مبنای طرح «مالیات بر سوداگری»، فرضیات موهوم است

رامتین موثق

در سالی که هدف آن سرمایه‌گذاری برای تولید نام‌گذاری شده است، مردم بیشتر به جای اینکه به فکر سرمایه‌گذاری در تولید باشند، دنبال حفظ ارزش پول خود از طریق خرید دلار و طلا هستند و این موضوع مقامات ارشد نظام را نیز به فکر واداشته که چگونه می‌توان مانع چنین فعالیت‌های به اصطلاح سفته‌بازانه و سوداگرانه شد. 

محمدتقی فیاضی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: مسئله اصلی که باید در تحلیل «مالیات بر سوداگری» درنظرگرفت، مغالطه سیاست‌گذاران و کج‌فهمی درباره تورم موجود در کشور است. این امر مسلم در میان مسئولین ما نادیده گرفته می‌شود که وقتی اقتصاد کلان کشور در شرایط ناسالمی باشد، محیطی فراهم می‌شود که در آن فعالیت‌های غیراقتصادی یا سوداگرانه شکل می‌گیرد

با شروع تنش‌های ایران با اسرائیل و آمریکا در منطقه، دلار حتی قله 110 هزارتومان را نیز فتح کرد و مردم را بیشتر به فکر خریددلار انداخت. اکنون هم که دلار در حال ریزش است، نیز برخی به دنبال فروش دلارها و طلاهای خریداری شده هستند. بنابراین در ابتدای سال «سرمایه‌گذاری برای تولید»، موج عظیمی از فعالیت‌های دلالانه بین مردم شکل گرفته است.

اما سیاست‌گذار از سال گذشته برنامه‌ای برای این فعالیت‌ها ارائه داده است که در این گزارش به بررسی آنها می‌پردازیم.

نوبت رسیدگی به «مالیات بر سوداگری» در صحن مجلس فرارسید!

سخنگوی شورای نگهبان در نشست خبری روز گذشته خود، خبر از رسیدن وقت رسیدگی به طرح «مالیات بر سوداگری» در صحن مجلس داد. 

تجربه گذشته نشان داده است که اهداف اصلی مالیات‌های مختلف، محقق نشده است. همین بحث مالیات بر خانه‌های خالی و گرانقیمت چقدر بر ورود خانه‌های خالی به بازار و عرضه شدن آنها و یا کاهش قیمت‌ها موثر بوده است؟ می‌توان گفت تقریبا هیچ

هادی طحان نظیف در پاسخ به پرسشی درباره سرنوشت مصوبه مجلس در خصوص طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی گفت: طرح مالیات بر سوداگری و سفته بازی تاکنون ۲ مرتبه بین مجلس و شورای نگهبان در رفت‌وآمد بوده و ایرادات شورا در این رفت‌وآمدها کاهش یافته است. بر اساس اطلاعی که دارم اصلاحات جدیدی در این خصوص در کمیسیون تخصصی مجلس اعمال شده و این موضوع در نوبت رسیدگی در صحن مجلس قرار دارد.

گفتنی است 11 دی‌ماه بود که رئیس مجلس شورای اسلامی از رئیس کمیسیون اقتصادی خواست تا هرچه سریع‌تر گزارش طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی را نهایی کرده و آن را برای بررسی در صحن مجلس آماده کند. طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی که در جلسه روز سه‌شنبه ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ در صحن مجلس مطرح شده بود، جهت تأمین نظر شورای نگهبان از سوی نمایندگان اصلاح و مجدداً با ایراداتی از سوی این شورا مواجه شد.

این طرح به ویژه بر قانون مالیات‌های مستقیم و پایانه‌های فروشگاهی تاثیر می‌گذارد. طبق ادعای محمدباقر قالیباف، این طرح تنها شامل کمتر از نیم درصد از جمعیت کشور می‌شود؛ کسانی که با نیت سوءاستفاده، ارز، طلا و خودرو می‌خرند و از شرایط تورمی برای کسب سود هنگفت استفاده می‌کنند. این قانون قصد دارد مانع چنین فعالیت‌هایی شود و مالیات از این سوداگران دریافت کند، نه از اکثریت مردم.

ادعای هدایت سرمایه‌ها به تولید

از جمله اهدافی که موافقین این طرح بیان می‌کنند، تاثیر این مالیات بر فعالیت‌های دلالانه و هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید است. راهکارهایی که برای جلوگیری از سفته‌‌بازی ارائه می‌شود، نیز عبارت از سازوکارهای مالیاتی مانند مالیات بر فروش سریع دارایی‌ها مثل اعمال مالیات سنگین بر فروش املاک یا ارزهای خارجی در کمتر از 6 ماه پس از خرید، افزایش نرخ مالیات بر سود غیرمولد مثل تعیین نرخ مالیاتی بالاتر برای سودهای حاصل از فعالیت‌های غیرتولیدی نسبت به سودهای حاصل از فعالیت‌های صنعتی یا کشاورزی و معافیت‌های مالیاتی برای بخش تولیدی است.

در همین راستا، سید امیر سیاح، مدیرکل پیش‌بینی و بهبود محیط کسب‌وکار وزارت اقتصاد، خواستار تصویب فوری طرح‌های قانونی برای محدودکردن سفته‌بازی شده است. این لوایح باید شامل این موارد باشد: جرم‌انگاری معاملات غیرموجه ارز و طلا در بازارهای غیررسمی و الزام به ثبت تمامی معاملات املاک در سامانه‌های رسمی و جریمه‌های سنگین برای دور زدن این قاعده.

تا موانع رفع نشود سرمایه‌گذاری رونق نمی‌یابد و طرح مالیات بر سوداگری هم کمکی به هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید نمی‌کند زیرا دوشادوش موانع تولید، سوداگری هم ادامه پیدا می‌کند چون بخشی از سوداگری طبیعی است اما بخشی هم که وجود دارد و در کشور به اشتباه به سوداگری معروف شده است، در واقع سوداگری نیست بلکه روش‌هایی است که مردم برای حفظ ارزش دارایی خود به آنها پناه می‌برند

تسنیم هم در گزارشی درباره سفته‌بازی در ابتدای فروردین‌ماه نوشته بود: «جلوگیری از سفته‌بازی نیازمند اقدامات فوری و هماهنگ در حوزه‌های مالیاتی، قانونی، و نهادی است. اعمال مالیات بر فعالیت‌های غیرمولد، تسریع در تصویب قوانین مرتبط، و تقویت نظارت هوشمند می‌تواند به تدریج بازارها را به سمت اقتصاد تولیدی سوق دهد. بدون این اصلاحات، فعالیت‌های سفته‌بازانه همچنان به عنوان سرطانی برای اقتصاد باقی خواهند ماند.»

کج‌فهمی سیاست‌گذار

 از رابطه تورم و سوداگری

یک کارشناس حوزه اقتصاد در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، در ارزیابی خود از طرح مالیات بر سوداگری عنوان کرد: مسئله اصلی که باید در تحلیل این طرح درنظر گرفت، مغالطه سیاست‌گذاران و کج‌فهمی مسئولین ما درباره تورم موجود در کشور است که در واقع نادیده گرفته می‌شود.

محمدتقی فیاضی تصریح کرد: وقتی که شرایط اقتصاد کلان کشور در شرایط ناسالمی باشد، محیطی فراهم می‌شود که در آن فعالیت‌های غیراقتصادی یا سوداگرانه شکل می‌گیرد.

او با ذکر این نکته که موثرترین متغیر بر سوداگری نرخ بالای تورم است، توضیح داد: هنگامی که نرخ تورم خیلی بالا باشد، بخشی از مردم به طور طبیعی برای حفظ ارزش دارایی‌ها و موجودی‌های نقدی خود، به سراغ روش‌های دیگری می‌روند. البته در این شرایط ممکن است افرادی هم باشند که صرفا با هدف سوداگری وارد اقتصاد شوند که طبیعی هم هست و در بقیه اقتصادها هم نظایر آنها حضور دارند.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی افزود: اگر بین قیمت‌های دولتی و بازار آزاد، چه در ارز و چه در کالا، شکافی باشد بالاخره سوداگران حرفه‌ای وارد بازارها می‌شوند. شاید یکی از راه‌حل‌های کنترل آن، مالیات بر مجموع درآمد این افراد باشد و در این حالت، افراد فارغ از محل کسب درآمد خود، باید بخشی از این درآمد را به دولت بپردازند.

یک کارشناس اقتصادی: وقتی مسأله به درستی شناخته نشود و بر پایه مفروضات موهومی شکل بگیرد، نتایج موردانتظار هم به دست نمی‌آید. بنابراین از همین حالا می‌توان انتظار داشت اهدافی که مدنظر طراحان و سیاست‌گذاران برای اجرای طرح مالیات بر سوداگری است، محقق نشود

او تاکید کرد که در ایران مشکل اصلی نرخ بالای تورم است و البته شرایط دیگری هم به سوداگری دامن می‌زند؛ به عنوان مثال بازار کار برای فعالیت سالم خیلی مساعد نیست و غیره.

تجربه ناموفق گذشته در زمینه مالیات‌ها

فیاضی درباره اینکه «آیا مالیات بر سوداگری واقعا متوجه سوداگران می‌شود و چتر مالیاتی را باز می‌کند یا باز گریبان‌گیر گروه‌های قبلی مالیات‌دهنده می‌شود؟»، پاسخ داد: البته تجربه‌ها‌ی ناموفقی در زمینه مالیات‌ها داشتیم، امثال مالیات بر خانه‌های خالی و خودروهای لوکس و در کل مالیات‌هایی که در قانون بودجه ۱۴۰۴ هم موجود است.

او ادامه داد: تجربه گذشته نشان داده است که آن هدف اصلی مالیات، یا آنچه که ادعا می‌شده، محقق نشده است و سیاستگذار نتوانسته‌ به اهداف خود برسد. همین بحث مالیات بر خانه‌های خالی و گرانقیمت باید در واقعیت بررسی شود. این مالیات‌ها چقدر بر ورود خانه‌های خالی به بازار و عرضه شدن آنها و یا کاهش قیمت‌ها موثر بوده است؟ می‌توان گفت تقریبا هیچ.

این کارشناس تصریح کرد: بنابراین وقتی مسئله به درستی شناخته نشود و بر پایه مفروضات موهومی شکل بگیرد، معلوم است که نتایج هم موردانتظار طراحان و سیاست‌گذاران نخواهد بود و از همین حالا می‌توان انتظار داشت آن اهدافی که مدنظر آقایان برای اجرای طرح مالیات بر سوداگری است، محقق نشود.

رونق سرمایه‌گذاری در گرو رفع محدودیت‌ها

فیاضی درباره تاثیر مالیات بر سوداگری بر هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید، اظهار کرد: وقتی که تورم ۴۰ تا ۵۰ درصد باشد اصلا سرمایه‌گذاری اتفاق نمی‌افتد.

او یادآور شد: تجربه بقیه کشورها را که نگاه کنیم، رشد اقتصادی بالا و پایداری در تورم ۴۰ تا ۵۰ درصدی رخ نمی‌دهد و اصلا منطقی هم نیست. کسی که می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند با چه قیمتی باید این کار را بکند؟ در شرایطی که چشم‌انداز بلندمدت تورم بین ۳۰ تا ۵۰ درصد است، با چه چشم‌اندازی می‌توان سرمایه‌گذاری کرد؟

این تحلیلگر اقتصادی افزود: سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی و قیمت‌گذاری در شرایط موجود واقعا کار سختی است زیرا در ایران، انواع بحث‌ها و محدودیت‌ها برای قیمت‌گذاری وجود دارد و سرمایه‌گذار هم مطمئن نیست و این اختیار را ندارد که متناسب با افزایش نرخ تورم قیمت‌ محصولات خود را افزایش دهد. 

فیاضی ارتباط تورم و سرمایه‌گذاری را مسئله اصلی دانست و ادامه داد: مسائل دیگری هم وجود دارد. به هرحال تحریم‌ها هنوز پابرجا هستند، فسادی که در کشور وجود دارد، مشکل انواع مجوزها و مسائل متعدد دیگر از جمله بقیه موانع سرمایه‌گذاری برای تولید در ایران است.

او در پایان خاطرنشان کرد: تا این موانع رفع نشود سرمایه‌گذاری رونق نمی‌یابد و طرح مالیات بر سوداگری هم کمکی به هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید نمی‌کند زیرا دوشادوش موانع تولید، سوداگری هم ادامه پیدا می‌کند چون بخشی از سوداگری طبیعی است اما بخشی هم که وجود دارد و در کشور به اشتباه به سوداگری معروف شده است، در واقع سوداگری نیست بلکه روش‌هایی است که مردم برای حفظ ارزش دارایی خود به آنها پناه می‌برند.