صادرات گاز و برق به عراق متوقف شد

معافیت ایران برای صادرات گاز و برق به عراق امروز 8 مارس 1403 لغو شد. لغو معافیت تحریمی عراق برای واردات گاز و برق از ایران، روابط ایران و عراق را با مشکلات متعددی مواجه می‌کند. باید دید آینده روابط ایران و عراق پس از این تصمیم چگونه می‌شود؟

به گزارش تجارت‌نیوز، عراق تاکنون به گاز و برق ایران وابسته بوده است؛ اما در سال‌های اخیر به دلیل بحران کمبود انرژی در کشور، مراودات تجاری آمریکا و عراق و البته بدهی عراق به ایران، روند صادرات گاز و برق به عراق با چالش‌های متعددی روبه‌رو شد. با امضای یادداشت ریاست‌جمهوری توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در فوریه ۲۰۲۵، سیاست فشار حداکثری علیه ایران بار دیگر احیا شد. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این تصمیم، لغو معافیت تحریمی عراق برای واردات گاز و برق از ایران بود؛ معافیتی که طی سال‌های گذشته به عراق امکان می‌داد بدون مواجهه با تحریم‌ها، انرژی موردنیاز خود را از ایران تامین کند.

بر اساس توافق مارس ۲۰۲۴، ایران متعهد شد روزانه ۵۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر کند؛ قراردادی که حدود شش میلیارد دلار در سال ارزش دارد. علاوه بر این، عراق در ژوئیه ۲۰۲۲ نیز قراردادی پنج‌ساله برای خرید ۴۰۰ مگاوات برق از ایران امضا کرده بود. اما این قراردادها در عمل با مشکلاتی روبه‌رو شدند. بحران گاز در ایران که به افت فشار و قطعی مکرر صادرات منجر شده، عراق را در معرض کمبود برق قرار داد. در دسامبر ۲۰۲۴، به دلیل کاهش صادرات گاز ایران، 6000 مگاوات از برق عراق از دست رفت و در ماه‌های اخیر این کمبود شدیدتر شده است.

لغو معافیت تحریمی الزاما به معنای توقف کامل صادرات گاز و برق به عراق نیست. سابقه ایران در دور زدن تحریم‌ها نشان می‌دهد که احتمالا راه‌های جایگزینی برای تداوم صادرات گاز به عراق پیدا می‌شود. عراق ممکن است از روش‌های مبادله کالا به کالا یا پرداخت دینار عراق برای تسویه بدهی‌های خود استفاده کند. از سوی دیگر، امکان پرداخت غیررسمی و صادرات غیررسمی فراهم می‌شود.

این موضوع در مورد صادرات نفت ایران به چین نیز اتفاق افتاد. به دنبال خروج آمریکا از برجام و کاهش مشتریان نفتی ایران، چین به واردات نفت از ایران از طریق روش‌های غیررسمی مانند استفاده از ناوگان سایه روی آورد. اکنون پالایشگاه‌های کوچک چینی که از مراودات و قوانین بین‌المللی مصون هستند، نفت ایران را از روش‌های مختلفی خریداری می‌کنند. این موضوع، مشکلات متعددی در روابط ایران و چین به وجود آورد و چین را در معرض تحریم‌های متعدد آمریکا قرار داد. با این حال چین هم مراودات تجاری خود با آمریکا را حفظ کرده است و هم به واردات غیررسمی نفت از ایران ادامه می‌دهد. با توجه به لغو معافیت تحریمی عراق، یکی از احتمال‌های موجود، ادامه روند صادرات گاز ایران به عراق از شیوه‎‌های غیررسمی است.

از دست دادن بازار انرژی عراق، یک ضربه اقتصادی و استراتژیک برای ایران است. علاوه بر چالش‌های داخلی مانند کمبود گاز و تحریم‌های گسترده، حالا ایران باید برای حفظ جایگاه خود در بازار انرژی منطقه نیز تلاش کند. عراق اعلام کرده است که تا سال ۲۰۲۸ قصد دارد واردات گاز از ایران را متوقف کند. نخست‌وزیر تاکید کرد که این تصمیم تحت فشار آمریکا اتخاذ نشده است، اما واقعیت این است که تحریم‌های جدید، برنامه‌های عراق را تسریع می‌کند.

از سوی دیگر، اگر عراق موفق شود منابع انرژی جایگزین پیدا کند، وابستگی خود به ایران را کاهش می‌دهد و این موضوع می‌تواند بر موازنه قدرت در منطقه تاثیرگذار باشد. در این شرایط، عراق ممکن است به ترکیه، شورای همکاری خلیج فارس و حتی آمریکا نزدیک‌تر شود و ایران جایگاه خود را بیش از گذشته از دست بدهد. احتمالا در کوتاه‌مدت، عراق همچنان به گاز ایران نیاز دارد، اما در بلندمدت، تلاش می‌کند وابستگی خود را کاهش دهد. بعید نیست ایران نیز به صادرات غیررسمی روی آورد، اما تشدید فشارهای تحریمی ممکن است این روند را دشوار کند.