، بهره می‌گرفت. شاید در این صورت می‌شد امیدوار بود که نتیجه کار انتخاب وزیری شایسته‌ باشد.