ضد قهرمانی به نام جوکر

محمد تقی‌زاده

نسخه نخست جوکر ساخته تاد فیلیپس درسال 2019 موفقیت‌‌های فراوانی را در گیشه و نزد مخاطبان سینما بدست آورد. رسیدن به فروش یک میلیارد دلاری در گیشه در کنار کسب عناوین پرطمطراقی چون  ششمین فیلم پرفروش سال ۲۰۱۹، ۳۱امین فیلم پرفروش تاریخ سینما و پرفروش‌ترین فیلم درجه آر تاریخ سینما و همچنین پرفروش‌ترین فیلم کارنامه فیلیپس و فینیکس، سازندگان آن را به صرافت دنباله سینمایی آن انداخت اما به نظر می‌رسد نسخه جدید جوکر که با عنوان «جوکر: جنون مشترک» عرضه شده است نتوانسته است آنچنان که باید و شاید رضایت مخاطبان سینما و حتی هواداران متعصب جوکر را جلب نماید. فروش 20 درصدی این فیلم نسبت به نسخه اول یکی از شواهد آماری این سقوط و افول کیفیت است. اما چرا جوکر 2 نتوانست موفقیت‌‌های جوکر 1 را ادامه دهد؟

جوکری که دیگر جوکر ندارد

یکی از اصلی‌ترین و برجسته‌ترین دلایل همراهی و همذات‌پنداری با فیلم جوکر در نسخه اول آن شخصیت ضدقهرمان آن یعنی آرتور فلک با بازی واکین فونیکس بود. شخصیت یاغی و طغیانگر که علیه نظام سرمایه‌داری به پا می‌خیزد و هر آنچه مماشات و رسوم رایج اداری و عرفی بوده را زیر پا می‌گذارد تا علیه هر گونه ظلمی فارغ از قانونمداری و مرسومات اداری عمل کند. نسخه ایرانی این مرام و مسلک که یک نفر علیه همه رسوم عرفی و قانونی جامعه بلند می‌شود و بدون در نظر گرفتن عواقب و پیامدهای آن علیه ظلم جاری در جامعه بر می‌خیزد فیلم «قیصر» ساخته مسعود کیمیایی بود که بیش از 5 دهه پیش در ایران ساخته شد و همچنان از پیشروترین و محبوب‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مضمون یاغی‌گری علیه ظلم و بی‌عدالتی در جامعه، در همه زمان‌ها و فارغ از جغرافیای مکانی موضوعی جذاب و مخاطب پسند است که می‌تواند علاوه بر گیشه و عموم مردم، مخاطبان جدی‌تر و سخت‌گیر سینما را نیز همراه کند.

حالا در نسخه دوم جوکر، خبری از آن یاغی‌گری و طغیان جوکر 1 نیست و این ضربه مهمی به فیلم و انتظار و خواسته مخاطبان از این فیلم که در نسخه قبلی آن به وجود آمده بود، زده است.

داستان کم رمق، فیلمنامه بی‌روح، روابط نامعلوم

داستان دو خطی و پلات کلی فیلم جوکر 2 به راحتی قابل تبیین است و مخاطب به راحتی میتواند کلیت این فیلم را در چند خط و بدون از دست دادن هیجان و مضمون خاص و تاثیرگذاری متوجه شود. آرتور پس از جنایات متعدد در قسمت اول فیلم، به زندان می‌افتد و قسمت دوم فیلم از زندان رفتن او شروع می‌شود. در این مسیر او عاشقانه‌ای را با هارلی کوئین آغاز می‌کند و در نهایت و پس از دادگاهی طولانی، فینالی ناامیدکننده برای قهرمان دوست داشتنی سینمادوستان در دهه اخیر پدید می‌آید که به نظر نمی‌رسد از آن شورشی و شخصیت کاریزماتیک جوکر نسخه نخست خبری در این ورسیون جدید مشاهده شود.

داستان در این نسخه، به همین لاغری است که عنوان شد و هیچ پر و پال خاصی نیز برای آن طراحی نشده است. رابطه عاشقانه آرتور و هارلی که قرار است یکی از جذابیت‌ها و موتورمحرکه‌های فیلم باشد به سطحی‌ترین شکل ممکن برگزار شده و بجز ترانه‌ها و موسیقی لیدی گاگا و خود فینیکس، خبری از فضای عاشقانه و گسترش این رابطه عاشقانه در فیلم دیده نمی‌شود تا مضمون عاشقانه و ژانر موزیکال نه به برگ برنده بلکه به پاشنه آشیل فیلم بدل شود.

شخصیت‌های سطحی، کاراکتر‌های تجاری

از شخصیت آرتور که بگذریم و کلیشه‌های تکراری حضور او در نسخه اول و همچنین انفعال و کم رمقی شخصیت کنشگر جوکر1 را در نظر نگیریم به شخصیت هارلی با بازی لیدی گاگا میرسیم که حضور او بیش از آنکه به ضرر پروژه «جوکر: جنون مشترک» بوده باشد به ضرر آن تمام شده است چرا که فضای فیلم بی خود و بی جهت به خاطر خانم خواننده به سمت موسیقی و آوازی رفته که کارکرد خاصی در فیلم ندارد و حتی فضای سرد و شخصیت یاغی جوکر را تحت الشعاع سانتی‌مانتالیسم فیلم‌های ملودرام هالیوودی قرار می‌دهد. جوکری که به جهت طغیان، شورش و دفاعی که از مظلوم داشته محبوب شده در جوکر 2 به خاطر تمهیدات اشتباه کارگردان به  مرد منفعل عاشق مسلکی بدل شده که هم انفعالش روی اعصاب است و هم عاشق پیشگی‌اش چیزی عاید تماشاگر نمی‌‌کند گویا تمام تمهیدات بصری و حسی تاد فیلیپس در مقام کارگردان برای در آوردن ارتباط عاشقانه این دو به آوازخوانی خانم خواننده و همراهی فینیکس مربوط بوده و لحظات حس برانگیز خاصی از این دو نفر برای القا به مخاطب و گسترش روابط آنها به تصویر در نمی‌آید.

به این حضور موسیقیایی مازاد خانم لیدی گاگا می‌توان موارد دیگری نیز اضافه کرد از جمله بازی متوسط و ضعیف این ستاره موسیقی در قامت بازیگر سینما که نفس انتخاب او را زیر سوال می‌برد و از سوی دیگر کنش‌مندی بسیار ضعیف او که قرار است بنا به اسم فیلم جنونی مشترک را به مخاطب انتقال دهد در حالی‌‌که جنون شخصیت خود جوکر نیز پا در هوا می‌ماند چه برسد به شخصیت نحیف و ضعیف هارلی کویینز.

یک نکته قابل ذکر درباره شخصیت آرتور فلک، دوگانه سازی است که پیرامون شخصیت او صورت گرفته است و منحصر به این نسخه دارد. اینکه آرتور با جوکر فرق دارد و در دادگاه نیز تلاشی برای این دوگانه سازی برای تبرئه آکتور انجام و بعد از آن به کلی رها می‌شود. این مضمون در کارتون اول فیلم با موضوع جوکر و سایه‌اش مطرح می شود اما خبری از بسط و گسترش آن به کلیت داستان نیست.

در انتها و با وجود ایرادات گفته شده باید از بازی قابل توجه و تاثیرگذار فینیکس نوشت که با وجود اینکه موفقیت ورسیون قبلی را تکرار نمی‌کند اما او را جزو ابر بازیگران محبوب و مشهور حال حاضر سینمای جهان نگه می دارد چرا که در فیلم متوسطی که شخصیت‌پردازی قوی نیز ندارد توانسته روی مخاطبش تاثیر و او را همراه خود بکشاند. در وهله دیگر، باید به فیلمبرداری درجه یک فیلم و نورپردازی آن اشاره کرد که علاوه بر جذاب کردن فضای بصری فیلم در کارکرد دراماتیک و تماتیک آن نیز بسیار موثر عمل کرده است.