وحید شقاقی شهری درخصوص ناکامی در تحقق اهداف چشم‌انداز ۲۰ ساله در سال پایانی آن:
توهم و سوءمحاسبه، ایران را از مدار توسعه خارج کرده
رامتین موثق
یکی از مشکلاتی که در حوزه برنامه‌ریزی سیاستگذاران در همه زمینه‌ها به‌ویژه اقتصادی به چشم می‌خورد، فاصله معنادار میان اهداف و تحقق آنهاست. این مشکل در دهه‌های اخیر بیشتر به چشم می‌خورد به طوری که اهداف اکثر برنامه‌ها محقق نشده رها شده‌اند.
اکنون افرادی که کشور را وارد تحریم کردند و گفتند تحریم‌ها کاغذپاره است، پاسخگو نیستند و اتفاقا طلبکار هم شده‌اند! بخشی از این افراد در دولت رئیسی هم حضور داشتند؛ یعنی همان افرادی که در دولت نهم و دهم بودند در دولت سیزدهم هم حضور پیدا کردند و همگان شاهد بودند که چقدر زبانشان دراز بود و به جای شرمندگی، طلبکار هم شده بودند
با شروع سال 1404 نرسیدن به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله بیش از پیش رخ نمود و پیرامون این ناکامی سخنان بسیاری مطرح شد. علی ربیعی، وزیر سابق کار، در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «سال ۱۴۰۴ رسید، به هیچ‌کدام از اهداف اقتصادی سند چشم‌انداز نرسیدیم حتی در برخی از شاخص‌ها عقبگرد نیز داشته‌ایم. این وضعیت در آموزش و فرهنگ نیز کمابیش جاری است. عدم توجه به الزامات اجرایی سیاست‌ها به خصوص در حل مسائل بین‌المللی، آنها را صرفا به آرزوهای بیانی تبدیل می‌کند. امسال، سال سرمایه‌گذاری برای تولید نام گرفته؛ که به نظر می‌رسد بدون توجه به الزامات آن، سرنوشتی همانند سند چشم‌انداز بیست ساله پیدا می‌کند.» همچنین دیروز محمدباقر نوبخت، رئیس اسبق سازمان برنامه و بودجه، با تاکید بر این که کشور اول منطقه شدن یک ضرورت برای جمهوری اسلامی ایران است، گفت: به اهداف چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ دست نیافتیم.
اما چشم‌انداز 1404 تنها سندی نیست که به اهداف خود نرسیده است، برنامه‌های 5 ساله توسعه نیز با چنین ناکامی‌هایی مواجه هستند. در همین راستا، در این گزارش به برخی جوانب محقق نشدن اهداف اسناد توسعه‌ای پرداخته شده است.
حسرت توسعه رقبای منطقه‌ای را می‌خوریم
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره سند چشم‌اندار 20 ساله یادآوری کرد: سال ۸۴ وقتی رهبری چشم‌انداز 20 ساله کشور را ابلاغ کردند، من دانشجوی دکترای اقتصاد بودم. آرمان و امید بزرگی در خود من زنده شده و برایم بسیار لذت‌بخش بود که قرارست بعد از ۲۰ سال، دگرگونی‌های خوبی در اقتصاد ایران رخ دهد به‌گونه‌ای که قدرت اول اقتصادی و علمی فناوری در منطقه باشیم.
وحید شقاقی شهری با اشاره به سال پایانی سند چشم‌انداز 20 ساله تصریح کرد: با تحقق اهداف این سند فاصله خیلی زیادی داریم به صورتی که اکنون فاصله ما با رقبا، یعنی ترکیه و عربستان، به شدت زیاد شده است.
او افزود: در سال ۲۰۱۰، ایران از حیث تولید ناخالص داخلی به قدرت برابری خرید، به ترکیه و عربستان نزدیک بود اما اکنون بعد از گذشت ۱۴ سال از آن تاریخ، اقتصاد ترکیه ۲ برابر اقتصاد ایران و اقتصاد عربستان هم ۴۰ درصد از اقتصاد ایران بزرگ شده است. در کنار این مسئله اصلاحات بزرگی را هم ترکیه، هم عربستان و هم امارات در سال‌های اخیر شروع کرده‌اند. خود عربستان که اصطلاحات ساختاری بسیار عمیق و بزرگی را شروع کرده و به متنوع کردن اقتصاد خود دست زده است.
این استاد دانشگاه به پروژه‌های اقتصادی عربستان اشاره کرد و گفت: سروصدای کارهایی که در عربستان انجام می‌شود، اکنون می‌شنویم؛ هم حسرت می‌خوریم و هم تعجب می‌کنیم چون پروژه‌های بزرگی را در حوزه‌های گردشگری، هوش مصنوعی، ورزش، ساخت‌وساز، برند شدن در بخش‌های مختلف، توسعه زیرساخت‌ها و در کل مگاپروژه‌هایی مانند شهر نئوم شروع کرده‌اند.
وحید شقاقی شهری در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: توهم، سوءمحاسبه و بی‌خردی به عنوان عوامل وخیم‌تر شدن اوضاع و موانع توسعه، در کشور بیداد می‌کند و اگر دیر بجنبیم اوضاع هرروز بدتر و بدتر خواهد شد و به قول نیچه برهوت هرروز بزرگ و بزرگتر می‌شود و بدا به حال آنهایی که برهوت را نمی‌بینند و نمی‌فهمند. مصداق این جمله واقعیت کنونی ماست
او تاکید کرد: اگر دیر بجنبیم فاصله ما با کشورهای منطقه در آینده بیشتر هم خواهد شد چون ترکیه، عربستان و امارات در دهه اخیر اصلاحات عظیمی را آغاز کرده‌اند که ظرف ۴ تا ۵ سال آینده به ثمر خواهد نشست و این فاصله ما را بیشتر و بیشتر می‌کند.
طلبکاری مسببین ورود ایران به تحریم‌ها!
شقاقی شهری درباره موانع تحقق اهداف توسعه در سند چشم‌انداز 20 ساله اظهار کرد: متاسفانه در دهه گذشته به جای اینکه اصلاح ساختاری و نهادی را شروع کنیم، به جای اینکه بخش خصوصی را توسعه دهیم، به جای اینکه به سمت اقتصاد دانش‌بنیان برویم و به جای اینکه اقتصاد را رقابت‌پذیر کنیم؛ برعکس عمل کردیم و درگیر تحریم‌ها شدیم و با شعار کاغذپاره خواندن تحریم‌ها، کشور وارد دوران تحریم شد.
به گفته او، اکنون هم افرادی که کشور را وارد تحریم کردند و گفتند تحریم‌ها کاغذپاره است، پاسخگو نیستند و اتفاقا طلبکار هم شده‌اند! بخشی از این افراد در دولت رئیسی هم حضور داشتند؛ یعنی همان افرادی که در دولت نهم و دهم بودند در دولت سیزدهم هم حضور پیدا کردند و همگان شاهد بودند که چقدر زبانشان دراز بود و به جای شرمندگی، طلبکار هم شده بودند.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی درباره ضربات تحریم بر بدنه اقتصاد بیان کرد: کشور دچار تحریم شد و درآمدهای ارزی ما از بین رفت. سالی حداقل ۵۰ میلیارد دلار درآمد نفتی‌مان را از دست دادیم و در طول ۱۴ سال گذشته، به جرأت می‌توان گفت میانگین و به طور متوسط، حداقل ۵۰۰ میلیارد دلار به صورت مستقیم در بخش نفت از دست دادیم.
شقاقی شهری درباره دیگر موانع توسعه نیز تصریح کرد: همچنین زیرساخت‌هایمان فرسوده شد چون سرمایه‌گذاری انجام ندادیم. چند روز پیش وزیر راه صحبت می‌کرد و حرف ایشان کاملا روشن بود؛ زیرساخت‌های حمل‌ونقل زمینی، دریایی، هوایی و ریلی کشور همه فرسوده است و جاده‌ها توسعه پیدا نکرده است.
او با اشاره به یک دهه پر از تلاطم و بی‌ثباتی‌های گوناگون با تورم بالای 24 درصد، خاطرنشان کرد: در دهه اخیر عملا از مدار توسعه جا ماندیم و حتی عقبگرد هم داشتیم.
یک اقتصاددان: با تحقق اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله فاصله بسیاری داریم به صورتی که اکنون فاصله ما با رقبا، یعنی ترکیه و عربستان، به شدت زیاد شده است. در سال ۲۰۱۰، ایران از حیث تولید ناخالص داخلی به قدرت برابری خرید؛ به ترکیه و عربستان نزدیک بود، اما اکنون بعد از گذشت ۱۴ سال از آن تاریخ، اقتصاد ترکیه ۲ برابر اقتصاد ایران شده و اقتصاد عربستان هم ۴۰ درصد از اقتصاد ایران بزرگتر است و اگر دیر بجنبیم فاصله ما با کشورهای منطقه بیشتر هم خواهد شد
ناترازی‌ها مانع جدید توسعه در سال‌های اخیر
این استاد دانشگاه عنوان کرد: طی سال‌های اخیر در مسیر توسعه موانع جدید نیز داشته‌ایم و اوضاع بدتر هم شده به صورتی که باید ناترازی‌های شدید را هم به مسائل گذشته اضافه کرد.
شقاقی شهری ادامه داد: از سال گذشته ناترازی برق و گاز شروع شده و امسال تشدید هم خواهد شد؛ در ضمن بحران آب، فرونشست زمین و صندوق‌های بازنشستگی هم در پیش است. متاسفانه درگیر توهم و سوءمحاسبه هم شده‌ایم و آفت سوءمحاسباتی که مسئولان داشتند، گریبان کشور را گرفته است. دیروز حتی یکی از مسئولان همین دولت اشاره کرد که امسال ناترازی برق نخواهیم داشت در حالی که شواهد نشان می‌دهد امسال بیشترین میزان ناترازی را در ۳۰ سال گذشته خواهیم داشت یعنی انحراف، سوءمحاسبه و برداشت غلط به این اندازه است!
او تصریح کرد: اگر دیر بجنبیم اوضاع هرروز بدتر و بدتر خواهد شد و به قول نیچه برهوت هرروز بزرگ و بزرگتر می‌شود و بدا به حال آنهایی که برهوت را نمی‌بینند و نمی‌فهمند. مصداق این جمله واقعیت کنونی ماست. از یک سو کشور با ناترازی‌های بزرگی مواجه شده و از سوی دیگر، تحریم‌ها همچنان ادامه دارد.
این اقتصاددان با اشاره به توهم، سوءمحاسبه و بی‌خردی به عنوان عوامل وخیم‌تر شدن اوضاع و موانع توسعه، اظهار کرد: مگر اینکه خداوند عنایتی کند تا بتوانیم عقلانیت را به مسیر اداره کشور و افراد خردمند و عقلانی را به مدیریت‌ها برگردانیم؛ تحریم‌ها را برطرف کنیم، مسیر و فرمان اقتصاد را تغییر دهیم و اقتصاد را به بخش خصوصی متکی کنیم، رقابت‌پذیری اقتصاد ملی تقویت شود، محیط کسب‌وکار را بهبود ببخشیم و نهادها بالاخص نهاد بانکی را به‌گونه‌ای اصلاح کنیم که در خدمت تولید باشد.
به اعتقاد او، موارد یادشده کارهای بزرگی است که باید انجام شود در غیر اینصورت فاصله و شکاف ما با رقبای منطقه‌ای بیشتر خواهد شد.
ذی‌نفعان اجازه تغییر ساختارها را نمی‌دهند!
شقاقی شهری درباره محقق نشدن اهداف دیگر برنامه‌ها نیز گفت: انحراف از برنامه هفتم توسعه که سال اول آن تمام شد از همان ابتدا شدید بوده و دیر بجنبیم کل اهداف برنامه هوا خواهد شد!
این اقتصاددان ادامه داد: برای تحقق برنامه هفتم توسعه نیازمند منابع مالی و اصلاحات ساختاری هستیم مضاف‌بر اینکه نگرش و تفکر به اقتصاد باید تغییر کند، باید انحصارزدایی در اقتصاد ملی شکل بگیرد و تکلیف این شبه‌دولتی‌ها را مشخص کنیم.
این کارشناس مسائل اقتصادی تاکید کرد که این مسیر از بحث‌های کلیدی و مهم می‌گذرد اما متاسفانه ذی‌نفعان بزرگ و گاه ذی‌نفعان خردی وجود دارند که اجازه تغییرات ساختاری را نمی‌دهند چون منافع کلانی در این ساختارها وجود دارد و رانت‌های بزرگی هم پشت صحنه است. حتی دیدیم یکی از وزرایی را که می‌خواست اندکی این رقابت‌پذیری را تقویت کرده، انحصارزدایی‌ها را آغاز و رانت‌ها را کم کند، سریع حذف کردند.
شقاقی شهری در پایان خاطرنشان کرد: مسئله خیلی عمیق‌تر و فراتر از بحث‌های ساده‌انگارانه است و ذی‌نفعان بزرگی پشت صحنه هستند که هزاران هزار میلیارد تومان گردش مالی ناسالم آنهاست و اجازه اصلاحات ساختاری را نمی‌دهند مگر اینکه واقعا عقلا و نخبگان کشور به اجماع برسند و در تغییر مسیر اقتصاد جدیت و اراده داشته باشند.
دیدگاه تان را بنویسید