«مهراد عباد» با اشاره به پایین بودن صادرات غیرنفتی ایران در مقایسه با کشورهای هم‌پتانسیل:
تراز تجاری منفی نتیجه تحریم‌ها و سیاست خارجی است
رامتین موثق
یکی از شاخص‌هایی که همواره در فضای اقتصادی ایران اهمیت ویژه‌ای دارد، تراز تجاری است. در چندماه ابتدایی سال، همواره این شاخص مثبت و نشانه گذر از کسری تجاری ارزیابی می‌شود؛ اما چنین روندی پایدار نمی‌ماند و سال با کسری تجاری شدید به پایان می‌رسد.
آمارهای موجود تجارت خارجی چندان دقیق نیست، خیلی وقت‌ها برای اینکه آمارها را بهتر جلوه دهند، یک بخشی از صادرات نفتی را در صادرات غیرنفتی لحاظ می‌کنند و همچنین برخی از اقلام را جزو صادرات نفتی به شمار نمی‌آورند. حتی مدتی اصلا گزارش‌های دقیق واردات و صادرات منتشر نمی‌شد و بعد از 1 تا 2 سال وقفه، سال گذشته گمرک، آمار واردات و صادرات را اعلام کرد
در سال گذشته بیش از 152 میلیون تن صادرات غیرنفتی به ارزش 57.8 میلیارد دلار صورت گرفته که نسبت به سال قبل از آن (1402) افزایش 10 درصدی در وزن و 15.62 درصدی در ارزش دلاری داشته است. در این مدت، 39.3 میلیون تن کالا به ارزش 72.4 میلیارد دلار وارد کشور شد، واردات کالا در سال 1403 کاهش 77صدم (0.77) درصدی در وزن و افزایش 8.22 درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با سال قبل از آن (1402) را نشان داد. با توجه به این آمار، سال گذشته تراز تجاری غیرنفتی کشور به منفی ۱۴.۶ میلیارد دلار رسید.
این در حالی است که تراز تجاری سال ۱۴۰۲ با احتساب صادرات نفت خام، خدمات فنی مهندسی و برق بیش از ۲۰.۶ میلیارد دلار بوده، اما تراز تجاری غیرنفتی به حدود منفی ۱۶.۸ میلیارد دلار رسیده است و تراز تجاری سال 1403 کمتر منفی شده است. در سال گذشته اتفاق دیگری هم افتاد که ممکن است بر وضعیت تجارت تاثیرگذار بوده باشد و آن اینکه سامانه نیما برچیده و به جای آن، بازار توافقی ارز راه‌اندازی شد که سیاست‌گذار مدعی بود این بازار می‌تواند به رشد تجارت، و به خصوص صادرات
غیرنفتی بینجامد.
اکنون که تراز تجاری 1403 وضعیت بهتری نسبت به 1402 داشته است، آیا می‌توان این تاثیر را ناشی از ایجاد بازار توافقی ارز دانست؟
کاهش همزمان واردات و صادرات
یک عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره علت منفی شدن تراز تجاری ایران اظهار کرد: یکی از دلایل منفی بودن تراز تجاری کشور، افت صادرات، هم صادرات دولت و هم صادرات غیرنفتی است. مهراد عباد درباره دلایل کاهش صادرات گفت: در سال‌های گذشته به واسطه تحریم‌ها و مشکلات داخلی، صادرات ما دچار اختلال شد و هرساله هم که جلو می‌رویم، این کاهش بیشتر اتفاق می‌افتد و صادرات عملا با بحران مواجه است.
او افزود: معضل اصلی در صادرات بخش خصوصی که همیشه هم گوشزد شده؛ بحث نقل و انتقال پول و برگرداندن ارز حاصل از صادرات بوده است. اکنون خود دولت هم در این قضیه مشکل عمده‌ای دارد به این صورت که عملا خیلی سخت می‌تواند پول صادرات نفتی را برگرداند.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی: شاید دو سه سال پیش برخی تاثیر تحریم‌ها را بر تجارت خارجی انکار می‌کردند، اما فکر می‌کنم اکنون همه بر این مسئله واقف باشند و مشخص شده است که تجارت خارجی ما به واسطه تحریم‌ها، مشکلات داخلی و سیاست‌های داخلی‌ای که در قبال این تحریم‌ها وضع کردیم، با افت مواجه شده است
این فعال اقتصادی درباره کاهش واردات هم تصریح کرد: از طرف دیگر واردات کشور هم کاهشی بوده، اما نسبت به صادرات کاهش کمتری را تجربه کرده است. میزان واردات به واسطه قوانین و مقررات داخلی محدود شده و در این سال‌ها هم واردات و هم صادرات ما با کاهش روبه‌رو بوده است.
عباد همچنین با عنوان اینکه آمار موجود چندان دقیق نیست، توضیح داد: خیلی وقت‌ها برای اینکه آمارها را بهتر جلوه دهند، بخشی از صادرات نفتی را در صادرات غیرنفتی لحاظ می‌کنند و همچنین برخی از اقلام را جزو صادرات نفتی به شمار نمی‌آورند.
او یادآور شد که حتی مدتی اصلا گزارش‌های دقیق واردات و صادرات منتشر نمی‌شد و بعد از 1 تا 2 سال وقفه، سال گذشته گمرک، آمار واردات و صادرات را اعلام کرد.
دلیل اصلی مشکلات تجاری تحریم‌هاست
این عضو اتاق بازرگانی مطرح کرد: نکته‌ای که مهم است، ارزش افزوده صادرات و واردات است. در آمارهای ما بیشتر وزن را درنظر می‌گیرند و برای مثال اعلام می‌کنند که چند کیلو نسبت به پارسال بیشتر صادر یا وارد کردیم اما این معیار دقیقی نیست.
عباد ادامه داد: نسبت وزن به ارزش کالا نسبت خیلی مهم‌تری است که این نسبت‌ها باید بررسی شوند. ما باید کالاهایی صادر کنیم که وزن کمتر و قیمت بیشتری داشته باشند و آنوقت است که می‌توانیم بگوییم صادرات کشور توسعه پیدا کرده و ارزش افزوده بیشتری داشته است. مثلا اکنون خیلی از نرم‌افزارها که صادر می‌شوند اصلا وزنی ندارند. این نکته را باید در اطلاعات و آمار لحاظ کنند که بتوانیم بررسی دقیق‌تری داشته باشیم.
او دلیل اصلی مشکلات تجاری را تحریم‌ها دانست و تصریح کرد: شاید دو سه سال پیش برخی این تاثیر را انکار می‌کردند اما فکر می‌کنم اکنون همه بر این مسئله واقف باشند و مشخص شده است که تجارت خارجی ما به واسطه تحریم‌ها، مشکلات داخلی و سیاست خارجی که در قبال این تحریم‌ها وضع کردیم، با افت مواجه شده است.
به گفته این فعال اقتصادی، سیاست‌های داخلی هم در افت تجارت کشور موثر بوده است به صورتی که بارها شاهد بودیم که یک‌شبه صادرات برخی کالاها قطع شد بدون اینکه از قبل اطلاع‌رسانی شود؛ درحالی‌که واردکننده و صادرکننده خود با هزاران مشکل مواجه است و چنین بخشنامه‌های یک‌شبه‌ای هم به مشکلات آنها می‌افزاید.
مهراد عباد در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: عدد صادرات غیرنفتی ایران به نسبت کشورهای دیگر بسیار پایین است. یک معیار مقایسه‌ای خوب شاید میزان صادرات به دلار باشد و برای مثال با این شاخص صادرات خود را با کشورهای هم‌پتانسیل مانند ترکیه و پاکستان مقایسه کنیم
صادرات نفتی ایران در مقیاس با کشورهای دیگر بسیار پایین است
عباد در ادامه درباره معیار تراز تجاری عنوان کرد: بسیاری از کشورهای دنیا این شاخص را ملاک قرار نمی‌دهند که اگر تراز تجاری آنها منفی باشد، لزوما چیز بدی است.
او توضیح داد: خیلی از کشورهای توسعه‌یافته دنیا تراز تجاری منفی دارند. کشورها باید بتوانند کالاهای موردنیازشان را وارد کنند و با قیمت مناسب به دست مصرف‌کننده برسانند؛ اکنون در ایران هم بیشتر کالاهای وارداتی برای تولید استفاده می‌شود.
این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی افزود: در ایران تمرکز بر این است که حتما تراز تجاری مثبت شود اما این معیار عملا نشان نمی‌دهد که وضعیت ما بهتر یا بدتر شده است. ممکن است کشوری تراز تجاری منفی، اما اوضاع اقتصادی و رشد اقتصادی خوبی داشته باشد.
عباد با اشاره به اینکه در کل عدد صادرات غیرنفتی ایران به نسبت کشورهای دیگر بسیار پایین است، اظهار کرد: یک معیار مقایسه‌ای خوب شاید میزان صادرات به دلار باشد و برای مثال با این شاخص صادرات خود را با کشورهای هم‌پتانسیل مانند ترکیه و پاکستان مقایسه کنیم.
به گفته او، این شاخص، بهتر نشان می‌دهد که در کجای تجارت جهانی قرار گرفته‌ایم.
بازار توافقی ارز به نیمای دوم تبدیل شد
این کارشناس مسائل اقتصادی درباره تاثیر ایجاد بازار توافقی ارز بر صادرات، گفت: تاثیر بازار توافقی ارز بسیار محدود بود و در ابتدا باعث شد صادرکنندگان بتوانند ارز خود را با نرخ بالاتری بفروشند.
عباد ادامه داد: اما در عمل بعد از مدتی کارایی خود را از دست داد چون دوباره فاصله ارز توافقی و آزاد به همان ۳۰ تا ۴۰ درصدی که قبلا بود، رسید و همچنان صادرکننده ما ناراضی است و ارز خود را در آن سامانه نمی‌فروشد؛ با اینکه نسبت به قبل هم گرانتر می‌فروشد اما وقتی به بازار آزاد نگاه می‌کند می‌بیند که دلار را در بازار توافقی باید زیر ۷۰ هزار تومان بفروشد در صورتی که در بازار آزاد بالای ۱۰۰ هزار تومان
قیمت دارد.
او بازار توافقی را همان ارز نیمای دو دانست و در پایان خاطرنشان کرد: آنچه که در فکر همتی بود عملا اجرا نشد. می‌خواستند یک بازار آزاد توافقی ایجاد کنند که بازار آزاد حداقل بین تجار خارجی تاحدودی احیا شود، اما این بازار باز هم یک کف و سقف و محدودیتی دارد و دولت تعیین می‌کند که چه کسی چقدر بفروشد و کجا بفروشد و این مسائل همچنان باقی است.
دیدگاه تان را بنویسید