فرمان اقتصاد در دست کیست؟

باران زرین قلم

 در حالی که محمدرضا فرزین می‌گوید در حوزه دلارزدایی در یک سال اخیر اقدامات خوبی انجام شده و این برنامه در دستور کار نهاد متبوعش، بانک مرکزی قرار دارد؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد اقتصاد ایران بیش از همیشه تحت‌تاثیر تحریم و تصمیمات امریکا قرار گرفته است.

 اقتصاد ایران هر چند بیش از چهار دهه است که با بحرانی بیرونی به نام تحریم روبروست، اما با این حال از سال 1397 و خروج آمریکا از برجام، این معضل تشدید شده چراکه تحریم توامان نفتی و بانکی، سبب شده است از یک سو فروش نفت ایران با دشواری روبرو شود و در پروسه‌ای غیررسمی صورت گیرد و از طرفی دیگر پول‌های ایران امکان جابه‌جایی قانونی نداشته و حتی در کشورهایی چون کره جنوبی و عراق و ... بلوکه بماند.

کدام کشورها درصدد دلارزدایی هستند؟

هر چند مقامات ایران دلارزدایی را مترادف با تلاشی برای شکستن تحریم می‌دانند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد به دلیل عدم عضویت ایران در اف‌ای‌تی‌اف، شبکه بانکی ایران مورد تحریم است و حتی از کشورهای دوست نیز نقل و انتقال پول به صورت قانونی مقدور نیست.

محمدرضا فرزین در این زمینه گفته است: اتحادیه پایاپای آسیایی با هدف دلارزدایی فعالیت خود را آغاز کرده است؛ اگرچه حجم مبادلات این اتحادیه در سال‌های گذشته قابل توجه نبوده اما تحولات پولی و مالی در سال‌های اخیر و رشد تجارت و تقویت ارزهای این کشورها فرصت‌های جدیدی پیش روی این اتحادیه قرار داده است. بنابراین تعداد زیادی از کشورهای عضو این اتحادیه از منابع قوی برخوردار هستند و توسعه مبادلات تجاری به ویژه با حضور پررنگ‌تر کشورهایی که ظرفیت‌های بیشتری دارند بستر مناسب‌تری برای بهره‌برداری از این منابع ایجاد می‌کند.

رئیس کل بانک مرکزی گفته است: کشورهای عضو اتحادیه پایاپای آسیا براساس آخرین اطلاعات صندوق بین‌المللی پول سهمی حدود ۱۱ درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان برحسب برابری قدرت خرید را دراختیار دارند که با اضافه شدن کشورهایی نظیر چین، روسیه و بلاروس این سهم به حدود ۲۹ درصد افزایش خواهد یافت. از نگاه جمعیتی نیز کشورهای عضو اتحادیه بیشتر از ۲۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند که با اضافه شدن کشورهای چین، روسیه و بلاروس این میزان به بیش از ۴۵ درصد خواهد رسید. براساس آخرین اطلاعات بانک جهانی سهم کشورهای اتحادیه پایاپای آسیا از کل تجارت جهانی در حدود ۳.۵ درصد بوده است که با اضافه شدن کشورهای چین، روسیه و بلاروس این میزان به ۱۷.۳ درصد خواهد رسید.  همین امر نشان می‌دهد نگاه ایران در آینده معطوف به کدام کشورهاست.

شرکای سابق، رقبای امروز

نه فقط در دولت سیزدهم، بلکه در دولت دوازدهم نیز تلاشی گسترده برای آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در دستور کار قرار گرفت. با وجودی که مقامات دولت سیزدهم بارها و بارها در مصاحبه‌ها و اظهارنظرهای رسمی تاکید کرده‌اند که پول‌های بلوکه شده ایران به زودی آزاد می‌شود اما در عمل اتفاقی رخ نداده است. کره جنوبی که چند سالی است هفت میلیارد دلار پول ایران را بلوکه کرده است، همواره منتظر چراغ سبز امریکا برای آزادسازی پول‌های ایران است. نه فقط کره جنوبی که ژاپن نیز آزادسازی پول‌های ایران را منوط به موافقت آمریکا کرده است تا جایی که هر بار خبر آزادسازی این پول‌ها منتشر شده، مقامی آمریکایی این موضوع را تکذیب کرده است تا نشان دهد بلوکه شدن اموال ایران از کجا آب می‌خورد. این وضعیت در عراق نیز مشهود است. بیست و چهارم اسفند سال گذشته بود که  حمید حسینی، عضو هیات مدیره اتاق مشترک ایران و عراق، در گفتگو با تسنیم بیان کرد: وزارت خارجه عراق به آمریکا اعلام کرده است که حدود ۱۸ میلیارد دلار به ایران بدهکار هستیم. البته رئیس کل بانک مرکزی ایران رقم کمتری را اعلام کرده و رقم ۱۰ میلیارد دلار در گذشته اعلام شده بود.

در عین حال بنابر اعلام دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق؛ عراق پول برق و گاز ایران را در حساب بانکی به نام شرکت ملی گاز و توانیر واریز می‌کند، اما این به معنی دسترسی ایران به این پول‌ها نیست.

وی گفته است: پول‌های ایران در بانکی است که تحت نظارت آمریکاست و تنها اجازه واردات کالاهایی داده می‌شود که تحریم نیستند، به طوری که سال گذشته در اسفند ماه یک میلیارد دلار کالا از این مسیر به ایران وارد و بدهی ایران به ترکمنستان نیز از این محل پرداخت شد. گفته می‌شود ایران در چین نیز منابعی دارد که از آن برای واردات کالا استفاده می‌کند.

در حالی که مدت‌ها از ایفای تعهدات ایران در قرارداد صدور گاز به پاکستان می‌گذرد؛ به تازگی مقامات پاکستانی گفته‌اند، منتظر پاسخ آمریکا در مورد تاثیر تحریم‌های این کشورع لیه ایران برخط لوله انتقال گاز آی‌پی هستند تا تصمیم نهایی در مورد این پروژه مهم را بگیرند

گاز در کنار پول‌های بلوکه شده

در دیگر سو صادرات گاز ایران و اجرایی شدن قرارداد صدور گاز ایران به پاکستان نیز معطل تصمیم مقامات آمریکایی مانده است.

در حالی که مدت‌ها از ایفای تعهدات ایران در قرارداد صدور گاز به پاکستان می‌گذرد؛ به تازگی مقامات پاکستانی گفته‌اند، منتظر پاسخ آمریکا در مورد تاثیر تحریم‌های این کشور علیه ایران بر خط لوله انتقال گاز آی‌پی هستند تا تصمیم نهایی در مورد این پروژه مهم را بگیرند.

پاکستان از آمریکا پرسیده که آیا تحریم‌ها علیه ایران بر پروژه به تعویق افتاده خط لوله گاز «آی‌پی» تأثیر می‌گذارد یا نه؟

پیش از این، سید طارق فاطمی، دستیار ویژه ‌نخست‌وزیر  در امور خارجه خارجه نیز با مقامات آمریکایی در این‌باره صحبت کرده بود.

پاکستان در نهایت اعلام کرد: «تاکنون آمریکا به این موضوع واکنشی نشان نداده است.» همین بی‌واکنشی البته پاکستان را از اتخاذ تصمیم دقیق در این زمینه بازداشته است. عدم تمایل سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به ایران و ترک پروژه‌های نفتی و خودروسازی در ایران از سوی شرکت‌های اروپایی نیز مصادیق دیگری است که نشان می‌دهد تحریم چگونه همه‌ ابعاد اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است. به عبارت دیگر در شرایط تحریم، مولفه‌ای خارج از قدرت سیاستگذار، شرایط اقتصادی را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و در نتیجه این موضوع می‌تواند سبب بروز مشکلات عدیده در اقتصاد شود. یکی از مهمترین مشکلات، نبود امکان برنامه‌ریزی ولو کوتاه‌مدت است. اتفاقی که سبب شده است وعده‌ها و برنامه‌ها همگی در حد شعار و وعده باقی بمانند.