«سهراب دل‌انگیزان» در گفت وگو با «توسعه ایرانی» و با هشدار درباره ریزش پشتوانه مردمی رئیس‌جمهور:
«شوک‌درمانی» از بیرون به دولت تحمیل می‌شود
رامتین موثق
یکی از کلیدواژه‌هایی که در سالیان اخیر مورد استفاده بسیاری از سیاستمداران و دولت‌ها بوده است، «حکمرانی» است. مسلم است که ایران دچار بحران‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... است و برخی عامل این بحران‌ها را در حکمرانی می‌دانند چراکه در حوزه‌های مختلف چالش‌هایی به چشم می‌خورد که ناشی از مسئله حکمرانی است.
در عرصه اقتصادی، سال‌های متمادی است که شرکت‌های دولتی دچار زیان هستند و زیان آنها از طریق چاپ پول و ردیف‌های بودجه‌ای از جیب مردم برداشت می‌شود و بسیاری از کارشناسان آن را نتیجه مسائل مدیریتی و حاکمیتی می‌بینند زیرا مدیرانی که برای اداره بنگاه‌های اقتصادی انتخاب می‌شوند، عملا افرادی ناکارآمد و غیرمتخصص هستند و بعد از چندسال مدیریت، پست قبلی خود را با زیان‌های جدیدی ترک می‌کنند و به پست‌های بعدی می‌روند تا زیان جدیدی بیافرینند. حتی خود دولت هم سال‌های سال است که درگیر ناترازی انرژی است و در چند دولت گذشته عملا جز گران کردن قیمت انرژی و کنترل مصرف از طریق قطع کردن آن و فشار به مصرف‌کننده کاری انجام نداده است.
اما هر دولت جدیدی که سر کار می‌آید وعده اصلاح این حکمرانی را می‌دهد درعمل نیز از تغییر حکمرانی خبری نیست و تنها نام مدیران و صاحب‌منصبان است که دوره‌ای تغییر می‌کند.
اصلاح یکباره ناترازی‌ها نه امکانپذیر است و نه ضروری
در همین راستا نیز وزیر اقتصاد دولت چهاردهم وعده تغییر حکمرانی اقتصادی داده است. عبدالناصر همتی در یادداشتی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «روز گذشته به دعوت مجمع تشخیص مصلحت نظام، گزارش تحلیلی از وضعیت شاخصهای کلان اقتصادی و عوامل مؤثر بر وضعیت جاری متغیرهای کلان اقتصادی برای اطلاع اعضای محترم مجمع ارائه کردم.»
او در این یادداشت تاکید کرده است که مشکل اصلی اقتصاد ما، شیوه مدیریت و حکمرانی اقتصادی است. نمود حکمرانی در ناترازی، کسری بودجه‌های سالانه و تورم بالا و خود تداوم بخش است.
وزیر اقتصاد خاطرنشان کرده است که اصلاح یکباره ناترازی‌ها نه امکانپذیر است و نه ضروری است. مشخص کردن ناترازی‌های عمده و اصلاح تدریجی آنها می‌تواند مسیر حرکت از یک تعادل دربرگیرنده رشد پایین و تورم بالا به یک تعادل بهتر را هموار کند. اولویت با اصلاح چند ناترازی جدی است که زمینه‌ساز بازگشت اقتصاد به مسیر تعادلی را فراهم خواهد کرد. این اصلاحات الزاما قیمتی نمی‌تواند باشد.
همتی ادامه داده: اصلاح اقتصاد نیاز به زمان دارد. به جای تغییرات ناگهانی و شوک‌آور، باید به تدریج مشکلاتی مثل کسری بودجه، ناترازی‌ها و دخالت بیش از حد دولت در اقتصاد را حل کنیم. برای بهبود اقتصاد، علاوه بر حذف رانت‌ها، می‌بایست فضای کسب و کار را رقابتی و با بهبود تعاملات بین‌المللی، انتظارات را مدیریت کرده و برای سرمایه‌گذاری جذاب کنیم.
محور اصلی یادداشت همتی بر اصلاحات تدریجی و اجتناب از شوک‌درمانی است اما به نظر می‌رسد چنین وعده‌هایی شعار باشد زیرا در طول مدت کم روی کار آمدن دولت چهاردهم، هم قیمت نان ناگهان گران شد، هم ارز نیما یکباره افزایش یافت-هرچند که دولت و بانک مرکزی معتقدند به تدریج نرخ نیما را نزدیک به نرخ بازار آزاد کردند- و هم دولت برنامه دارد برای سال آینده بنزین را گران کند.
اما نظر کارشناسان درباره تغییر حکمرانی اقتصادی چیست؟
اقتصاد گروگان سیاست است
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره نحوه تغییر حکمرانی اقتصادی ایران، با عنوان اینکه اقتصاد ایران گروگان سیاست است، اظهار کرد: اصلی‌ترین اتفاق در حوزه حکمرانی اینست که اقتصاد از گروگان سیاست آزاد شود.
سهراب دل‌انگیزان افزود: همه بندها و زنجیرهای اقتصاد به حوزه‌های تصمیم‌گیری غیراقتصادی متصل شده است و تقریبا جایی از اقتصاد نیست که درگیر دخالت مجموعه‌های غیراقتصادی نباشد.
او تصریح کرد: اولین اتفاقی که در حوزه حکمرانی لازم است بیفتد اینست که اقتصاد را بر اساس پاسخ‌ها، رویکردها و اهداف اقتصادی اداره کنیم و بهینه اقتصادی را ملاک قرار دهیم و آن را فدای بهینه سیاسی و هر حوزه دیگری نکنیم.
یک اقتصاددان: شوک‌درمانی را از بیرون دولت جوری به آن تحمیل می‌کنند که هم از نظر روانی و هم از نظر غیرروانی دولت مثلا درباره قیمت بنزین و نان دست به انتخاب‌های غلط بزند. اگر این اتفاق بیافتد، وجهه دولت از بین می‌رود و محبوبیت رئیس‌جمهور که حداقل بین رای‌دهندگان بود، از بین خواهد رفت
این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه «آیا چنین عزمی در دولت برای تغییر شیوه حکمرانی دیده می‌شود؟»، گفت: چنین عزمی در دولت مشاهده نمی‌شود و با بودجه‌ای هم که تدوین شد بیشتر می‌توان مطمئن شد زیرا بودجه امسال می‌گوید هیچ عزمی برای تغییر حکمرانی وجود ندارد.
ناترازی مدیریتی ریشه ناترازی‌های بعدی است
دل‌انگیزان درباره اولویت‌های اصلاح ناترازی، بیان کرد: اولین ناترازی، ناترازی مدیریتی است. این ناترازی مدیریتی است که عامل همه‌ی ناترازی‌های دیگر می‌شود.
او ادامه داد: وقتی در بخش‌های اقتصادی، مثلا یک پتروشیمی، عملا یک فرد غیراقتصادی یا غیرمتخصص مدیرعامل باشد، قطعا آن پتروشیمی درست اداره نمی‌شود و وقتی پتروشیمی درست اداره نشود، قاعدتاً دچار زیان‌های انباشته می‌شود و آن زیان‌ها وارد حوزه‌های دیگر می‌شود و ناترازی‌های دیگر ایجاد می‌کند.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی با اشاره به اینکه مسئله اصلی تخصص است، درباره حکمرانی بد در بخش‌های اقتصادی، عنوان کرد: وقتی بانک را متخصصین بانکی اداره نکنند و شیوه اداره بانک‌ها به روش دیگری، فارغ از حوزه اداره اقتصادی بانک‌ها باشد؛ بانک‌ها مجبور می‌شوند به طرح‌های پوچ وام و به هر شیوه‌ای که دیگران صلاح می‌دانند اعتبار بدهند. این اعتبار را نیز از طریق مازاد برداشت از بانک مرکزی جبران می‌کنند و به این قضیه، حکمرانی بد
گفته می‌شود.
در ایران کسی مالک اموال خودش نیست!
دل‌انگیزان درباره دیگر ناترازی‌ها، اظهار کرد: مسئله شفافیت هم بسیار مهم است، اقتصادی که با حکمرانی خوب می‌خواهد ارتباط برقرار کند باید شفاف باشد.
او تاکید کرد که وقتی اقتصاد تحت مدیریت حوزه‌های غیراقتصادی باشد قطعا غیرشفاف است.
سهراب دل‌انگیزان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: اولین اتفاقی که در حوزه حکمرانی لازم است بیافتد اینست که اقتصاد را بر اساس پاسخ‌ها، رویکردها و اهداف اقتصادی اداره کنیم و بهینه اقتصادی را ملاک قرار دهیم و آن را فدای بهینه سیاسی و هر حوزه دیگری نکنیم اما چنین عزمی در دولت مشاهده نمی‌شود. بودجه امسال نیز می‌گوید هیچ عزمی برای تغییر حکمرانی وجود ندارد
به گفته این کارشناس اقتصادی؛ تخصص، شفافیت و هدف‌گذاری‌های صحیح در چارچوب حوزه‌های رفاهی واقعی و هدف‌گذاری‌های حقیقی روی متغیرهای حقیقی می‌تواند از اصلی‌ترین ورودها باشد.
دل‌انگیزان اضافه کرد: می‌دانیم که با حکمرانی خیلی از این مسائل تغییر می‌کند و اینها پارادایم‌های اولیه حکمرانی هستند، پارادایم‌های اولیه حکمرانی به این برمی‌گردد که اصلا نگاه ما به یک حکمرانی این باشد که اقتصاد را با مداخله اداره کنیم یا اجازه دهیم که بخش بازار یا بخش‌های دیگر، بهترین تصمیم را بگیرند؟
او با اشاره به اینکه در هیچ‌جای اقتصاد ایران نیست که مداخله وجود نداشته باشد، گفت: تقریبا برای مردم بجز مقداری اموال خصوصی خود و کالاهای خصوصی که در بازارهای کوچک می‌توانند خرید و فروش کنند، مالکیتی وجود ندارد و حتی برای بازارهای خرید و فروشی که کارخانه‌ها هم دارند، در ۳ سال گذشته محدودیت‌هایی گذاشته شد.
این استاد دانشگاه درباره محدودیت صنایع بیان کرد: کارخانه‌ها باید در سایتی موجودی کالا را اعلام و بعد قیمت را نهایی کنند، حتی یک کارخانه معمولی مایع ظرفشویی هم اگر بخواهد فعالیت کند، باید در چنین سامانه‌ای همه گزینه‌هایش را اعلام کند و با دخالت سازمان بازرسی یا سایر سازمان‌ها، خرید و فروش کند و اجازه خرید و فروش بگیرد.
کارخانه‌ها باید در سایتی موجودی کالا را اعلام و بعد قیمت را نهایی کنند، حتی یک کارخانه معمولی مایع ظرفشویی هم باید در چنین سامانه‌ای همه گزینه‌هایش را اعلام کند و با دخالت سازمان بازرسی یا سایر سازمان‌ها، خرید و فروش کند و اجازه خرید و فروش بگیرد. این نوع از اداره کردن، اصلا اداره نیست و مالکیتی برای کسی وجود ندارد و کسی مالک اموال خود نیست
او تصریح کرد که این نوع از اداره کردن، اصلا اداره نیست و مالکیتی برای کسی وجود ندارد و کسی مالک اموال خود نیست.
با شوک‌درمانی محبوبیت دولت از بین می‌رود
دل‌انگیزان درباره اظهارات همتی مبنی بر اجتناب از شوک‌درمانی، مطرح کرد که مخالف شوک‌درمانی است و به اصلاحات تدریجی اعتقاد دارد.
او درباره اصلاحات تدریجی تاکید کرد: اصلاحات تدریجی نباید از پایین به بالا باشد، بلکه باید از بالا و پایین صورت گیرد، به‌ویژه اینکه شروع آن نیز از ناحیه مدیریت، باشد.
این اقتصاددان با عنوان اینکه دولت هم اعتقادی به شوک درمانی ندارد، درباره برخی زمینه‌های وجود شوک‌درمانی گفت: به نظرم از بیرون دولت نوعی فشارها بر دولت گذاشته شده که در بعضی از حوزه‌های بسیار خطرناک وارد شوک‌درمانی شود که برای دولت خسارت‌بار است.
دل‌انگیزان ادامه داد: شوک‌درمانی را از بیرون دولت جوری به آن تحمیل می‌کنند که هم از نظر روانی و هم از نظر غیرروانی دولت مثلا درباره قیمت بنزین و نان دست به انتخاب‌های غلط بزند.
او با اشاره به اینکه در دو حوزه نان و بنزین به دولت فشار می‌آورند تا با تغییرات بزرگ، شوک ایجاد کند، عنوان کرد: اگر این اتفاق بیفتد، وجهه دولت از بین می‌رود و محبوبیت رئیس‌جمهور که حداقل بین رای‌دهندگان بود، از بین خواهد رفت.
این تحلیلگر با بیان اینکه بخش بزرگی از محبوبیت رئیس‌جمهور با انتخاب‌های وزرا و استانداران از بین رفته است، در پایان خاطرنشان کرد: با همه این اوصاف، محبوبیت باقی‌مانده که می‌تواند پشتوانه‌ی چهارساله‌ی یک رئیس‌جمهور باشد، با شوک‌درمانی از بین خواهد رفت.
دیدگاه تان را بنویسید