در شرایط تحریمی اصلا فرصت صادرات وجود ندارد

رامتین موثق

اقتصاد ایران با وجود ورود به دنیای مدرنیته و صنعتی شدن نسبی، همچنان از اقتصاد سنتی فاصله نگرفته است و برخی از حوزه‌های اقتصاد سنتی به یادگار مانده‌اند. فرش از جمله این حوزه‌هاست که همچنان فرش دستباف ایرانی در دنیا حرفی برای گفتن دارد و یک مزیت برای صادرات ایران محسوب می‌شود.

توجه به این حوزه اقتصاد ایران از سده‌های گذشته نیز برقرار بوده و حتی در دوره‌ای از تاریخ معاصر ایران صادرات فرش به میلیارد دلار هم رسید اما مدتی است صادرات فرش ایران به مقدار ناچیزی و در حدود 40 میلیون دلار رسیده است که می‌توان گفت تقریبا دیگر صادرات این حوزه از بین رفته است. از آنجا هم که این کالا لوکس به‌شمار می‌آید و مصرف داخلی آن هم نمی‌تواند جایگزین صادرات شود، این صنعت با تهدیدی جدی روبه‌رو شده است که هر لحظه هم این خطرات جدی‌تر می‌شود.

فرصت‌سوزی صادراتی فرش در سال گذشته

این وضعیت صادرات فرش به صورتی درآمده که فعالان صنفی حوزه را به تکاپو واداشته است که دائم بر دلایل افت صادرات فرش دستباف ایرانی تاکید کنند. در همین راستا، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولیدکنندگان فرش دستباف ایران با اشاره به شعار سال 1404، گفت: سال گذشته بهترین فرصت برای رشد صادرات و افزایش بهره‌وری قالیبافان بود که به دلیل محدودیت‌ها انجام نشد.

به گزارش تسنیم، عبداله بهرامی در یادداشتی به فرصت‌سوزی فرش دستباف ایران با دست مصوبات داخلی پرداخت و نوشت: بر اساس شعار سال 1404 و تاکید رهبری در حمایت و سرمایه‌گذاری از تولید، صنعت فرش دستباف ایران که نه تنها حامل میراث فرهنگی بلندای کشور است بلکه به عنوان یکی از شاخه‌های استراتژیک در حوزه صادرات و اشتغال‌زایی در نظر گرفته می‌شود، نیازمند تحول و استراتژی‌های نوین است. بررسی ابعاد اقتصادی، فنی و سیاست‌گذاری در این صنعت نشان می‌دهد که عوامل داخلی و خارجی نقش تعیین‌کننده‌ای در افت قابل توجه تولید و صادرات فرش دستباف داشته‌اند.

مقصد اول تجارت فرش دست‌باف در دنیا ایالات متحده آمریکا است؛ یعنی از لحاظ آماری ۴۴ درصد فرش کشورهای مختلف به آمریکا صادر می‌شود اما آمریکا از تحریم‌های ۹۷ به بعد، برای سومین بار فرش ایران را بجد تحریم کرد به صورتی که فرش بعد از نفت، اولین حوزه‌ای بود که تحریم شد و این تحریم هم خیلی سختگیرانه اعمال می‌شود یعنی در مبادی ورودی آمریکا خیلی سختگیرانه نسبت به تکنیک و طرح و نقش فرش ایرانی اطلاع دارند و اجازه ورود نمی‌دهند

او در این یادداشت خود به افت صادرات فرش پرداخت و یادآور شد: صادرات این هنر در دهه 70 به حدود 2 میلیارد دلار می‌رسید؛ اما با گذر زمان به حدود 50 میلیون دلار رسیده که بازتابگر کاهش رقابت‌پذیری و بهره‌برداری ناکافی از فرصت‌های ارزی است. این مقام صنفی درباره فرصت‌سوزی در صادرات فرش در سال گذشته توضیح داد: سال جاری، با رسیدن ارزش هر دلار به حدود 100 هزار تومان، فرصت نوسانی برای رشد صادرات و افزایش بهره‌وری قالیبافان فراهم می‌شد، اما به دلیل محدودیت‌های سیاسی و اجرایی، این پتانسیل به سود نهادهای تولیدی منتقل نشده است.

از آنجایی که صادرات فرش دستباف ایرانی به 2 میلیارد دلار هم رسیده بود، پس نشان می‌دهد که یک بالقوگی در این حوزه وجود دارد و می‌توان دوباره از این فرصت صادرات استفاده کرد اما باید بررسی کرد که چه موانعی سدراه استفاده از پتانسیل‌های فرش ایرانی وجود دارد و با وجود این موانع آیا می‌توان از فرصت‌سوزی صادراتی صحبت کرد یا نه؟

بازار اول صادرات فرش را از دست داده‌ایم

رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی در گفت‌‌وگو با «توسعه ایرانی» درباره تغییرات صادرات فرش در سال گذشته اظهار کرد: صادرات فرش حتما رشد نداشت زیرا متغیرهایی که باعث افت شده بود، هیچکدام برطرف نشدند که هیچ، بلکه تشدید هم شدند.

مرتضی حاجی آقامیری اعلام کرد: میزان دقیق تغییرات و افت و افزایش صادرات را مرکز ملی فرش باید اعلام کند که هنوز این آمار را ارائه نکرده است اما گمان می‌کنم صادرات فرش همچنان بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون دلار باشد.

او درباره علل افت صادرات فرش عنوان کرد: علت اصلی افت صادرات فرش، مسئله تحریم‌های بین‌المللی است. تحریم‌های بین‌المللی در همه حوزه‌های صادراتی ایران اثر سوء داشت اما در فرش این اثر سوء بیشتر بود.

رئیس کمیسیون فرش اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: در شرایط تحریمی اصلا فرصت صادراتی وجود ندارد که ما فرصت‌سوزی کرده باشیم. ارزش پول ملی برای صادرات می‌تواند به عنوان امتیاز تلقی شود منتهی وقتی ارتباط بین‌المللی ما مخدوش است، به سختی می‌توانیم پول بگیریم و در بعضی موارد هزینه انتقال پول تا ۳۰ درصد هم بالا می‌رود و این امتیاز را از بین می‌برد 

این فعال حوزه فرش درباره اثر دوچندان تحریم بر صادرات این محصول گفت: به خاطر اینکه مقصد اول تجارت فرش دستباف در دنیا ایالات متحده آمریکا است؛ یعنی از لحاظ آماری ۴۴ درصد فرش کشورهای مختلف به آمریکا صادر می‌شود.

حاجی آقامیری افزود: آمریکا از تحریم‌های ۹۷ به بعد، برای سومین بار فرش ایران را بجد تحریم کرد به صورتی که فرش بعد از نفت، اولین حوزه‌ای بود که تحریم شد و این تحریم هم خیلی سختگیرانه اعمال می‌شود یعنی در مبادی ورودی آمریکا خیلی سختگیرانه نسبت به تکنیک و طرح و نقش فرش ایرانی اطلاع دارند و اجازه ورود نمی‌دهند.

او تصریح کرد: وقتی ۴۴ درصد یک حوزه از دست می‌رود و تحریم‌ها آثار خود را بر ۵۶ درصد باقیمانده هم می‌گذارد، طبیعتاً این افت صادرات اتفاق خواهد افتاد.

همگرایی تحریم‌های داخلی و خارجی در افت صادرات فرش

رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی درباره دیگر علل افت صادرات فرش بیان کرد: تحریم‌های داخلی، مثل پیمان‌سپاری ارزی، عدم امکان برگشت فرش‌های ایرانی به کشور به موجب تبصره ۱ ماده ۱۲۱ آیین‌نامه اجرای قانون امور گمرکی موضوع بیمه قالی‌بافان و فعالان صنایع دستی و ...، همه باعث شد میزان صادرات فرش 

افت کند.

حاجی آقامیری با اشاره به برقرار بودن تمام عوامل داخلی افت صادرات فرش در سال گذشته، درباره بهبود شرایط پیمان‌سپاری ارزی توضیح داد: البته در حوزه تعهد ارزی در اسفندماه سال گذشته بالاخره تصویب‌نامه هیات وزیران در مورد کاهش میزان پیمان سپاری و تعهد ارزی فرش و صنایع دستی به حد ارزش مواد اولیه اجرا شد. این مصوبه که در خرداد ماه و روزهای آخر دولت سیزدهم در هیات وزیران به تصویب رسیده بود، با پیگیری مکرر اتاق بازرگانی ایران بالاخره اجرایی شد و الان تعهد ارزی فرش و صنایع دستی بر مبنای ارزش مواد اولیه تعیین می‌شود که این یک نکته مثبتی است زیرا در شرایطی که پیمان‌سپاری با توجه به قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز تکلیف قانون دائمی کشور شده است، اینکه ما به اندازه مواد اولیه متعهد به بازگشت ارز باشیم قدم مثبتی است اما تاثیرگذاری آن مشروط بر اینست که شرایط دیگر هم تغییر بکند که مهم‌ترینش هم مسئله FATF و رفع تحریم‌هاست و رفع تمام این مشکلات می‌تواند اثر بسیار خوبی بر افزایش صادرات داشته است.

مرتضی حاجی آقامیری: تحریم‌های داخلی، مثل پیمان‌سپاری ارزی، عدم امکان برگشت فرش‌های ایرانی به کشور به موجب تبصره ۱ ماده ۱۲۱ آیین‌نامه اجرای قانون امور گمرکی موضوع بیمه قالی‌بافان و فعالان صنایع دستی و ...، همه باعث شد میزان صادرات فرش افت کند

او درباره امکان بهبود صادرات فرش به دلیل تغییرات پیمان‌سپاری ارزی تاکید کرد: صادرات فرش امسال می‌تواند بهتر بشود اما کلید همه این مسائل، مذاکرات ایران با آمریکا و کشورهای غربی و حل مسائل بین‌المللی است. اگر این اتفاق بیافتد با شتاب زیادی می‌توانیم این شرایط صادراتی را تغییر دهیم.

استفاده از مزیت فرش ایرانی مشروط به رفع تحریم‌ها

رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی درباره ادعای وجود فرصت مناسب برای صادرات فرش در سال گذشته خاطرنشان کرد که در شرایط تحریمی اصلا فرصت صادراتی وجود ندارد که ما فرصت‌سوزی کرده باشیم.

حاجی آقامیری درباره امکان افزایش صادرات با کاهش ارزش پول ملی مطرح کرد: کاهش ارزش پول ملی برای همه صادرات می‌تواند به عنوان امتیاز تلقی شود منتهی وقتی ارتباط بین‌المللی ما مخدوش است، بانک‌های ما هم مرتبط نیست و به سختی می‌توانیم پول بگیریم و در بعضی موارد هزینه انتقال پول تا ۳۰ درصد هم بالا می‌رود، این امتیاز را از بین می‌برد و سال گذشته شرایط اینگونه بود.

او درباره فرصت‌های صادرات فرش عنوان کرد: البته این را یادمان نرود، فرش و صنایع دستی از معدود حوزه‌ها در اقتصاد ایران هستند که کشور ما در آنها در بازارهای بین‌المللی مزیت نسبی و بعضاً مطلق دارد؛ یعنی از حوزه‌هایی است که باید از آن استفاده کنیم.

این فعال صنفی ادامه داد: اگر به درستی رفتار کنیم و مشکلی نداشته باشیم، رقبای ما در شرایط برابر قاعدتا باید خیلی از ما عقب باشند و این فرصتی است که به دو دلیل ایجاد شده است؛ اول اینکه همه سرمایه‌گذاری و هزینه‌های این بخش را مردم و بخش خصوصی می‌دهند و دو اینکه، در بازارهای بین‌المللی مزیت داریم و این در حالی است که در خیلی از حوزه‌ها چنین مزیتی نداریم.

او ادامه داد: برای مثال در این زمینه صادرات خودرو و تجهیزات صنعتی رقبای گردن‌کلفت و کشورهای صنعتی بزرگی را پیش‌رو داریم اما در فرش و صنایع دستی اینطور نیست و اگر به درستی از پتانسیل‌های آن استفاده کنیم، مزیتی است که می‌تواند منجر به رشد صادرات غیرنفتی شود و به همین دلیل دولت، و کل حاکمیت، باید به آن توجه کنند.

او در پایان تصریح کرد: این چالش‌ها اگر رفع شوند می‌توانیم جهشی در صادرات داشته باشیم اما متاسفانه این چالش‌ها سالیان است که برقرار است.